Το Champions League των προσφύγων

Κάθε φορά που διεξάγεται ένας τόσο κρίσιμος αγώνας, ένα πλήθος ανθρώπων –οπαδοί, φίλαθλοι, δημοσιογράφοι, παράγοντες, επίσημοι και ανεπίσημοι παρατηρητές του δρώμενου-, τυπικές φιγούρες του άστεως με διαφορετική κοινωνική προέλευση και αντίληψη του πολιτικού, περιμένουν με αγωνία το αποτέλεσμα.

Οι άνθρωποι αυτοί αναλύουν τις πιθανότητες πρόκρισης, μετρώντας διαφορές τερμάτων, ιστορικό αναμετρήσεων, κατάσταση παικτών και προπονητική τακτική, βάζουν στοίχημα για το αποτέλεσμα, εκφράζοντας προσδοκίες που απεικονίζονται άλλοτε σε υλικά και άλλοτε σε ηθικά κέρδη ή και στα δύο, αναλόγως πίσω από ποια πλευρά του ταμείου στέκεται καθείς εξ αυτών.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα, παραμερίζουν ασυναίσθητα όλα τα παραπάνω, περνούν στη μαγική διάσταση εκείνη, όπου τα πάντα κρίνονται στη φάση, όπου η ιστορία γράφεται μπροστά στα μάτια τους, όπου οι λεπτομέρειες αποκτούν διάρκεια και η διάρκεια συρρικνώνεται σε μια στιγμή, όπου οι ίδιοι μετατρέπονται από θεατές σε παίκτες, διαδικασία που επαναλαμβάνεται μέσα σε ένα συντεταγμένο χάος συναισθηματικής έξαρσης, που αναμένει την κάθαρσή της στο φύλλο αγώνα, όταν λήξει η αναμέτρηση, οι παίκτες αποχωρήσουν και το σκορ μείνει αποτυπωμένο στις μεγάλες οθόνες του γηπέδου, μέχρι τα φώτα να σβήσουν, απλωθεί το σκοτάδι, με την υπόσχεση για την επόμενη και κάθε επόμενη πράξη του δράματος, όπως αυτό διεξάγεται στο πρωτάθλημα των πρωταθλητών, που σε κάθε γλώσσα προφέρεται ως Champions League.

Την ίδια στιγμή, λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα, σε ένα άλλο γήπεδο, το Κλειστό Γυμναστήριο του Φαλήρου -γνωστό και ως Κλειστό του Τάε Κβον Ντο, από τη διεξαγωγή εκεί του ομώνυμου αθλήματος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004- έληξε ένας άλλος αγώνας.

Ο αγώνας αυτός δεν διήρκεσε ενενήντα λεπτά αλλά περίπου δέκα ώρες, όσο κράτησε η μεταφορά 1.200 περίπου μεταναστών από το συνοριακό χωριό της Ειδομένης στην Αθήνα, τον Πειραιά και το άλλοτε προσφυγικό προάστιο του Παλαιού Φαλήρου, με κατάληξη το κλειστό του γυμναστήριο, σε μια έκταση όπου το τοπίο κυριαρχείται από μεγάλα εμπορικά κέντρα, τον βόμβο μιας μεγάλης περιαστικής λεωφόρου και την υγρασία της θάλασσας. Εκεί, οι άνθρωποι αυτοί εγκαταστάθηκαν προσωρινά, στο πλαίσιο ενός διαφορετικού Champions League, που διαρκεί μήνες και χρόνια, ανάλογα με το πότε μπήκε ο φράχτης στην πατρίδα τους.

Σε αυτή τη σειρά των αγώνων που δεν είναι παιχνίδια, άνθρωποι εκτοπίζονται από τις εστίες τους και οδεύουν προς την Ευρώπη, προσπαθώντας να μην υποβιβαστούν στην κατηγορία του θανάτου.

Ο μικρός Ζαΐντ Μοχσέν (Zied Mohsen) κυνηγά τη μπάλα στο Σαντιάγο Μπερναμπέου, λίγο πριν από την έναρξη του ποδοσφαιρικού αγώνα Ρεάλ Μαδρίτης – Γρανάδα, στις 19 Σεπτεμβρίου 2015. Λίγες εβδομάδες πριν, ο 7χρονος Σύρος και ο πατέρας του Οσάμα Αλαμπέντ Μοχσέν (Osama Alabed Mohsen) είχαν συγκινήσει τη διεθνή κοινή γνώμη, όταν η κάμερα συνέλαβε μια απάνθρωπη πράξη στα γερμανο-ουγγρικά σύνορα, όπου μία οπερατέρ της ουγγρικού τηλεοπτικού σταθμού, που κατέγραφε τις προσφυγικές ροές, έβαλε τρικλοποδιά στον πατέρα, ο οποίος έτρεχε να ξεφύγει από την ουγγρική αστυνομία, κρατώντας το γιο του αγκαλια. Η Ρεαλ Μαδρίτης κάλεσε την οικογένεια στη Μαδρίτη, ικανοποιώντας την επιθυμία του μικρού Σύρου να δει από κοντά τα ποδοσφαιρικά του είδωλα. Στον Οσάμα Μοχσέν, ο οποίος πίσω στην πατρίδα του εργαζόταν ως προπονητής ποδοσφαίρου, προσφέρθηκε δουλειά σε σχολή προπονητών της ισπανικής Χετάφε. Πόσοι πρόσφυγες κατάφεραν, άραγε, να δουν τα όνειρά τους να γίνονται αληθινά; - Πηγή: Gonzalo Arroyo Moreno/Getty Images

Ο αγώνας στα σύνορα

Σε αντίθεση με το ποδοσφαιρικό θέαμα που συνεπαίρνει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, το Champions League των προσφύγων δεν έχει πάντα θεατές στη διάρκεια των αγώνων. Οι αγώνες αυτοί δεν έχουν προκαθορισμένο πρόγραμμα και ούτε ορίζονται σε ενενηντάλεπτα. Καθορίζονται από το ένστικτο της επιβίωσης και εξελίσσονται σε ολιγόλεπτες ή πολύωρες μάχες με απρόσμενους και πολλές φορές απροσπέλαστους αντιπάλους, όπου ο ξαφνικός θάνατος παραμένει ως λύση της παράτασης και ο διαιτητής παίρνει είτε τη μορφή ενός φυσικού φαινομένου που σφυρίζει σαν κύμα, είτε τη μορφή ενός ανθρώπινου φαινομένου που σφυρίζει σαν φύλακας, τυχαίες εκφάνσεις ενός βίου πέραν από τις νόρμες και τις προσδοκίες της καθημερινότητας.

Οι κρίσιμοι αυτοί αγώνες ορίζουν κυριολεκτικά μια ευρωπαϊκή πορεία, όπου το αποτέλεσμα δεν αναμένεται απ’ όλους με την ίδια αγωνία. Με διαφορετικό τρόπο πολίτες, τηλεθεατές, πολιτικοί, γραφειοκράτες, διακινητές, μετανάστες, πρόσφυγες και όλες οι τυπικές φιγούρες του δράματος των γεωγραφικών και κοινωνικών συνόρων, αναλύουν τις πιθανότητες πρόκρισης από τον αβίωτο βίο στη φυσιολογική ζωή, μετρώντας χιλιομετρικές διαφορές, ιστορικό μετακινήσεων, καταστάσεις εξαίρεσης και τακτικές διαφυγής, βάζουν στοίχημα για το αποτέλεσμα, εκφράζοντας προσδοκίες που απεικονίζονται σε χαρτιά με ή χωρίς αντίκρισμα, αναλόγως πίσω από ποια πλευρά του φράχτη στέκεται καθείς εξ αυτών.

Όμως, γι’ αυτούς που βιώνουν τον αγώνα από μέσα, πολλά από τα παραπάνω παραμερίζονται. Οι εκτοπισμένοι που αγωνίζονται να βρουν καταφύγιο προσπαθούν να ξορκίσουν το κακό, εκεί όπου τα πάντα κρίνονται στη φάση, όπου η ιστορία γράφεται μπροστά στα μάτια τους, όπου οι λεπτομέρειες αποκτούν διάρκεια και η διάρκεια συρρικνώνεται σε μια στιγμή, διαδικασία που επαναλαμβάνεται μέσα σε ένα συντεταγμένο χάος συναισθηματικής έξαρσης, που αναμένει την κάθαρσή της στο φύλλο πορείας, όταν λήξει η αναμέτρηση σε κάποιο άγνωστο γήπεδο, οι μεγάλοι παίκτες αποχωρήσουν και το σκορ νεκρών, ζωντανών και αγνοούμενων μείνει αποτυπωμένο στις τηλεοπτικές οθόνες, μέχρι τα φώτα να σβήσουν, απλωθεί το σκοτάδι, με την υπόσχεση για την επόμενη και κάθε επόμενη πράξη του δράματος, όπως αυτό διεξάγεται στο πρωτάθλημα της επιβίωσης, που κάθε γλώσσα προφέρει διαφορετικά.

Η ευρωπαϊκή πορεία

Πάνω από 30.000 φίλαθλοι και πάνω από 1.000 μετανάστες βρέθηκαν εκείνο το βράδυ της 9ης Δεκεμβρίου δίπλα δίπλα χωρίς να το αντιλαμβάνονται, σε διαφορετικά γήπεδα της ίδιας δυστοπίας.

Εκείνο το βράδυ, οι φράσεις «ευρωπαϊκή πορεία» και «αποκλεισμός από την Ευρώπη» σήμαναν πολύ διαφορετικά πράγματα για εκείνους που βρέθηκαν στο γήπεδο του Ολυμπιακού και εκείνους που βρέθηκαν στο ολυμπιακό ακίνητο του Τάε Κβον Ντο.

Ακολουθώντας διαφορετικές πορείες στα γήπεδα του Φαλήρου, όλοι τους εκ των πραγμάτων θα πρέπει να συμβιώσουν. Όταν πέσει το σκοτάδι, όλοι θα αναζητήσουν καταφύγιο στην ίδια μητρόπολη. Και την ημέρα όλοι τους στην ίδια μητρόπολη θα αναζητήσουν τις ευκαιρίες τους. Είναι τότε που οι θεατές και μετέχοντες των ευρωπαϊκών παιχνιδιών αναπόφευκτα θα έρθουν αντιμέτωποι με την αληθινή διάσταση των πραγμάτων.

Μετά από πολλά χρόνια λιτότητας και συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους, η Ευρώπη προκάλεσε τη μοίρα της, θέτοντας ανυπέρβλητα σύνορα μέσα στις κοινωνίες, περιθωριοποιώντας μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, εντείνοντας την ανασφάλεια των πολιτών της.

Σήμερα, η ίδια Ευρώπη έρχεται αντιμέτωπη με τις επιλογές της εξωτερικής της πολιτικής, που ορίζουν σε μεγάλο ποσοστό την πρωτοφανή προσφυγική κρίση των ημερών. Η απάντησή αυτής της Ευρώπης είναι η «ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης», όπως επαναλαμβάνεται σε κάθε ευκαιρία από την πολιτική της ηγεσία.

Πώς, άραγε, φυλάσσει κανείς τα θαλάσσια σύνορα και απέναντι σε ποιον αμύνεται; Πώς μεταφράζεται σε πράξη αυτή η στερεοτυπικά επαναλαμβανόμενη φράση; Πώς ακριβώς φυλάσσεται ένα θαλάσσιο μέτωπο που εκτείνεται σε μήκος πολλών δεκάδων χιλιομέτρων και απ’ όπου διέρχονται μερικές χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά στοιβαγμένοι σε μικρές, υπερφορτωμένες βάρκες; Τι άλλο μπορεί να σημαίνει η φύλαξη των εξωτερικών συνόρων από το να αποτραπεί στους εκτοπισμένους να αποβιβαστούν σε ευρωπαϊκό έδαφος; Και πώς η αποτροπή μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τον κίνδυνο ανατροπής σε μια φάση που ενδεχομένως να κρίνει οριστικά τον αγώνα στις λεπτομέρειες που αποκτούν διάρκεια, η οποία συρρικνώνεται σε μια στιγμή, διαδικασία που θα επαναλαμβάνεται στο πλαίσιο ενός κοινού ευρωπαϊκού κανόνα μέσα σε ένα συντεταγμένο χάος απάθειας για το δράμα των ανθρώπων; Τι άλλο σημαίνει εξωτερικά σύνορα εκτός από την εντολή «βουλιάξτε τους»; Και πόσο διαφέρουν τα εξωτερικά σύνορα από τα εσωτερικά και την ίδια εντολή που πέντε χρόνια τώρα δίνεται απέναντι στις κοινωνίες που διεκδικούν να προκριθούν σε έναν στημένο αγώνα από τον αβίωτο βίο σε μια φυσιολογική ζωή;

Η κουρασμένη ελληνική κοινωνία δεν έχει την πολυτέλεια να δείξει απάθεια στο προσφυγικό δράμα που εκτυλίσσεται πλέον εντός της. Έχει χρέος να ιεραρχήσει τους αγώνες της, απέναντι τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον της. Η ιστορία αυτού του τόπου πρέπει να καταγράφει στιγμές σαν αυτήν όπου ένα μικρό προσφυγόπουλο από τη Δαμασκό φόρεσε τη φανέλα του Άρη στο τρένο για την Ειδομένη, ακολουθώντας την ευρωπαϊκή του πορεία, και όχι στιγμές σαν αυτήν όπου ένα μικρό προσφυγόπουλο με τη φανέλα του Άρη έπεσε απροσδόκητα μαζί με τον πατέρα του στο έδαφος από την τρικλοποδιά που έβαλε ένας απάνθρωπος θεατής του αγώνα του.

Αυτή είναι η μαγική διάσταση της κοινής ζωής διαφορετικών ανθρώπων, όπου τα πάντα κρίνονται στη φάση, όπου η ιστορία γράφεται μπροστά στα μάτια τους, όπου οι λεπτομέρειες αποκτούν διάρκεια και η διάρκεια συρρικνώνεται σε μια στιγμή, όπου όλοι μετατρεπόμαστε από θεατές σε αγωνιστές, διαδικασία που επαναλαμβάνεται μέσα σε ένα συντεταγμένο χάος συναισθηματικής έξαρσης, που αναμένει την κάθαρσή της σε μερικές γραμμές αλήθειας, όταν λήξει η αναμέτρηση με την Ιστορία, οι παίκτες αποχωρήσουν και το σκορ μείνει αποτυπωμένο στις μεγάλες οθόνες του τόπου, με μηδέν νεκρούς, κανέναν άνθρωπο απογυμνωμένο από τα δικαιώματά του, κανέναν άνθρωπο πεταμένο στο σκοτάδι ενός γηπέδου που φτιάχτηκε για να συνδέσει το παρόν με ένα κάποιο αρχαίο κλέος και κατέληξε μελλοντική αποθήκη της μνημονιακής δυστοπίας.

Η ευρωπαϊκή πορεία δεν είναι πάντα αυτή που ακολουθεί κανείς υποχρεωτικά, προσπαθώντας να γλιτώσει από τα χειρότερα. Η Ελλάδα παραμένει με κάθε κόστος στο Champions League της Ευρωζώνης και αυτό αποτυπώνεται στο θέαμα της εγχώριας πολιτικής, που μοιάζει με κακό ποδόσφαιρο. Την ίδια στιγμή, κάθε μέρα που περνά, ολοένα και περισσότεροι Ευρωπαίοι κάνουν λόγο για μια άλλη πορεία, για μια άλλη Ευρώπη, χωρίς να είναι σίγουρο αν αυτή υπάρχει, ακόμα κι αν ποτέ υπήρξε.

Από το πρώτο έτος του 21ου αιώνα, η σημερινή ημερομηνία καταγράφεται στο ημερολόγιο της πολιτικής ορθότητας ως η Διεθνής Ημέρα για τους Μετανάστες. Μια δεκαετία και πλέον μετά, δεν υπάρχει χώρος εντός κι εκτός συνόρων για ψευδαισθήσεις. Αν δεν λήξουν οι πολεμικές συγκρούσεις πέριξ της Μεσογείου, δεν πρόκειται να σταματήσουν οι προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη. Όμως, η Ελλάδα δεν θα μάθει μπάλα, παίζοντας με τα κεφάλια των προσφύγων. Ούτε, πλέον, μπορεί να παρατείνει μια πορεία γεμάτη τρικλοποδιές, χαρίζοντας φανέλες.

Μπορεί η Ελλάδα να γίνει πρωταθλήτρια της Ιστορίας; Και αν ναι, σε ποιο γήπεδο, με ποιους ανθρώπους, σε ποιους αγώνες;

Νεαρά αγόρια από τη Συρία παίζουν μπάλα σε στρατόπεδο προσφύγων στο Σουρούτς (Suruç) της Τουρκίας, στις 25 Μαρτίου 2015. Περίπου 35.000 Σύροι διαμένουν στο χώρο αυτό, που είναι το μεγαλύτερο στρατόπεδο προσφύγων στην Τουρκία – Πηγή: Carl Court/Getty Images

Παρέα αγοριών παίζουν μπάλα στο Ζαατάρι (Za’atari) στα σύνορα της Ιορδανίας με τη Συρία και ο φωτογραφικός φακός αποτυπώνει τη στιγμή, με το ημερολόγιο να γράφει 1 Φεβρουαρίου 2013. Το Ζαατάρι είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος καταυλισμός προσφύγων στον κόσμο, με πάνω από 80.000 Σύρους πρόσφυγες να διαμένουν στις εγκαταστάσεις του, οι οποίες τείνουν να μετατραπούν σε μία μόνιμη πόλη στον χάρτη της Μέσης Ανατολής – Πηγή: Jeff J Mitchell/Getty Images