Ιερουσαλήμ, εποικισμοί, κρατούμενοι, δημογραφικό: Οι πληγές και τα αγκάθια του παλαιστινιακού

Ηγέτες ήλθαν και παρήλθαν. Στο όνομα μιας εθνικής ταυτότητας διαπράχθηκαν φρικαλεότητες. Οράματα συνεθλίβησαν, ελπίδες ματαιώθηκαν και οι ειρηνευτικές διαδικασίες, χρόνια τώρα βαλτωμένες, περιορίζονται σε άνευρες χειραψίες και ψυχαναγκαστικά χαμόγελα. Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση που μετρά 70 χρόνια αιματηρών σχέσεων βρίσκεται, για άλλη μία φορά, στο σημείο μηδέν.

Το ζήτημα της Ιερουσαλήμ ήταν το πλέον ακανθώδες στις χρόνιες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών – καθώς αμφότερες τη διεκδικούν ως πρωτεύουσα του κράτους τους. Δεν είναι λίγοι, λοιπόν, όσοι εκτιμούν πως η τωρινή αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, παρότι κατάφορα άδικη προς τους Παλαιστινίους, ίσως τελικά βοηθήσει στην επανεκκίνηση των συνομιλιών, ξεμπλοκάρει τις διαπραγματεύσεις και επιταχύνει τις διαδικασίες επίλυσης.

Όμως, εκτός της Ιερουσαλήμ, της ιερής αυτής πόλης μουσουλμάνων, εβραίων και χριστιανών, υπάρχουν κι άλλα εμπόδια στο μακρύ και δύσβατο δρόμο προς τη δημιουργία δύο κρατών.

Ο πιο πρόσφατος κύκλος διαπραγματεύσεων κατέρρευσε τον Απρίλιο του 2014 με την ασυνεννοησία να θριαμβεύει για άλλη μία φορά και τους ηγέτες Ισραηλινών και Παλαιστινίων να αλληλοκατηγορούνται για τη χάραξη των νέων συνόρων και το πρόβλημα των εβραϊκών εποικισμών στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.

Οι ισραηλινοί εποικισμοί είναι πόλεις και οικισμοί χτισμένοι παρανόμως σε Δυτική Όχθη, Υψίπεδα του Γκολάν και Ανατολική Ιερουσαλήμ, στα παλαιστινιακά εδάφη, δηλαδή, που προσαρτήθηκαν στον Πόλεμο των Έξι Ημερών και που οι Παλαιστίνιοι (και η διεθνής κοινότητα) λογαριάζουν ως το μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος. Περίπου 700.000 Ισραηλινοί ζουν σε πάνω από 150 εποικισμούς που, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, θεωρούνται παράνομοι.

Ισραηλινοί στρατιώτες πλησιάζουν στο Θόλο του Βράχου, στο Όρος του Βουνού της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ, στις 7 Ιουνίου του 1967, κατά τη διάρκεια του Πολέμου των Έξι Ημερών όταν - μεταξύ άλλων - κατέλαβαν και την Ανατολική Ιερουσαλήμ– Getty Images

Ισραηλινοί εποικισμοί υπήρχαν ακόμα και σε αιγυπτιακό έδαφος, στην χερσόνησο του Σινά – περιοχή που εγκατέλειψαν οι Ισραηλινοί το 1979, όπως όριζε η συμφωνίας ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ – αλλά και στη Λωρίδα της Γάζας – απ’όπου οι εβραίοι αποχώρησαν το 2005, βάσει του μονομερούς σχεδίου απεμπλοκής του Ισραήλ.

Οι οικισμοί, χτισμένοι διάσπαρτα στα αυτόνομα παλαιστινιακά εδάφη, καθώς και τα πλείστα σημεία ελέγχου, οι τσιμεντένιες περιφράξεις, τα προσχώματα, οι νεκρές και απαγορευμένες ζώνες, εμποδίζουν την εδαφική συνέχεια και ακεραιότητα ενός μελλοντικού παλαιστινιακού κράτους, πυροδοτώντας από καιρού εις καιρόν εντάσεις μεταξύ Παλαιστινίων και εποίκων.

Παρότι ομόφωνη απόφαση (απουσία των ΗΠΑ) του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ένα χρόνο πριν, επαναλάμβανε πως οι εν λόγω εποικισμοί δεν είχαν «καμία νομική ισχύ», καλώντας στην άμεση παύση της εποικιστικής δραστηριότητας του Ισραήλ ως απαραίτητου μέτρου «για τη διασφάλιση της λύσης των δύο κρατών», η κυβέρνηση προσφάτως ενέκρινε την οικοδόμηση «του πρώτου εποικισμού μετά από δύο δεκαετίες στη Δυτική Όχθη».

Άλλο ένα αγκάθι στην επίλυση του παλαιστινιακού παραμένουν οι χιλιάδες Παλαιστίνιοι που ξεριζώθηκαν στην περιβόητη «Νάκμπα», τη μαζική έξοδο του 1948, κατά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ αλλά και του 1967, σε ένα δεύτερο κύμα μαζικού εκτοπισμού.

Κατά τον πόλεμο του 1948, περίπου το 85% του αραβικού πληθυσμού των Παλαιστινίων (γύρω στις 720.000 ανθρώπους) εξαναγκάστηκαν σε βίαιη φυγή από τα σπίτια τους, βρίσκοντας καταφύγιο σε Λίβανο, Συρία και Ιορδανία.

Σύμφωνα με απολογισμό του 2012 των Ηνωμένων Εθνών, η παλαιστινιακή διασπορά μετρά 4,950,000 πρόσφυγες (απόγονους όσων εκδιώχθηκαν το 1948) – πολλοί από τους οποίους ζουν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίες σε προσφυγικούς καταυλισμούς των γειτονικών χωρών.

Από την μαζική φυγή του 1948 εξακολουθούν να ζουν σήμερα – σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του ΟΗΕ – περίπου 30.000 – 50.000 άνθρωποι.

Ένας παππούς με την εγγονή του κατά τη μεγάλη φυγή του '48 - Πηγή: Wikimedia 

Το Ισραήλ έχει αποκλείσει πολλάκις το όνειρο επαναπατρισμού των Παλαιστίνιων προσφύγων, ακυρώνοντας, παράλληλα, όποια πρόοδο στις διαπραγματεύσεις.   

Παρότι το άρθο 13 της απόφασης 194 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών αναγνωρίζει στους πρόσφυγες το «αναφαίρετο δικαίωμα επιστροφής για να ζήσουν ειρηνικά στα πατρογονικά τους ή να λάβουν αποζημιώσεις για τις απώλειές τους», το Ισραήλ επιμένει πως οι αποφάσεις του ΟΗΕ δεν έχουν ισχύ υπό το διεθνή νόμο, πως το Κράτος του Ισραήλ είναι καταφύγιο των εβραίων απανταχού της γης ενώ για τους Παλαιστινίους υπάρχουν 22 αραβικές χώρες υποδοχής, θέτοντας, παράλληλα, εμπόδια νομικής υπόστασης των επαναπατρισθέντων.

Άλλος ένας λόγος για την άρνηση επαναπατρισμού προσφύγων είναι το δημογραφικό ζήτημα. Από την ίδρυσή του Ισραήλ, μόνιμος λόγος ανησυχίας για τους Ισραηλινούς αποτελούσε η πληθυσμιακή αναλογία της χώρας, δεδομένου του ότι απαιτείται η ισραηλινή πλειοψηφία για την ύπαρξη και διατήρηση ισραηλινού κράτους. Το 2017, ο πληθυσμός του Ισραήλ υπολογιζόταν σε περίπου 8.8 εκατομμύρια ανθρώπους – εκ των οποίων το 74,7 εβραίοι και το 20,8 άραβες. Ήδη, στα παλαιστινιακά εδάφη ζουν 4,4 εκατομμύρια Παλαιστίνιοι, οπότε, όπως γίνεται κατανοητό, ενδεχόμενη επιστροφή προσφύγων θα αλλάξει εκ θεμελίων τη δημογραφική ισορροπία της περιοχής, βάζοντας σε κίνδυνο την ισραηλινή πλειοψηφία κι, ως εκ τούτου, ακόμη και την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ.  

Το μέλλον των Παλαιστίνιων κρατουμένων σε φυλακές του Ισραήλ έχει ουσιώδη ρόλο στην πρόοδο της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με την ανθρωπιστική οργάνωση Addameer, υπάρχουν 6,500 παλαιστίνιοι πολιτικοί κρατούμενοι σε φυλακές του Ισραήλ. Στο παρελθόν το Ισραήλ έχει απελευθερώσει χιλιάδες ανθρώπους, στο πλαίσιο συμφωνιών ανταλλαγής κρατουμένων.

Τον Ιούλιο του 2003, η Διεθνής Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (FIDH) κατήγγειλε πως «το Ισραήλ δεν αναγνωρίζει στους παλαιστίνιους κρατουμένους την κατάσταση του αιχμαλώτου πολέμου». Αντ’αυτού, οι κρατούμενοι αντιμετωπίζονται είτε ως εγκληματίες με πολιτικά κίνητρα είτε ως τρομοκράτες – με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ποινές τους και την αντιμετώπισή τους – τη στιγμή που, σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης, οι Παλαιστίνιοι που ήταν μέλη οργανώσεων ένοπλης αντίστασης έχουν το δικαίωμα να χαρακτηριστούν «αιχμάλωτοι πολέμου» κι όχι «τρομοκράτες». Κατά καιρούς έχουν γίνει καταγγελίες για βασανισμούς ενώ πρόσφατη είναι η μαζική απεργία πείνας 1500 κρατουμένων, τον περασμένο Απρίλιο, που διαμαρτύρονταν για τις καταχρηστικές και εξευτελιστικές συνθήκες στις ισραηλινές φυλακές.

Το Ισραήλ εξακολουθεί με την τακτική των συλλήψεων και χρόνιων κρατήσεων, με το επιχείρημα πως η απελευθέρωση των «τρομοκρατών», όπως τους χαρακτηρίζει, θα έχει επιπτώσεις στην ασφάλεια της χώρας.

Ο Μαρουάν Μπαργκούτι (εδώ σε φωτογραφία αρχείου κατά τη σύλληψή του, τον Ιανουάριο του 2003 στο Τελ Αβίβ) ηγήθηκε της απεργίας πείνας των παλαιστίνιων κρατουμένων. Έχει καταδικαστεί σε πεντάκις ισόβια κάθειρξη για τρομοκρατία. Αποκαλείται «Παλαιστίνιος Νέλσον Μαντέλα», ήταν εκ των κορυφαίων πρωταγωνιστών της δεύτερης Ιντιφάντα ενώ πολλοί τον βλέπουν ως τον διάδοχο του Αμπού Μάζεν – όπως είναι το «κούνια» του Μαχμούντ Αμπάς στην ηγεσία της Παλαιστινιακής Αρχής – David Silverman/Getty Images

Η επίλυση του παλαιστινιακού έχει πλείστες αναγνώσεις, αναλόγως ταυτότητας και θέσης των πρωταγωνιστών και των εμπλεκόμενων.

Υπάρχει το σκληροπυρηνικό Ισραήλ που δεν αναγνωρίζει καν τους Παλαιστίνιους κι, ως εκ τούτου, ούτε το δικαίωμά τους στο κράτος τους. (Μνημειώδης, άλλωστε, παραμένει η δήλωση της Γκόλντα Μέιρ στους Sunday Times το 1969 πως «δεν υπήρξαν ποτέ οι Παλαιστίνιοι. Πότε υπήρξε ανεξάρτητος παλαιστινιακός λαός με παλαιστινιακό κράτος; Υπήρξε είτε η νότια Συρία πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο κι έπειτα μία Παλαιστίνη που περιελάμβανε την Ιορδανία. Δεν υπήρξε παλαιστινιακός λαός στην Παλαιστίνη που να αυτοπροσδιορίζονται ως Παλαιστίνιοι και ήρθαμε εμείς και τους στερήσαμε τη χώρα τους. Δεν υπήρξαν ποτέ»). Υπάρχει και το μετριοπαθές Ισραήλ, με κάποιους να συμφωνούν στη δημιουργία κράτους της Παλαιστίνης κι άλλους να επιμένουν στη λύση του ενός κράτους αλλά με Παλαιστίνιους πλήρους ιθαγένειας και ίσων δικαιωμάτων.

Από την άλλη, υπάρχουν τα στρατιωτικά στελέχη παλαιστινιακών οργανώσεων που αρνούνται το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ και υποστηρίζουν τη λύση του ενός κράτους, της Παλαιστίνης. Υπάρχουν οι Παλαιστίνιοι που, απογοητευμένοι από το ναυάγιο της Συμφωνίας του Όσλο και την αποτυχία της διεθνούς κοινότητας για συγκεκριμένες λύσεις, προτιμούν να αναλάβει το Ισραήλ την ευθύνη της ασφάλειας στη Δυτική Όχθη. Πολλοί Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι, ακροαριστερού προσανατολισμού, ονειρεύονται ένα κοσμικό κράτος για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως θρησκείας, εθνικότητας ή κουλτούρας.  

Γενικώς, πάντως, η διεθνής κοινότητα υποστηρίζει και προωθεί τη λύση των δύο κρατών – κάτι που, προσφάτως, η διοίκηση Τραμπ έθεσε εν αμφιβόλω αλλά δεν απέκλεισε.