Πλατεία Δεξαμενής: Ένα στέκι με ιστορία κάτω από τον Λυκαβηττό

Η πλατεία Δεξαμενής βρίσκεται στο Κολωνάκι, κάτω ακριβώς από τον Λυκαβηττό. Είναι γνωστή για το θερινό της σινεμά και το καφενείο-μεζεδοπωλείο λίγο παραδίπλα, στον πεζόδρομο. Δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη και χαρακτηρίζεται από μία ηρεμία που ταιριάζει στη φήμη που είχε κάποτε ως «λογοτεχνικό στέκι». Βέβαια, η ιστορία της ξεκινά πολύ πιο πίσω, τον 2ο αιώνα μ.Χ. και είναι άμεσα συνδεδεμένη με το όνομά της: Δεξαμενή.

Το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Αδριάνειος Δεξαμενή

Η πλατεία Δεξαμενής πήρε το όνομά της από την Αδριάνειο Δεξαμενή που χτίστηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ. Ήταν κομμάτι ενός μεγαλύτερου έργου, του Αδριάνειου Υδραγωγείου, όραμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αδριανού, το οποίο στόχευε να λύσει το πρόβλημα υδροδότησης της Αθήνας. Το όραμα έγινε πραγματικότητα και το Αδριάνειο Υδραγωγείο υδροδοτούσε την πόλη αδιάκοπα για πολλούς αιώνες. Δεν είναι τυχαίο ότι θεωρείται το σπουδαιότερο υδρευτικό σύστημα που είχε η Αθήνα κατά την αρχαιότητα και μάλιστα, μέχρι σήμερα, είναι το μοναδικό ρωμαϊκό Υδραγωγείο για το είδος και το μήκος του, που κατασκευάστηκε στην Ευρώπη και ακόμα μεταφέρει νερό. Αφετηρία του είναι οι παρυφές της Πάρνηθας και της Πεντέλης, καταλήγει στο κέντρο της Αθήνας στις δύο δεξαμενές του Κολωνακίου, με το μήκους του να φτάνει τα 20 χιλιόμετρα. Αποτελεί μνημείο ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και τα τελευταία χρόνια γίνονται ενέργειες για την αποκατάσταση και αξιοποίησή του.

Η Αδριάνειος Δεξαμενή και το Υδραγωγείο λειτούργησαν αρχικά μέχρι και τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σταδιακά παραμελήθηκαν και οι κάτοικοι της περιοχής κατέληξαν να βγάζουν νερό από τα πηγάδια της πόλης. Το ξεχασμένο προ πολλού Υδραγωγείο «ανακαλύφθηκε» εκ νέου το 1847 και σχεδόν αμέσως ξεκίνησαν οι εργασίες για την αποκατάστασή του ώστε να τεθεί ξανά σε λειτουργία. Το 1870 επί δημαρχίας του Παναγή Κυριακού, ο πολεοδόμος μηχανικός Ιωάννης Γενησαρλής που είχε αναλάβει το έργο αποκατάστασης, ανακάλυψε τη θαμμένη Αδριάνειο Δεξαμενή κάτω από την πηγή που υπήρχε στην πλατεία. Πάνω στα αρχαία ερείπια κατασκευάστηκε μία νέα δεξαμενή διαστάσεων 14,5x26,5 μέτρων και χωρητικότητας περίπου 450 κυβικών μέτρων.

Την ίδια χρονιά κατασκευάστηκε μία δεύτερη, μεγαλύτερη δεξαμενή ακριβώς δίπλα για να ενισχύσει το δίκτυο ύδρευσης της περιοχής. Και οι δύο μαζί υπολογίζεται ότι είχαν χωρητικότητα 2.200 κυβικά μέτρα.

Για την Αδριάνειο δεξαμενή διαβάζουμε στην επιγραφή που βρίσκεται στην πλατεία:

«Το εντυπωσιακό σύμπλεγμα θόλων της οροφής της δεξαμενής στηρίζεται σε δύο σειρές πεσσών και στους περιμετρικούς τοίχους. Οι πεσσοί είναι κατασκευασμένοι από πέτρα πελεκητή, ενώ οι θόλοι της από συμπαγή τούβλα και ασβεστοκονίαμα εξωτερικά και λίθους πιο πάνω. Η δεξαμενή ήταν επιχρισμένη με εναλλαγές χρωμάτων εσωτερικά.»

Οι δύο δεξαμενές λειτούργησαν μέχρι και το 1940. Υπάρχουν μέχρι και σήμερα και κάθε χρόνο η Αδριάνειος Δεξαμενή ανοίγει τις πόρτες της την ημέρα των Θεοφανίων για τον αγιασμό των υδάτων και τη ρίψη του Σταυρού. Δεν είναι επισκέψιμη για το κοινό – τουλάχιστον προς το παρόν-, ωστόσο, από τον περασμένο Φλεβάρη γίνονται έργα συντήρησης και αποκατάστασης που σύμφωνα με την επιγραφή στο εργοτάξιο, αναμένονται να ολοκληρωθούν τον Απρίλιο του 2024.

Μέχρι πρότινος στις εισόδους είχαν τοποθετηθεί γυάλινες πόρτες δίνοντας τη δυνατότητα στους περαστικούς να δουν το εσωτερικό της που φωτίζεται.

Η πλατεία Δεξαμενής, στέκι του Παπαδιαμάντη, του Βάρναλη και του Ελύτη

Λόγω της τοποθεσίας της και της γραφικότητάς της, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του επόμενου, η πλατεία Δεξαμενής έγινε ένα από τα κύρια στέκια λογοτεχνών στην Αθήνα. Το ιστορικό καφενείο δίπλα στην ρωμαϊκή δεξαμενή που πήρε και το όνομά της, φιλοξενούσε σπουδαίους ποιητές και λογοτέχνες όπως o Παπαδιαμάντης , ο Βάρναλης, ο Σικελιανός, ο Βλαχογιάννης. Εκεί περνούσαν ώρες ατελείωτες γράφοντας ή συνομιλώντας.

Ο Βάρναλης στα απομνημονεύματά του δίνει μία εικόνα της πλατείας στις αρχές του 20ού αιώνα:

«Εκεί απάνου βρήκα μαζί με τα ψηλά δέντρα, τον καθαρόν αέρα, τον ήλιο και τη μακρινή θέα του Σαρωνικού, που με μεθούσε με τη γαληνάδα του και τ’ αστράμματά του, τον καλύτερον εαυτό μου… Η Δεξαμενή τότε, είχε όλη της τη φυσική ομορφιά. Δεν είχε μαρμάρινες σκάλες, δεν ήταν σφιγμένη σε… κορσέδες από πέτρινα ντουβάρια και σιδερένια κάγκελα. Χαιρότανε το ψήλος της και τη λευτεριά της μακριά από τη βέβηλη πολιτεία. Οι λεύκες της ψηλές και ρωμαλέες από τις ωραιότερες της Αθήνας, χαρίζανε το δροσερό τους ίσκιο στους ερημίτες της νεοελληνικής λογοτεχνίας και μια βρύση στη μέση έτρεχε αδιάκοπα μέρα και νύχτα και αχολογούσε φλύαρα και χαρούμενα σαν ένα πλήθος από πουλιά.»

Από τους τελευταίους λογοτέχνες θαμώνες της ήταν ο Οδυσσέας Ελύτης, το οποίου το άγαλμα κοσμεί σήμερα την πλατεία.

Η πλατεία Δεξαμενής σήμερα

Η πλατεία Δεξαμενής σήμερα είναι σίγουρα πολύ διαφορετική από την πλατεία που περιγράφει ο Βάρναλης στα απομνημονεύματά του. Πολύ διαφορετική άλλωστε είναι και η ευρύτερη περιοχή που κάποτε λέγονταν «Κατασικάδικα» από τις κατσίκες που έβοσκαν στους πρόποδες του Λυκαβηττού.

Ωστόσο, διατηρεί μία γραφικότητα και ηρεμία, κόντρα στο αστικό τοπίο που την περιβάλλει.

Το 1991 το Πολιτιστικό Κέντρο Εργαζομένων της ΕΥΔΑΠ πήρε την πρωτοβουλία να μετατρέψει την ταράτσα της δεξαμενής σε θερινό σινεμά, το Cine Δεξαμενή. Έκτοτε αποτελεί ένα από τα πιο αγαπητά θερινά του κέντρου και λειτουργεί μέχρι και σήμερα.

Εκεί όπου άλλοτε σύχναζαν ο Παπαδιαμάντης, ο Βάρναλης και ο Σικελιανός, υπάρχει ένα καφενείο-μεζεδοπωλείο που υπηρετεί τη φιλοσοφία και την ιστορία της πλατείας. Είναι χαλαρό, ανεπιτήδευτο και τα καλοκαίρια πάντα γεμάτο με κόσμο.

Η πλατεία Δεξαμενής έχει πια και την δική της παιδική χαρά, τόπος συνάντησης για τους μικρότερους ηλικιακά θαμώνες της.

Το χαρακτηριστικότερο φυσικά τοπόσημο της πλατεία είναι η Δεξαμενή που ξεχωρίζει ακόμα και πίσω από τα κιγκλιδώματα του εργοταξίου, δίπλα στην είσοδο του σινεμά.