Από τον Γκαουντί στη Zaha Hadid: 12 αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που δεν υπήρξαν ποτέ
Λουκάς Καρνής
Το οβάλ σχήμα του κτιρίου θα θυμίζει έναν κρίνο καθώς ο ανθήρας του λουλουδιού είναι και η έμπνευση του Σαντιάγο Καλατράβα για τα σχέδια ανέγερσης του ψηλότερου ουρανοξύστη που θέλει να σπάσει το ρεκόρ του ψηλότερου κτίσματος στο Ντουμπάι, μιας χώρας που ήδη φιλοξενεί το σημερινό ρεκόρ με το Μπουρτζ Χαλίφα που εδώ και έξι χρόνια βλέπει τον κόσμο από τα 828μ.
Το ζητούμενο του εμιράτου συγκεκριμένο. Αναζητούν ένα έβλημα του Creek Harbour, της αναβαθμισμένης περιοχής στο λιμάνι για να καλωσορίζουν τους επισκέπτες της EXPO 2020.
“Το σχέδιο έχει έναν σαφή συσχετισμό με την κλασική καλλιτεχνική φόρμα του παρελθόντος και τον πολιτισμό της χώρας, ενώ την ίδια ώρα λειτουργεί ως ένα τεράστιο τεχνολογικό επίτευγμα” είπε ο αρχιτέκτονας που επενδύει στην τεχνολογία για τις δυναμικές φόρμες του. Με τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας μία από τις αναφορές του το κτίριο-παρατηρητήριο του Καλατράβα θα χαρίζει πανοραμική θέα στο Ντουμπάι και στο εσωτερικό του μια ζούγκλα θα φιλοξενεί τις δραστηριότητες των ενοίκων.
Καταστήματα και ένα πολυτελές ξενοδοχείο θα χαρίζουν αφορμές για να ζήσει κανείς από κοντά μια εμπειρία εν τη γενέσει της.
“Θα είναι ένα εθνικό μνημείο αλλά και ένας προορισμός” είπε ο Μοχάμαντ αλι αλ αλαμπαρ, πρόεδρος της κατασκευαστικής Εmaar Πroperties. Το αρχιτεκτονικό θαύμα που θα υψώνεται όσο θα ήταν το Μπουρτζ Χαλίφα με έναν Πύργο του Άιφελ τοποθετημένο στην κορυφή του θα είναι “φάρος ελπίδας για τον κόσμο, αφιερωμένος στην διαφορετικότητα και τα ανθρώπινα επιτεύγματα, θα είναι ο προορισμός για τους επισκέπτες που θέλουν να απολαύσουν και να πανηγυρίσουν τη ζωή”.
Το αμφίβολο παρελθόν του Σαντιάγο Καλατράβα
Ωστόσο μέχρι να αποδειχθεί ότι θα τα καταφέρουν μέχρι την ημερομηνία ολοκλήρωση, το 2020, είναι ένα αρχιτεκτονικό και βιωκλιματικό αριστούργημα στα χαρτιά.
Ο Καλατράβα είναι γνωστός για την αγάπη του στη μηχανική αλλά και την υπέρβαση των προϋπολογισμών του (όλοι θυμόμαστε πόσο τελικά κόστισαν στην Αθήνα τα έργα του ή το σκάνδαλο με την κατασκευή της Πόλης των Επιστημών και των Τεχνολογιών στη Βαλένθια που είχε αρχικό προϋπολογισμό 308 εκατ. για να τετραπλασιαστεί αγγίζοντας το 1,2 δισ. ευρώ!)
Το Ντουμπάι όμως είναι πρόθυμο να πιστέψει ότι το όραμα του 64χρονου Καλατράβα θα είναι έτοιμο σε 4 χρόνια, άλλωστε θα έχει περίπου ένα δισ. δολάρια για να το δημιουργήσει.
Με αφορμή τις προθέσεις του εμιράτου, θυμόμαστε 12 αρχιτεκτονικά αριστουργήματα και ουτοπίες που δεν έγιναν ποτέ. Άλλωστε η ιστορία της αρχιτεκτονικής είναι γεμάτη με αποτυχημένες επιχειρήσεις και σχέδια που ανατράπηκαν και έμειναν στα αζήτητα. Οικονομική κρίση, ασυμφωνίες και τεράστιες δαπάνες απέτρεψαν την ολοκλήρωση μνημείων που μπορεί να κοσμούσαν σήμερα μεγάλες πόλεις.
Από τη Ρωσία, μέχρι το Ντουμπάι σας προσκαλούμε σε ένα οπτικό ταξίδι αρχιτεκτονικής φαντασίας που ήθελε να γίνει πραγματικότητα αλλά δεν τα κατάφερε. Γκαουντί, Zaha Hadid και αναρίθμητοι άλλοι αφηγούνται με τα σχέδια τους την αρχιτεκτονική σε ένα παράλληλο σύμπαν με καλές προθέσεις αλλά άτυχες καταλήξεις.
The Coney Island Globe Tower του Σάμιουελ Φρίεντ. Ο πύργος της Νέας Υόρκης, ήταν το φιλόδοξο επιχείρημα του Σάμουελ Φρίντ (Samuel Friede). Προτάχθηκε τον Μάιο του 1906, και το σχέδιό του περιελάμβανε την ιδέα ενός κτηρίου 213 μέτρων που έχει πολλούς ορόφους, περιλαμβάνοντας χώρους όπως εστιατόρια και κέντρο μπόουλινγκ, για να μην αναφέρουμε και το μεγαλύτερο στούντιο χορού και το θεματικό πάρκο. Θα μπορούσε να φιλοξενήσει, περίπου, 50.000 ανθρώπους, σε 24ωρη βάση. Όπως και όλα τα μεγάλα θεματικά κέντρα, το πρόβλημα ήταν οικονομικό. Ο Φρίντ διαφήμιζε το πρότζεκτ, αναζητώντας χρηματοδότες για το ποσό των 1.500.000 δολαρίων. Όταν τελικά τέθηκαν οι θεμελιώδη λίθοι στις 26 Μαΐου, οι επενδυτές ήταν πεπεισμένοι για το σχέδιο. Ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν έτσι όπως παρουσιάζονταν. Αναβολές και άγχος έπεσαν πάνω στην πόλη. Η δημιουργία δεν ξεκίνησε ποτέ. Το 1908, αποκαλύφθηκε ότι το πολυπόθητο σχέδιο δεν ήταν μια φιλοδοξία, αλλά μια απάτη.
Photo 2/12
The Mile High Illinois, Frank Lloyd Wright. To Mile High Illinois γεννήθηκε όταν ζητήθηκε
από τον Φράν Λόιντ Ράιτ (Frank Lloyd Wright) να σχεδιάσει έναν πύργο
ύψους ενός μιλίου που θα στέγαζε τηλεοπτικό πύργο. Αλλά βλέποντάς το
ως σπατάλη ο ίδιος έχτισε έναν ουρανοξύστη. Σχεδιάζοντάς το σύμφωνα με
τις αεροδυναμικές ιδιότητες ενός οβελίσκου εκκλησίας, υποστήριξε ότι ο
ξιφοειδής σχεδιασμός του θα αποτρέψει την ταλάντευση του κτιρίου από
τον αέρα και την πίεσή του. Ο αρχιτέκτονας εκτίμησε ότι το κτίριο θα
μπορούσε να στεγάσει πάνω από 100,000 ανθρώπους σε 528 ορόφους, με
κόστος 60 εκατ. δολάρια τότε.
Παρά την μεγάλη υποστήριξη που έλαβε το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Ωστόσο η κληρονομιά του ζει στους ουρανοξύστες του σήμερα. Μέχρι
στιγμής ο κοντινότερος ουρανοξύστης στα σχέδια του Ράιτ είναι το Burj
Khalifa με ύψος 830 μέτρων, αλλά ό πύργος Jeddah που βρίσκεται υπό
κατασκευή είναι ακόμη πιο κοντά και φιλοδοξεί να γίνει το πρώτο κτίριο
που θα ξεπεράσει το ένα χιλιόμετρο.
Photo 3/12
Το Κενοτάφιο του Νεύτωνα. Οι σφαίρες ήταν
αναπόσπαστο κομμάτι των έργων του μαθηματικού Νεύτωνα. O ίδιος
διατύπωσε τους τρεις νόμους της κίνησης και τον γνωστό σε όλους «νόμο
της βαρύτητας». Έτσι ο αρχιτέκτονας Ετιέν Λουίς Μπουλέ (Etienne-Louis
Boullee) σκέφτηκε να τον τιμήσει με έναν σφαιροειδή κενοτάφιο. To
κτίριο σχεδιάστηκε το 1784 και θα ήταν ύψους 150 μέτρων, 8 μόλις
μέτρα ψηλότερο από το τότε υψηλότερο κτίριο, τον Καθεδρικό Ναό του
Στρασβούργου. Στο εσωτερικό του θα ήταν κενό, με μικρές τρύπες στο
«κέλυφος» του κτιρίου για να διαπερνά φώς αλλά και να χρησιμεύσει ως
πλανητάριο για χαρτογράφηση αστερισμών και πλανητών. Τα αντίγραφα των
σχεδίων του κτιρίου μπορεί να τα δει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη της
Γαλλίας.
Photo 4/12
Το Hotel Attraction του Αντόνι Γκαουντί.
Τελευταίο του ημιτελές έργο ο Ναός της Σαγράδα Φαμίλια στη Βαρκελώνη,
μία αναμενόμενη ημερομηνία ολοκλήρωσης του έργου είναι το 2026, στην
100 χρόνων επέτειο από τον θάνατο του Γκαουντί. Ωστόσο το σχέδιο του
αρχιτέκτονα που δεν υλοποιήθηκε ποτέ ήταν το Hotel Attraction στη Νέα
Υόρκη. Το φουτουριστικό κτίριο σχεδιάστηκε το 1908 και θα ήταν 380
μέτρων, σχεδόν στο ίδιο ύψος με το Empire State Building, έχοντας στην
κορυφή μία κάμαρα προς τιμήν των προηγούμενων προέδρων των ΗΠΑ.
Αναφορές από έρευνες λένε ότι η τοποθεσία του Hotel Attraction θα ήταν
εκεί που αργότερα θα στεγάζονταν τα γραφεία του Παγκόσμιου Κέντρου
Εμπορίου μέχρι και την κατεδάφισή του.
Photo 5/12
Ρωσικός Πύργος, από Foster and Partners. Τρία μίλια μακριά από την Κόκκινη Πλατεία, ένα τελείως διαφορετικό μνημείο ήταν στα πλάνα δημιουργίας. Ένας πύργος 600 μέτρων ύψους, με χώρους που μπορούν να φιλοξενήσουν 25.000 ανθρώπους. Το ρωσικό κτήριο ήταν μια κατακόρυφη πόλη, πολύ πιο ψηλή από οποιοδήποτε ευρωπαϊκό κτήριο. Εκτός αυτού, θα μπορούσε να είναι ο πιο οικολογικός ουρανοξύστης του κόσμου. Αεριζόμενοι χώροι, φωτοβολταϊκά, και γκαζόν.. Το σχέδιο εγκρίθηκε τον Σεπτέμβριο του 2007, αλλά ένα χρόνο αργότερα, χτύπησε η οικονομική κρίση. Όλοι υποθέτουμε τι συνέβη στη συνέχεια.
Photo 6/12
Το Ολυμπιακό Στάδιο του Τόκιο. Το Ολυμπιακό
Στάδιο της Ζάχα Χαντίντ ήταν πολλά πράγματα. Μοντέρνο, καμπυλωτό και
πάνω από όλα πανάκριβο. Το σχέδιο προοριζόταν για τους Ολυμπιακούς
Αγώνες του 2020 και για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ράγκμπι του 2019. Αλλά το
κόστος της ανέγερσης του σταδίου εκτοξεύθηκε μαζί με την τιμή του
ατσαλιού και λόγω της πλέον υπέρογκης τιμής των 1,8 δισεκατομμυρίων
ευρώ, τον Ιούλιο του 2015 ο πρωθυπουργός της χώρας Σίντζο Αμπέ (Shinzo
Abe) ανακοίνωσε ότι η κατασκευή ματαιώθηκε κυρίως λόγω κόστους.
Photo 7/12
Το κολοσσιαίο σχέδιο του Μπόρις Ιοφάν (Boris
Iofan) για το Παλάτι των Σοβιετικών ήταν τόσο επιβλητικό που με αυτό
νίκησε έναν διεθνή διαγωνισμό το 1931 για ένα νέο διοικητικό και
συνεδριακό κέντρο στη Μόσχα. Σε ύψος 416 μέτρων, θα είχε αποκρύψει
πλήρως το Empire State Building και τον τίτλο του για το ψηλότερο
κτίριο του κόσμου, ενώ η 160 μέτρων πλάτους και 100 μέτρα ύψους
αίθουσα στο ισόγειο θα είχε χωρητικότητα 21,000 θέσεων.
Το σχέδιο αναθεωρήθηκε πολλές φορές από τον ίδιο τον Στάλιν, δίνοντας
βάση στα νεοκλασικά μοτίβα και στο τεράστιο άγαλμα του Λένιν που θα
τοποθετούνταν στην κορυφή του κτιρίου. Τα θεμέλια είχαν τοποθετηθεί
μέχρι το 1939, αλλά με τη ναζιστική εισβολή το 1941 η κατασκευή
σταμάτησε. Η κατασκευή δεν συνεχίστηκε ποτέ αλλά το εγκαταλελειμμένο
μνημείο λίγα χρόνια μετά θα έσπαγε ένα άλλο ρεκόρ, εκείνο της
μεγαλύτερης εξωτερικής πισίνας στον κόσμο το 1958 με την Moskova Pool.
Photo 8/12
Μνημείο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, των Άλφρεντ Ίστον Πούρ και Κάρλ Ιλλάνα (Alfred Easton Poor και Karl Illana). Πολλοί λίγοι γνωρίζουν για το προσχέδιο του μνημείου για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Ίδρυμα, εκτέθηκε το 2015 ως σχέδιο του Χιου Φέρις (Hugh Ferris), στην εκδήλωση Αμερικανικές Προοπτικές“American Perspectives”, σαν ένα έργο που δεν έγινε πραγματικότητα. Το μνημείο θα μπορούσε σήμερα να κοσμεί το Σέντραλ Παρκ. Το προσχέδιο δημιουργήθηκε από τον Φέρις, το 1927 και παρουσιάστηκε από τους Άλφρεντ Ίστον Πούρ και Κάρλ Ιλλάνα.
Photo 9/12
Το Chicago Spire του Σαντιάγο Καλατράβα. Πόσο
διαφορετικοί θα ήταν άραγε οι ουρανοξύστες στο Σικάγο αν το σχέδιο του
Καλατράβα είχε υλοποιηθεί. Σε ύψος 444 μέτρων θα είχε ξεπεράσει τον
πύργο Willis πρώην πύργο Sears για μόλις δύο μέτρα και πολύ
περισσότερο στυλ. Ο εσωτερικός χώρος του κτιρίου θα ανερχόταν σε 920
χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα και θα στέγαζε διαμερίσματα, χώρους
αποθήκευσης και ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων.
Ύστερα όμως η οικονομική κρίση «χτύπησε» τον πλανήτη και το 2008 η
κατασκευή διεκόπη λόγω χρεών. Σε αυτήν την περίπτωση ο Ντόναλντ Τράμπ
είχε δίκιο. Το Chicago Spire ήταν «οικονομική αυτοκτονία».
Photo 10/12
O θόλος του Μανχάταν του Μπάκμινστερ Φούλερ και
του Σότζι Σαντάο. Ο θόλος πλάτους δύο μιλίων πάνω από το κέντρο του
Μανχάταν δεν φαίνεται και ο πρακτικότερος τρόπος να μειώσει κανείς την
ρύπανση του αέρα και να ελέγξει τον καιρό, αλλά οι δύο αρχιτέκτονες
σχεδίασαν έναν το 1960. Ο θόλος θα φτιαχνόταν από άθραυστο γυαλί και
αλουμίνιο για να μειωθεί η αντηλιά που θα δημιουργούταν από τις
ακτίνες του ήλιου. Ο θόλος θα ζύγιζε 4,000 τόνους και θα φτιαχνόταν με
την βοήθεια ελικοπτέρων. Το κόστος της κατασκευής του θόλου είχε
υπολογιστεί στα 200 εκατ. δολάρια. Ωστόσο υπήρχαν μερικά πολύ μεγάλα
προβλήματα. Μέσα από τον θόλο θα έπρεπε να απαγορευτούν οποιουδήποτε
είδους οχήματα, ακόμα και όλα τα μηχανικά συστήματα. Άλλο ένα πρόβλημα
θα ήταν ότι υπήρχε πιθανότητα να αιωρείται ο θόλος εξαιτίας των υψηλών
θερμοκρασιών και θα έπρεπε να δένεται με καλώδια στις ταράτσες
κτιρίων. Προφανώς και η ιδέα δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Photo 11/12
Τέταρτη Χάρη( Fourth Grace), του Γουίλ Αλσόπ (Will Alsop). Υποτίθεται ότι θα ήταν το κεντρικό μνημείο της Λίβερπουλ, μια αγγλική ανάπλαση ως το ευρωπαϊκό κέντρο πολιτισμού για το 2008. Ο τρόπος που στέκεται θυμίζει το Fourth Grace. Το κόνσεπτ, κέρδισε έναν διαγωνισμό αρχιτεκτονικής το 2002, ως τέταρτο κτήριο δημιούργημα ανάμεσα στα άλλα που βρίσκονται στη πόλη της Λίβερπουλ, το Royal Liver Building, Cunard Building και Port of Liverpool. Η ιδέα της μίξης μουσείου και ενός πνευματικού κέντρου στοιχίζει περίπου 457 εκατομμύρια δολάρια, όπως έγινε γνωστό το 2014. Ασφαλώς η πολιτεία δεν υποστήριζε μια τέτοια δαπάνη, και το αρχιτεκτονικό πλάνο έμεινε αδημιούργητο.
Photo 12/12
Το λιμάνι και ο πύργος του Νακχίλ (Nakheel Harbour and Tower), από τον Γούντς Μπέιγκοτ (Woods Bagot). Άλλο ένα θύμα της παγκόσμιας κατάπτωσης. Το λιμάνι και ο πύργος του Ντουμπάι, δεν εγκρίθηκε, τον Δεκέμβριο του 2009, μετά από έξι χρόνια που είχε προταθεί. Το ενός χιλιομέτρου ύψους κτήριο, ήταν μια ιδέα του αρχιτέκτονα Παλμ Τζουμερά (Palm Jumeirah). Ο περίπλοκος σχεδιασμός του ισλαμικού μνημείου κόστιζε περίπου 38 δισεκατομμύρια, για αυτό και δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
