Τρία χρόνια μετά την πανδημία: Πώς εξελίχθηκε η ελληνική κοινωνία
Την Παρασκευή 5 Μαΐου 2023 έληξε και επίσημα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η πανδημία Covid-19, περισσότερο από τρία χρόνια μετά την έναρξή της. Η αδιαμφισβήτητη επίδρασή της στον άνθρωπο, την κοινωνία και κάθε έκφανση της ζωής είναι εμφανής. Η νοοτροπία των ανθρώπων άλλαξε, ο φόβος επικράτησε επί μακρόν και η ανάκαμψη από εκείνη τη ζοφερή παύση του Μαρτίου του 2020 ήταν αργή και επίπονη.
Περισσότερο από τρία χρόνια μετά από εκείνο το σοκ – σε πολλαπλά επίπεδα – η ελληνική κοινωνία χαράσσει και πάλι τον δρόμο της. Ο κορωνοϊός παραμένει στη ζωή μας, υπό εντελώς διαφορετική μορφή, πλέον. Κοιτάζοντας προς τα πίσω, είναι τώρα η ώρα να γίνει ένας πρώτος απολογισμός της εξέλιξης που επήλθε μέσα σε αυτή την τριετία, όπου ο χρόνος συμπυκνώθηκε και το πρίσμα θέασης των μικρότερων και μεγαλύτερων στιγμών της ζωής παραμορφώθηκε σημαντικά.
Ακόμα και σήμερα, που ο καθολικός φόβος, δισταγμός και επιφύλαξη των πρώτων ημερών έχει καταλαγιάσει ως συναίσθημα, δύσκολα μπορεί να διατυπωθεί η φράση πως «ο κορωνοϊός είχε και θετικό αντίκτυπο». Φυσικά, ο ίδιος ο κορωνοϊός και η νόσος Covid-19, δεν είχαν κανένα θετικό αντίκτυπο. Όσα μας υποχρέωσαν να αλλάξουμε, όμως, πιθανώς και να είχαν. Πολλοί είναι εκείνοι άλλωστε, που χαρακτηρίζουν την πανδημία ως επιταχυντή εξελίξεων, ως καταλύτη δράσεων που δρομολογήθηκαν ταχύτερα ή και τάχιστα, σε κάποιες περιπτώσεις, με θετικά αποτελέσματα για το κοινωνικό σύνολο.
Στο Data Project του CNN Greece μιλούν για τον απολογισμό της πανδημίας η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως, ο Λεωνίδας Χριστόπουλος, Γενικός Γραμματέας Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Απλούστευσης Διαδικασιών και η πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας (ΕΕΕΘ) Μαρία Θεοδωρακοπούλου.
Υγεία: Πρωτοφανείς συνθήκες πίεσης – Παρακαταθήκη για το μέλλον
Στον χώρο της Υγείας, που δοκιμάστηκε όσο ποτέ άλλοτε, διαπιστώθηκε ένα δημόσιο σύστημα με μεγάλες ανάγκες, που όμως εν πολλοίς, αντεπεξήλθε στις προκλήσεις. Η εκτίμηση των πολιτών για το ΕΣΥ ανήλθε και πάλι σε υψηλά επίπεδα και η απαξίωση κινήθηκε προς την «εξουσία» που δεν το ενισχύει αρκετά, επαναφέροντας μετά από πολλά χρόνια το ζήτημα αναδιάρθρωσης της Υγείας σε όλα τα επίπεδα – ένα θέμα που κυριάρχησε και στην προεκλογική ατζέντα.
Παράλληλα, με αφορμή τις αυξημένες ανάγκες που προέκυψαν από την πανδημία, ένα χρόνιο πρόβλημα της χώρας, χρειάστηκε να αντιμετωπιστεί άμεσα: Τα «κρεβάτια στην εντατική», οι διαθέσιμες κλίνες ΜΕΘ υπερδιπλασιάστηκαν αυτό το διάστημα, με την αξιοποίηση δωρεών του ιδιωτικού τομέα και εσωτερικών ανακατατάξεων, κυρίως, ενώ οι κλίνες παραμένουν διαθέσιμες και μετά την πανδημία – μόνο που συχνά, το προσωπικό δεν επαρκεί για να λειτουργήσουν, όπως επισημαίνουν εκπρόσωποι των εργαζομένων στα νοσοκομεία. Μπορεί, λοιπόν, πράγματι, οι κλίνες ΜΕΘ να αυξήθηκαν λόγω της πανδημίας, χωρίς όμως το κατάλληλο προσωπικό, παραμένει αναπάντητο το ερώτημα πόσες από αυτές πράγματι λειτουργούν σήμερα.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τον Ιανουάριο του 2023, η ΠΟΕΔΗΝ έκανε λόγο για 1.165 κλίνες ΜΕΘ, τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά νοσοκομεία, επισημαίνοντας πάντως πως από αυτές, λιγότερες από 700 λειτουργούν υπό κανονικές συνθήκες.
Στο Data Project του CNN Greece μίλησε η Μαρία Θεοδωρακοπούλου, εντατικολόγος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας, που επιβεβαιώνει πως η έλλειψη προσωπικού και μάλιστα εκπαιδευμένου προσωπικού για τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας παραμένει σημαντικό ζήτημα προς επίλυση. Όπως επισημαίνει, «η ακριβής καταγραφή δεν έχει ολοκληρωθεί από την Εταιρεία Εντατικής Θεραπείας και προς το παρόν, δεν έχουμε το καταληκτικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 1000 κλίνες ΜΕΘ στα δημόσια νοσοκομεία. Στα περισσότερα νοσοκομεία λειτουργούν, ωστόσο υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που κάποιες έχουν κλείσει λόγω έλλειψης προσωπικού, ιατρικού και νοσηλευτικού. Κλείνουν δηλαδή κάποια κρεβάτια, όπου δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις, προκειμένου να βρεθεί επαρκές προσωπικό το οποίο, ενώ σύμφωνα με την εγκύκλιο αφορά σε τρεις νοσηλευτές ανά κλίνη, εμείς πιστέυουμε ότι θα έπρεπε να είναι έξι νοσηλευτές ανά κλίνη».
Η ίδια πιστεύει ότι ουσιαστικά, η πανδημία ανέδειξε τα προβλήματα τα οποία μένει να αντιμετωπιστούν και τότε θα μπορούμε να μιλάμε για «θετικές εξελίξεις». «Το σύστημα υγείας λειτούργησε και δεν κατέρρευσε από το φιλότιμο των ανθρώπων που δουλεύουν εκεί. Δηλαδή, αντεξε το σύστημα επειδή οι άνθρωποι αποφάσισαν ότι θα δώσουν παραπάνω από 100% του εαυτού τους, χωρίς άδειες και ρεπό. Είδαμε ότι η πανδημία ανέδειξε τις ελλείψεις τις οποίες πρέπει να τις λάβουμε σοβαρά υπόψιν για να μπορέσουμε να βελτιώσουμε το ΕΣΥ, έχοντας ως βάση φυσικά τους ανθρώπους που δουλεύουν εκεί νυχθημερόν», καταλήγει η κ. Θεοδωροπούλου.
Ψηφιοποίηση στο κράτος: Βγάζοντας βεβαιώσεις με μερικά «κλικ»
Δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξει κάποιος πως το ελληνικό κράτος ψηφιοποιήθηκε με ρυθμούς και ταχύτητες που δεν είχαμε συνηθίσει, λόγω των αναγκών που δημιούργησε το lockdown και η αποστασιοποίηση. Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, τα τελευταία τρία χρόνια τριπλασιάστηκαν οι υπηρεσίες που ψηφιοποιήθηκαν καθώς από 500 που ήταν στο gov.gr το 2020, σήμερα φτάνουν τις 1.530. Η διαφορά είναι εμφανής στην καθημερινότητα των πολιτών, καθώς μόνο εντός του 2022 έγιναν 1,2 δισ. ψηφιακές συναλλαγές – αν και εκκρεμούν ακόμη περί τις 4.000 υπηρεσίες, οι οποίες είναι εξωτερικές, αφορούν υπηρεσίες κράτους προς πολίτη και κράτους προς επιχείρηση και εκτιμάται ότι θα έχουν ενταχθεί στο gov.gr έως το τέλος του 2027.
Στο CNN Greece για την ψηφιοποίηση του κράτους μίλησε ο κ. Λεωνίδας Χριστόπουλος, Γενικός Γραμματέας Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Απλούστευσης Διαδικασιών, τονίζοντας πως «όλη η πορεία του ψηφιακού κράτους βοηθήθηκε από την πανδημία σε μεγάλο βαθμό» και πως ο ψηφιακός μετασχηματισμός «αγκαλιάστηκε» από πολίτες και δημοσίους υπαλλήλους.
«Το gov.gr και το Εθνικό Μητρώο Διοικητικών Διαδικασιών - Μίτος είναι από τα πιο σημαντικά project μας», αναφέρει επίσης ο κ. Χριστόπουλος, παρατηρώντας πως καθ’ όλη τη διαδικασία, «υπήρξαν υπηρεσίες στις οποίες η ψηφιοποίηση δημιούργησε ανασφάλεια και ένταση, αλλά δεν ήταν τέτοια ώστε να σταματήσει την πορεία υλοποίησης του σχεδίου ψηφιοποίησης του ελληνικού κράτους».
Παιδεία: 1,6 εκατ. παιδιά, δάσκαλοι και καθηγητές Online μέσα σε μισή ώρα
Την ίδια στιγμή, στην Παιδεία εισήχθη η τηλεκπαίδευση, πτυχές της οποίας – όπως ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός των σχολείων, των δασκάλων και των μαθητών – επίσης καταγράφονται στα «θετικά» όσων ζήσαμε τα τελευταία χρόνια. Είναι ενδεικτικό το γεγονός πως σήμερα, μέσα σε 30 λεπτά, ολόκληρη η εκπαιδευτική κοινότητα μπορεί να «περάσει» σε ψηφιακό περιβάλλον: Πρόκειται συνολικά για 1,6 εκατομμύρια μαθητές, δασκάλους και καθηγητές όλων των βαθμίδων.
Στο Data Project του CNN Greece μίλησε η υπουργός Παιδείας και υποψήφια στον Βόρειο Τομέα Αττικής με τη Νέα Δημοκρατία, Νίκη Κεραμέως, καταγράφοντας πώς εξελίχθηκε η Εκπαίδευση μέσα σε αυτά τα τρία χρόνια πανδημίας. Η κ. Κεραμέως επισημαίνει σε όλους τους τόνους, πως η τηλεκπαίδευση εφαρμόστηκε χάρη στην προσπάθεια όλης της εκπαιδευτικής κοινότητας, πρωτίστως των εκπαιδευτικών, αλλά και των μαθητών και των οικογενειών τους. Η Εκπαίδευση στην Ελλάδα του 2023 δεν έχει καμία σχέση με την Εκπαίδευση του 2020, τονίζει επίσης, αναφερόμενη στο πώς η τεχνολογία και οι ψηφιακές δεξιότητες έχουν μπει στην σχολική τάξη, έχουν ενσωματωθεί στο πρόγραμμα διδασκαλίας και αποτελούν καθημερινότητα στη ζωή των μαθητών.
«Η Εκπαίδευση είναι ένας από τους τομείς που, παρά τα δεινά της πανδημίας, έγινε ένα τεράστιο άλμα σε ό,τι αφορά στον ψηφιακό μετασχηματισμό», δηλώνει χαρακτηριστικά η υπουργός, προσθέτοντας: «Τολμώ να πω ότι η πανδημία έδρασε ως εφαλτήριο για να γίνει ο ψηφιακός μετασχηματισμός πολύ πιο γρήγορα από ό,τι θα γινόταν».
Δείτε στο βίντεο που ακολουθεί όσα δήλωσε η Νίκη Κεραμέως για το πώς επίδρασε η πανδημία στην Εκπαίδευση:
Δείτε εδώ ολόκληρη τη συνέντευξη της Νίκης Κεραμέως στο Data Project του CNN Greece, για την πανδημία, την τηλεκπαίδευση, τον απολογισμό της ως υπουργού Παιδείας και το όραμά της για το μέλλον της Παιδείας στη χώρα μας.
Στη φύση για αναψυχή και περιβαλλοντική συνείδηση
Πολλοί είναι εκείνοι που έχουν την εντύπωση ότι το αυστηρό, παγκόσμιο lock down του 2020 ωφέλησε το περιβάλλον, καθώς σταμάτησαν επί μακρόν όλες οι επιβαρυντικές δραστηριότητες. Αντιθέτως, όμως, εκείνη η παύση στις ανθρώπινες δραστηριότητες, ακολουθήθηκε από εντατικοποίηση ώστε να καλυφθεί το έλλειμα και να επιστρέψουν στο κανονικό όσο πιο άμεσα γινόταν οι ρυθμοί ανάκαμψης. Παράλληλα, η ανθρωπότητα είχε μπει σε μία τροχιά πράσινης μετάβασης, η οποία τότε, ανακόπηκε.
Από την άλλη πλευρά όμως, αυτή που αφορά στην προσωπική κλίμακα, υπήρξε μία θετική μεταστροφή: Πολίτες και αρχές στράφηκαν προς το περιβάλλον, αναβαθμίζοντας, λιγότερο ή περισσότερο, τους διαθέσιμους χώρους πρασίνου στις γειτονιές, καθώς αυτοί πήραν τον κεντρικό ρόλο για την αναψυχή των κατοίκων. Μέσα στην πανδημία, λοιπόν, οι πολίτες «επέστρεψαν στη φύση», ξεκινώντας από τον μικρόκοσμο της γειτονιάς τους – αφού εκεί υποχρεώθηκαν να μείνουν, λόγω των περιοριστικών μέτρων. Έτσι, ανακάλυψαν τα πάρκα και τους πιο κοντινούς χώρους πρασίνου, όπου μπορούσαν να περπατήσουν, να αθληθούν, να αισθανθούν πιο κοντά στη φύση. Αυτή η συνήθεια που αποκτήθηκε τότε, συνεχίζεται έως σήμερα και έχει αντίκτυπο τόσο στην ίδια την ποιότητα ζωής όσο, κυρίως, στη θεώρηση των ζητημάτων βιωσιμότητας, πράσινης μετάβασης και αειφορίας, από τον «απλό, καθημερινό» κόσμο.
Επίσης, η πανδημία υπήρξε η αφορμή να γεννηθούν κινήσεις πολιτών για το περιβάλλον, μέσα στο διάστημα αυτό, όπως είναι το Save Your Hood – Σώσε τη γειτονιά σου, το οποίο ο εμπνευστής Βασίλης Σφακιανόπουλος ίδρυσε τον Νοέμβριο του 2020, κατά τη διάρκεια του δεύτερου lock down. Στηρίζεται σε εθελοντές, αφορά σε Ελλάδα και Κύπρο και αριθμεί περί τους 40.000 εθελοντές, σε ένα σύστημα που διαρκώς ανανεώνεται.
Η εργασία σε νέες βάσεις και η τηλεργασία ως πραγματικότητα
Μπορεί η συζήτηση για digital nomads να είχε ανοίξει προ πανδημίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως ο κορωνοϊός έφερε την τηλεργασία σε πρώτο πλάνο: Από τη μια στιγμή στην άλλη, χιλιάδες εργαζόμενοι από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, εργάστηκαν από το σπίτι τους, αξιοποιώντας το διαδίκτυο και την τεχνολογία. Σήμερα, τρία χρόνια μετά, η τηλεργασία έχει μπει στην εργασιακή πραγματικότητα – αν και όχι στον βαθμό που εκτιμήθηκε αρκετά.
Σύμφωνα με έρευνα του ΣΕΒ, πάνω από 7 στις 10 επιχειρήσεις εφαρμόζουν, ήδη, υβριδικό μοντέλο τηλεργασίας και ποσοστό άνω του 60% θεωρεί ότι η τηλεργασία επίδρασε σίγουρα θετικά/μάλλον θετικά στην παραγωγικότητα. Παράλληλα, η δυνατότητα τηλεργασίας θεωρείται στοιχείο προσέλκυσης προσωπικού από 7 στις 10 επιχειρήσεις, ενώ περισσότερες από τα 2/3 θεωρούν ότι η τηλεργασία επέφερε αλλαγές στην κουλτούρα των επιχειρήσεων.
Η τηλεργασία θεσμοθετήθηκε νομοθετικά ήδη από το 2021, με τον λεγόμενο «νόμο Χατζηδάκη» (νόμος 4808/2021 για την Προστασία της Εργασίας). Σήμερα, συμφωνείται μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, κατά την πρόσληψη ή με τροποποίηση της σύμβασης εργασίας, όπως ορίζεται επισήμως. Παράλληλα, ο αριθμός των εργαζομένων με τηλεργασία καθορίζεται με βάση τη φύση των καθηκόντων των εργαζομένων και τις ανάγκες κάθε υπηρεσίας, σε ποσοστό 20% του αριθμού των υπαλλήλων που έχει προσδιοριστεί με το πλάνο εργασιών κάθε υπηρεσίας, ενώ για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις το ποσοστό των εργαζομένων με τηλεργασία καθορίζεται στο 20%, όπως αναφέρει η σχετική ΚΥΑ του 2022.
Σε παγκόσμιο επίπεδο και σύμφωνα με έρευνα του LinkedIn, η τάση για τηλεργασία βαίνει μειούμενη: Από τις νέες θέσεις εργασίας που αναρτήθηκαν τον Αύγουστο του 2022 στις ΗΠΑ, μόλις το 15,9% ή περίπου 1 στις 6 αγγελίες, παρείχαν δυνατότητα τηλεργασίας. Στο ίδιο μοτίβο κινούνται και άλλες χώρες ανά τον κόσμο, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο όπου οι τηλεργασία αφορά μόλις στο 14,6% των διαθέσιμων θέσεων – την ώρα που προσελκύει το 20,2% του ενδιαφέροντος, γεγονός που δείχνει πως οι εργαζόμενοι την αναζητούν.
Ηλεκτρονικό εμπόριο: Ραγδαία ανάπτυξη στο e-shopping
Ένας από τους κλάδους που μετασχηματίστηκε δραστικά λόγω της πανδημίας και όσων μέτρων λήφθηκαν για τον περιορισμό της εξάπλωσής της, ήταν αυτός του ηλεκτρονικού εμπορίου. «Εν μία νυκτί» οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ακόμα και τα μονοπρόσωπα εμπορικά καταστήματα «της γειτονιάς» ανέπτυξαν κάποιου είδους e-shop που παραμένει ενεργό έως και σήμερα.
Από το 2020 έως σήμερα καταγράφεται ραγδαία ανάπτυξη της αγοράς του ηλεκτρονικού εμπορίου και εκτίναξη του αριθμού των πωλήσεων, ενώ οι ειδικοί εκτιμούν πως είναι βέβαιο ότι, με την πάροδο του χρόνου, το ηλεκτρονικό εμπόριο θα αποκτά όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά. Τα νέα διαθέσιμα ψηφιακά εργαλεία και οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης έχουν ήδη αναλάβει ενεργό ρόλο στο e-shopping, ενώ όλο και μεγαλύτερο ποσοστό καταναλωτών συναλλάσσεται on-line.
Σύμφωνα με τον Εμπορικό Σύλλογο Αθήνας, το 2022, για πρώτη φορά, η χρήση του διαδικτύου στον γενικό πληθυσμό ξεπέρασε το όριο του 80%, με πάνω από το 70% αυτών να πραγματοποιούν κάποιου είδους ηλεκτρονική οικονομική συναλλαγή. Παράλληλα, εκτιμάται ότι και το 2023 το ηλεκτρονικό εμπόριο θα συνεχίσει να αναπτύσσεται στην χώρα μας με μεγάλους ρυθμούς. Σημαντικό ρόλο σε αυτό αναμένεται να διαδραματίσει η διακλαδικότητα που παρουσιάζει η εμπορική συμπεριφορά του Έλληνα καταναλωτή: Ο καταναλωτής κάνει έναν κύκλο μεταξύ αναλογικής και ηλεκτρονικής αγοράς για να ενημερωθεί και να καταλήξει στην τελική αγορά.
Οι τελευταίες έρευνες της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ηλεκτρονικού Εμπορίου (eCommerce Europe) δείχνουν επίσης ότι η εμπιστοσύνη των Ελλήνων καταναλωτών προς το ελληνικό ηλεκτρονικό εμπόριο ξεπέρασε το 85% για το 2022, την ώρα που οι μεγάλες ευρωπαϊκές αλλά και παγκόσμιες ηλεκτρονικές εταιρείες δεν έχουν εισέλθει στην ελληνική αγορά, προς το παρόν, για διάφορους λόγους (πανδημία COVID 19, οικονομική κρίση, χαμηλή ψηφιακή διείσδυση κτλ.). Αυτό, φυσικά, έχει δώσει μια ώθηση στο ελληνικό ηλεκτρονικό εμπόριο όλων των μεγεθών να αναπτυχθεί: Είναι ενδεικτικό ότι ο αριθμός των επιχειρήσεων με ενεργή ηλεκτρονική παρουσία εκτινάχθηκε μέσα σε τρία χρόνια, από τις 7.000 επιχειρήσεις στις αρχές του 2020, σε πάνω από 20.000 πριν το κλείσιμο του 2022.
Μία πανδημία που κόστισε σε ανθρώπινες ζωές, σε ψυχική επιβάρυνση, σε οικονομική επιβάρυνση, σε αναρίθμητες δυσκολίες στην καθημερινότητα όλων των ανθρώπων, δεν μπορεί ποτέ να χαρακτηριστεί ως «θετική». Μέσα σε αυτά τα τρία χρόνια που πέρασαν όμως, από το σοκ του 2020 έως σήμερα, η ζωή προχώρησε και η καθημερινότητά μας έχει αλλάξει – και προς το καλύτερο. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να γίνει διαφορετικά, σε έναν κόσμο που η επιστήμη και η τεχνολογία καταγράφουν διαρκώς αλματώδη πρόοδο, προς ένα αύριο που θα είναι – όπως όλοι ελπίζουμε – καλύτερο, με βάση και τα διδάγματα της πανδημίας.