Μέγαρο Σταθάτου: Το νεοκλασικό στη Βασιλίσσης Σοφίας με το περίτεχνο πρόπυλο

Όσες φορές και αν περπατήσεις την Βασιλίσσης Σοφίας, ο θαυμασμός που νιώθεις για τα κτήρια που συναντάς κατά μήκος της, είναι ο ίδιος. Πολλά ήταν επαύλεις οικογενειών της αθηναϊκής ελίτ του 19^ου και 20^ου αιώνα και σήμερα στεγάζουν Πρεσβείες, Υπουργεία, Μουσεία. Στο νούμερο 31 δεσπόζει ένα μέγαρο που ξεχωρίζει, εκ πρώτης για το όμορφο και περίτεχνο πρόπυλό του. Είναι το Μέγαρο Σταθάτου, έργο του Τσίλλερ, και από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στεγάζει ένα μεγάλο τμήμα του Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Η ιστορία του ξεκινά σχεδόν έναν αιώνα πιο πριν και είναι ενδιαφέρουσα, τόσο λόγω της οικογένειας που κάποτε έμενε εκεί, όσο και για τις διαφορετικές χρήσεις του κτηρίου στο πέρασμα των χρόνων.

Από οικία Σταθάτου, Αγγλική Στρατιωτική Λέσχη Αξιωματικών και Μουσείο Κυκλαδίκης Τέχνης

Το Μέγαρο Σταθάτου οικοδομήθηκε το 1895 σε σχέδια του Ερνέστο Τσίλλερ. Ο Γερμανός αρχιτέκτονας έχει αφήσει το αποτύπωμά του στην αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Αθήνας, και, όπως πολλά από τα Μέγαρα που σχεδίασε, έτσι και το Μέγαρο Σταθάτου δεν είναι απλώς ένα όμορφο κτήριο, αλλά ένα έργο τέχνης με διαχρονική αρχιτεκτονική αξία.

Το κτήριο σχεδιάστηκε για λογαριασμό του Όθωνα και της Αθηνάς Σταθάτου και ήταν η μόνιμη κατοικία τους μέχρι και το 1937. Ο Όθωνας Σταθάτος γεννήθηκε στην Ιθάκη και σε μικρή ηλικία έφυγε με την οικογένειά του για τη Ρουμανία. Εκεί, με τα αδέρφια και τα ξαδέρφια του δημιούργησαν την πρώτη ελληνική εφοπλιστική εταιρία με όνομα «Σταθάτος και Θεοφιλάτου» και ασχολήθηκαν με το εμπόριο του άνθρακα στον Δούναβη. Η επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και η οικονομική τους δύναμη με τα χρόνια αυξάνονταν και στα τέλη του 19^ου αιώνα απέκτησαν στόλο με φορτηγά ατμόπλοια, ποταμόπλοια και ρυμουλκά που ταξίδευαν στον Δούναβη. Ο Όθωνας Σταθάτος επέστρεψε στην Ελλάδα με τη σύζυγό του το 1895 και εγκαταστάθηκαν στο Μέγαρο Σταθάτου που ήταν πλέον έτοιμο.

Μετά τον θάνατο και της συζύγου του το 1937, το κτήριο νοικιάστηκε στην Πρεσβεία της Βουλγαρίας μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στον Εμφύλιο πόλεμο για ένα διάστημα στέγαζε την Αγγλική Στρατιωτική Λέσχη Αξιωματικών κι έπειτα τη λέσχη Αγγλίδων Νοσοκόμων. Τη δεκαετία του ’60 στέγασε, επίσης, την Καναδική Πρεσβεία και από το 1974 μέχρι και το 1982 την πρεσβεία Λιβύης.

Μέχρι και τότε, το κτήριο άνηκε στους απογόνους της οικογένειας. Έπειτα, αγοράστηκε από την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου με αρχικό στόχο να διαμορφωθεί σε ξενώνα για τους Αρχηγούς κρατών που επισκέπτονταν την Αθήνα. Τις εργασίες αναστήλωσης ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Παύλος Καλλιγάς, αν και μετά την ολοκλήρωσή τους, τα σχέδια περί ξενώνα δεν προχώρησαν.

Για κάποια χρόνια το Μέγαρο Σταθάτου παρέμεινε κλειστό. Το 1991 παραχωρήθηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης που ήδη στεγάζονταν σε γειτονικό κτήριο. Με απόφαση του ελληνικού κράτους το 2001 το κτήριο θα στεγάζει υπηρεσίες και εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου για 28 ακόμα χρόνια.

Η ιδιόμορφη αρχιτεκτονική του Μεγάρου

Το Μέγαρο Σταθάτου βρίσκεται στη συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας και Ηροδότου και αποτελείται στην ουσία από δύο πτέρυγες που αναπτύσσονται κατά μήκος των δύο δρόμων. Στο σημείο που οι δύο πτέρυγες ενώνονται σχηματίζοντας οξεία γωνία, ξεχωρίζει το εντυπωσιακό πρόπυλο με τους κίονες, τα τόξα και τα περίτεχνα κάγκελα στον εξώστη. Στις πληροφορίες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης για το κτήριο, διαβάζουμε:

«Η κλιμακωτή είσοδος είναι αναγεννησιακού ρυθμού και πλαισιώνεται από μια διώροφη τοξωτή πρόσοψη ενώ δύο γυναικεία αγάλματα -της Αθηνάς και της Τύχης δεσπόζουν στη στέγη του.»

Το κτήριο αποτελείται από το υπόγειο, το ισόγειο και τον πρώτο όροφο. Στο υπόγειο, στην άλλοτε κουζίνα και τους βοηθητικούς χώρους του Μεγάρου, στεγάζονται πλέον τα γραφεία και οι υπηρεσίες του Μουσείου. Στο ισόγειο βρίσκονταν ένα μεγάλο σαλόνι, η τραπεζαρία, και μέχρι σήμερα τα τζάκια, οι πολυέλαιοι και οι χρυσοποίκιλτες γύψινες διακοσμήσεις στους τοίχους διατηρούνται σε άψογη κατάσταση. Τέλος, ο πρώτος όροφος με τα υπνοδωμάτια, έχει διαμορφωθεί σε μουσειακό-εκθεσιακό χώρο με απόλυτο σεβασμό στην αρχιτεκτονική και ιστορική αξία του μεγάρου και χωρίς παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να αλλοιώσουν την αρχιτεκτονική του αισθητική.

Το Μέγαρο Σταθάτου θεωρείται αντιπροσωπευτικό δείγμα του Νεοκλασικισμού. Έχει έντονα στοιχεία ελληνικής και ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, μία όχι έντονη, αλλά υπαρκτή συμμετρία, αρμονικές γεωμετρικές χαράξεις. Από την άλλη, το πρόπυλο, η πιο ελεύθερη προσέγγιση των ρυθμών και άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία από νεότερες επιδράσεις, θα μπορούσε να θεωρηθούν χαρακτηριστικά ενός εκλεκτικιστιού κτηρίου. Σε όποια κατηγορία και αν εν τέλει κατατάσσεται, το βέβαιο είναι ότι το Μέγαρο Σταθάτου είναι ένας αρχιτεκτονικός θησαυρός που -ευτυχώς- παραμένει αναλλοίωτος στον χρόνο, ένας από τους πολλούς που συναντάς περπατώντας στην Βασιλίσσης Σοφίας.