Επιχείρηση Στείρωσης Κουνουπιών: Πώς αξιοποιείται η ακτινοβολία για τη μείωση του πληθυσμού τους

Τα αρσενικά κουνούπια στειρώνονται και απελευθερώνονται με τη βοήθεια drones, στο πλαίσιο πρωτοποριακού προγράμματος που γίνεται στην Ελλάδα

Χρύσα Γρίβα

Ανανεώθηκε: Τρίτη, 31 Μαϊος 2022 15:00

Πέρα από ενοχλητικά, τα κουνούπια ενδέχεται να αποβούν επικίνδυνα και για την υγεία μας. Εντυπωσιακό είναι το ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), στα κουνούπια οφείλεται ο θάνατος 725.000 ανθρώπων κάθε χρόνο – την ώρα που οι καρχαρίες σκοτώνουν 10 άτομα και τα λιοντάρια περίπου 100. Η μείωση του πληθυσμού τους, είτε μέσω των «παραδοσιακών» ψεκασμών, είτε μέσω καινοτόμων μεθόδων, είναι σκοπός της πολιτείας και της επιστημονικής κοινότητας.

Το τελευταίο διάστημα, στην Ελλάδα εφαρμόζεται μία πρωτοποριακή μέθοδος και μάλιστα με καινοτόμο τρόπο: Drones εξαπολύουν αρσενικά κουνούπια που έχουν υποστεί στείρωση με τη χρήση ραδιενέργειας. Καθώς τα αρσενικά αυτά κουνούπια δεν έχουν τη δυνατότητα αναπαραγωγής, επιτυγχάνεται η συνολική μείωση των κουνουπιών στο περιβάλλον.

Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται στη χώρα μας από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, ενώ έχει την έγκριση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας και της επιστημονικής κοινότητας. Σε διεθνές επίπεδο, εξάλλου, η Τεχνική Στείρωσης Εντόμων (Sterile Insect Technique - SIT), όπως ονομάζεται, εφαρμόζεται ήδη σε αρκετές περιοχές του κόσμου, με αξιόλογα αποτελέσματα, υπό την εποπτεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ και της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Το ασιατικό κουνούπι τίγρης και η ανάγκη περιορισμού του

Η ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού των κουνουπιών προκαλεί μια σειρά από προβλήματα και για τον λόγο αυτό, εδώ και πολλές δεκαετίες, η επιστημονική κοινότητα αναζητά αποτελεσματικούς και μη βλαβερούς τρόπους περιορισμού της. Στην Ελλάδα εδώ και χρόνια γίνονται τακτικοί ψεκασμοί προκειμένου ο πληθυσμός των κουνουπιών να μειώνεται και να ελαχιστοποιείται και πράγματι, αυτή η μέθοδος θεωρούταν κατάλληλη και λειτουργική.

Τα τελευταία χρόνια όμως, με την εμφάνιση του λεγόμενου κουνουπιού – τίγρη στην Ελλάδα από την ασιατική ήπειρο, δημιουργήθηκε μια νέα, επιτακτική (καθώς επρόκειτο για ζήτημα υγείας) ανάγκη. Το ασιατικό κουνούπι – τίγρης, όπως είναι η κοινή ονομασία του Aedes albopictus θεωρείται πλέον σημαντικό παράσιτο και θεωρείται δύσκολο να περιοριστεί. Κύρια αιτία για αυτό είναι το γεγονός πως «προτιμά» να αναπτύσσεται κυρίως σε τεχνητές εστίες νερού, κοντά στον άνθρωπο και τις κατοικημένες περιοχές, παρά σε υδροβιότοπους. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αναπτυχθεί και να αναπαραχθεί ακόμα και στο νερό που μένει μετά το πότισμα στο «πιατάκι» της γλάστρας ή σε μια λακκούβα με νερό στην άκρη του δρόμου.

Επιπλέον, συμπεριφέρεται διαφορετικά σχετικά με τα υπόλοιπα είδη κουνουπιών, καθώς πετά και τρέφεται και κατά τη διάρκεια της ημέρας, πέρα από το σούρουπο και την αυγή, που γνωρίζουμε ότι πετούν και τσιμπούν τα κουνούπια.

Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία όμως είναι το ότι το ασιατικό κουνούπι τίγρης είναι φορέας επικίνδυνων ασθενειών και συμβάλλει στη μετάδοσή τους: Κίτρινος πυρετός, δάγκειος πυρετός, Ζίκα, ιός του δυτικού Νείλου, είναι μόνο μερικές από τις ασθένειες που μπορεί να προκαλέσει το συγκεκριμένο κουνούπι, γεγονός που καθιστά την ανάγκη περιορισμού του κρισιμότερη από ποτέ.

Η SIT μέθοδος

Το γεγονός πως το ασιατικό κουνούπι τίγρης αναπαράγεται εντός κατοικημένων περιοχών, ουσιαστικά εκμηδενίζει τις πιθανότητες ο παραδοσιακός ψεκασμός να συμβάλλει στη μείωση του πληθυσμού του. Ως εκ τούτου, προέκυψε η ανάγκη ανάπτυξης ή εφαρμογής νέων μεθόδων για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η τεχνική μείωσης πληθυσμών εντόμων μέσω της στείρωσης δεν αναπτύχθηκε από το μηδέν για τον περιορισμό του κουνουπιού – τίγρη. Ήδη στην περιοχή μας είχε εφαρμοστεί για τη μείωση του πληθυσμού της μύγας Μεσογείου, ενώ σε ευρύτερο πλαίσιο είχε αποδώσει αποτελέσματα σε αρκετές περιοχές ανά την υφήλιο.

Το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ) έχει αναλάβει για την Ελλάδα την υλοποίηση του προγράμματος, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και τον υπεύθυνο καθηγητή Νίκο Παπαδόπουλο, την Ελληνική και τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ και την τοπική αυτοδιοίκηση. Ο Δρ Παναγιώτης Μυλωνάς, αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, εξηγεί τη γενικότερη δράση του Ινστιτούτου και την ανάγκη μείωσης του πληθυσμού των κουνουπιών.

Συντονιστής του προγράμματος είναι ο Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης, γεωπόνος-εντομολόγος, υπεύθυνος του εργαστηρίου Εντόμων και Παρασίτων Υγειονομικής Σημασίας, ο οποίος εξηγεί στο Data Project πως η στείρωση των κουνουπιών αφορά μόνο στα αρσενικά άτομα και γίνεται με τη βοήθεια της ραδιενέργειας, μέσω μηχανημάτων όπως αυτά που υπάρχουν σε νοσοκομεία και ιατρικά κέντρα και όχι με γενετικές μεθόδους.

Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία, τα αρσενικά απελευθερώνονται στο περιβάλλον και ζευγαρώνουν με τα θηλυκά των φυσικών πληθυσμών, με αποτέλεσμα να μην παράγονται απόγονοι και άρα να επιτυγχάνονται οι στόχοι μείωσης του πληθυσμού των κουνουπιών. Ο κ. Μιχαηλάκης επισημαίνει πως στην Ελλάδα, η απελευθέρωση των στειρωμένων κουνουπιών γίνεται με τη βοήθεια drones, για πρώτη φορά.

Το πρόγραμμα αυτό εφαρμόζεται πιλοτικά από το 2018, αφού ο Δρ Μιχαηλάκης διατύπωσε το αίτημα ανάπτυξης της τεχνικής SIT έναντι του Aedes albopictus για τη χώρα μας. Η αξιολόγηση της συγκεκριμένης μεθόδου στις συνθήκες της χώρας μας κρίθηκε θετικά από τις χώρες-μέλη της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ, International Atomic Energy Agency – IAEA) και της Διεθνούς Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (Food and Agriculture Organization of the United Nations – FAO) και, μετά την περσινή καινοτομία της απελευθέρωσης κουνουπιών με drones, φέτος το πρόγραμμα συνεχίζεται για 4^η χρονιά.

Πώς αξιοποιείται η ραδιενέργεια – Αιτιάσεις και κίνδυνοι

Η ραδιενέργεια διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην Τεχνική Στείρωσης Εντόμων και ως εκ τούτου, δημιουργείται μια σειρά ερωτημάτων, σε σχέση με την ασφάλεια και τη δημόσια υγεία. Η Παναγιώτα Φούντα, υπεύθυνη Διεθνών και Δημοσίων Σχέσεων της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (EEAE) απαντά σε όλες τις απορίες στο παρακάτω βίντεο:

Στο Data Project μίλησε ο Dr Jérémy BOUYER, επικεφαλής των αντίστοιχων προγραμμάτων στη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας και σε συνεργασία με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO). «Η Τεχνική Στείρωσης Εντόμων έχει εφαρμοστεί σε αρκετές περιπτώσεις τα τελευταία 60 χρόνια, όπως στην περίπτωση της μύγας τσε-τσε στην Αφρική και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (F.A.O) διεξάγει έρευνες γύρω από αυτή την τεχνική, ενώ κατόπιν μοιράζεται τα αποτελέσματά τους με τα κράτη μέλη του. Αυτό συνέβη και με την Ελλάδα προκειμένου να καταπολεμηθεί ο πληθυσμός κουνουπιών», αναφέρει και εξηγεί πως «το ελληνικό SIT πρόγραμμα είναι καινοτόμο από πολλές απόψεις». Ο ίδιος μάλιστα αξιολογεί ως τη σημαντικότερη καινοτομία του το ότι «η απελευθέρωση των κουνουπιών έγινε με drones σε αστικές περιοχές, κατά διαστήματα, κάθε 100 μέτρα, σε γραμμές και είναι η πρώτη φορά που γίνεται τέτοια απελευθέρωση, καθώς στο παρελθόν είχαμε μόνο από ένα σημείο».

Πού έχει εφαρμοστεί η Τεχνική Στείρωσης Εντόμων

Η SIT ξεκίνησε να εφαρμόζεται από τη δεκαετία του 1950, ενώ συνέβαλλε τα μέγιστα στη μείωση του πληθυσμού της μύγας Μεσογείου. Πλέον χρησιμοποιείται από διάφορες χώρες του κόσμου και αρκετές ευρωπαϊκές, όπως από την Ισπανία. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Νίκος Παπαδόπουλος διαθέτει χρόνια εμπειρίας στην τεχνική SIT, σε διεθνές επίπεδο και εξηγεί τα συμπεράσματα από την εφαρμογή της στους πληθυσμούς διαφόρων εντόμων παγκοσμίως. Το μέλλον, συμπληρώνει ο ίδιος, θα είναι η επέκταση της μεθόδου αυτής και σε άλλα έντομα, ιδίως σε αυτά που λειτουργούν ως διαβιβαστές ασθενειών που θεωρούνται επικίνδυνες για τον άνθρωπο.

Όπως τονίζει ο συντονιστής του προγράμματος για την εφαρμογή της Τεχνικής Στείρωσης Εντόμων στην Ευρώπη Δρ Αντώνης Μιχαηλάκης, η περαιτέρω αξιοποίηση της τεχνολογίας θα καταστήσει την τεχνική SIT ακόμα πιο αξιόπιστη και αποτελεσματική. Στο κοντινό μέλλον, φαίνεται πως θα είμαστε σε θέση να περιορίσουμε τις αρνητικές επιδράσεις των εντόμων στον άνθρωπο, εξελίσσοντας κατά το δυνατόν τις διαθέσιμες τεχνικές.