Το μυστήριο γύρω από τον τάφο του Αριστοτέλη

Το σώμα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα, όπου ετάφη με εξαιρετικές τιμές. Οι συμπολίτες του τον ανακήρυξαν "οικιστή" της πόλης και έχτισαν βωμό πάνω στον τάφο του. Η πλατεία με το ταφικό μνημείο ορίστηκε ως τόπος των συνεδριάσεων της βουλής, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές.

Γιατί λοιπόν δεν είχε βρεθεί νωρίτερα ο τάφος; Διότι τα έργα των ανθρώπων στην πορεία του χρόνου τον εξαφάνισαν καλύπτοντας τον.

Συγκεκριμένα, μέσα στο τετράγωνο που βρισκόταν ο τάφος του Αριστοτέλη, κατά τη βυζαντινή εποχή, είχε χτιστεί ένας μεγάλος τετράγωνος πύργος. Καθώς καλυπτόταν από άλλη περίοδο και άλλη αρχιτεκτονική, δεν είχαν βρεθεί διασωθέντα αντικείμενα από την αρχαία Ελλάδα. Οι αρχαιολογικές εκτιμήσεις, ωστόσο, συγκλίνουν ότι υπάρχουν άλλα ευρήματα που επιβεβαιώνουν την χρονική περίοδο του τάφου.

Η δομή του τάφου:

• Πρόκειται για ταφικό ηρώο όπου οι Σταγειρίτες μετέφεραν και εναπόθεσαν την τέφρα του φιλοσόφου αμέσως μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα, τιμώντας τον σαν ήρωα, σωτήρα, νομοθέτη και δεύτερο «οικιστή» της πόλης τους, εφόσον με δική του μεσολάβηση στο Φίλιππο ξαναχτίστηκε η πόλη που είχαν καταστραφεί από τον ίδιο Μακεδόνα βασιλιά το 349 π.Χ.

• Το ταφικό οικοδόμημα εντοπίστηκε ανάμεσα στη στοά του 5ου αιώνα και στον αρχαϊκό ναό του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σώτειρας (6ος αιώνας π.Χ.), μεταξύ της αρχαϊκής και της κλασικής πόλης, στη χερσόνησο «Λιοτόπι». Η αψιδωτή του κάτοψη (10 περίπου μέτρα), το σχήμα του, η ύπαρξη ορθογώνιου μαρμαροθετημένου δαπέδου με κενή επιφάνεια-βωμό (1,30x1,70 μ.) είχαν προβληματίσει πολύ τον αρχαιολόγο ερευνητή, καθώς περιβάλλει επακριβώς έναν τετράγωνο βυζαντινό πύργο

• Τόσο τα ανασκαφικά δεδομένα όσο και παλιές γραμματειακές πηγές συγκλίνουν στην άποψη ότι το αψιδωτό οικοδόμημα και ο βωμός σε μαρμαροθετημένο δάπεδο των ελληνιστικών χρόνων, που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στην αρχαία πόλη το 1996, δεν μπορεί παρά να ήταν ο τάφος και το ηρώο του Αριστοτέλη.

• Είναι σαφές ότι οι Βυζαντινοί το κατέστρεψαν αναταράσσοντας εντελώς τα αρχαιολογικά στρώματα. Ο ημικυκλικός τοίχος του ταφικού μνημείου, ωστόσο, διατηρείται σε ύψος δύο περίπου μέτρων. Το οικοδόμημα έφερε στέγη με κεραμίδια από το βασιλικό κεραμοποιείο, επιβεβαιώνοντας τον δημόσιο χαρακτήρα του. Υπερυψωμένος, πλατύς κτιστός δρόμος οδηγούσε σε είσοδο του μνημείου, που ήταν προσπελάσιμο για προσφορές και απονομή τιμών.

Το ιστορικό της αρχαιολογικής έρευνας:

Οι πρώτες ανασκαφικές προσπάθειες έγιναν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από τον αρχαιολόγο Φ. Πέτσα. Στις αρχές τις δεκαετίας του 1990 ξεκίνησαν συστηματικές ανασκαφές από τη ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με διευθύνοντα τον αρχαιολόγο Κ. Σισμανίδη, οι οποίες έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα και στοιχεία για τη γενέτειρα του Αριστοτέλη.

Από το 1995, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μελέτης που συντάχθηκε από ομάδα αρχιτεκτόνων, πραγματοποιήθηκαν αναστηλωτικές επεμβάσεις μεγάλης κλίμακας στο νότιο σκέλος της οχύρωσης και στην ακρόπολη και δημιουργήθηκαν διαδρομές και σημεία θέασης για τους επισκέπτες. Από το 2011 έως το 2013, με διευθύνοντα τον αρχιτέκτονα Γ. Γιαννάκη, οι εργασίες ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου επεκτάθηκαν και στον βόρειο λόφο με την αναστήλωση μιας ελληνιστικής οικίας, τμήματος του υστεροκλασικού τείχους, των ιερών και των εργαστηρίων.

Στο ταφικό ηρώο του Αριστοτέλη και στα ερείπια της πόλης όπου περπάτησε πριν από 2.400 χρόνια θα ξεναγηθούν αύριο 250 και πλέον αριστοτελιστές από 40 χώρες, οι οποίοι μελετούν με ευλάβεια το έργο του πιο αναγνωρίσιμου Έλληνα φιλόσοφου.