ΕΛΛΑΔΑ

Αύριο η απόφαση του τουρκικού δικαστηρίου για την Αγία Σοφία

Αύριο η απόφαση του τουρκικού δικαστηρίου για την Αγία Σοφία
AP Photo

Η ηχηρή και θαρραλέα -αν ληφθεί υπ’ όψη η ιστορική εμπειρία- παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου για την Αγία Σοφία προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στην Τουρκία, εν αναμονή της αυριανής συνεδρίασης του δικαστηρίου με αντικείμενο την μετατροπή ή όχι του μνημείου σε τέμενος.

Η υπόθεση βρίσκεται προς συζήτηση στην ημερήσια διάταξη της 2ας Ιουλίου του τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας (Danistay), το οποίο αναμένεται να αποφανθεί επί μίας παλιάς προσφυγής του 2016 που έκανε ο, κατά τα άλλα άγνωστος, «Σύνδεσμος Προσφοράς στα Βακούφια, τα Ιστορικά Μνημεία και το Περιβάλλον».

Η συζήτηση στο 10ο Τμήμα του τουρκικού ΣτΕ αφορά την ανάκληση της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου της 24ης Νοεμβρίου του 1934, με εντολή του Κεμάλ Ατατούρκ, με την οποία η Αγία Σοφία μετατράπηκε από τέμενος σε μουσείο.

Δεν αποκλείεται πάντως, το δικαστήριο να μεταθέσει τη λήψη απόφασης σε μεταγενέστερη ημερομηνία.

Ο εισαγγελέας της έδρας είχε υποστηρίξει αρχικά ότι έπρεπε να απορριφθεί η προσφυγή του συλλόγου, καθώς η χρήση της Αγίας Σοφίας ως μουσείο εμπίπτει στις αρμοδιότητες της Δημόσιας Διοίκησης. Αυτό ωστόσο δεν εμπόδισε την ανάσυρση της υπόθεσης έπειτα από τέσσερα χρόνια, προφανώς υπό το πολιτικό βάρος της σχετικής παρέμβασης από τον ίδιο τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Το ίδιο τμήμα του τουρκικού ΣτΕ είχε αποφασίσει στο παρελθόν την ακύρωση αντίστοιχης απόφασης του 1945 του Υπουργικού Συμβουλίου, που αφορούσε τη μετατροπή σε μουσείο της Μονής της Χώρας. Η δίκη αυτή είχε ξεκινήσει και πάλι με προσφυγή του ίδιου συνδέσμου.

Στον Ερντογάν η τελική απόφαση

Πήγες του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ τονίζουν ότι πιθανή απορριπτική απόφαση του δικαστηρίου δεν δεσμεύει την κυβέρνηση στο να προχωρήσει στην μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, όπως ζήτησε προ ημερών ο πρόεδρος Ερντογάν.

Πράγματι, όποια κι αν είναι η απόφαση του ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου επί της ακύρωσης ή μη της απόφασης του 1934, απαιτείται απόφαση της Διοίκησης που θα λάβει η κυβέρνηση.

Υπό αυτή την έννοια, το «κλειδί» βρίσκεται στα χέρια του προέδρου Ερντογάν.

Αν δηλαδή η δικαστική απόφαση είναι απορριπτική ο Ερντογάν «νίπτει τα χείρας του» και μπορεί να κρυφτεί πίσω από αυτή λέγοντας ότι η Τουρκία είναι Κράτος Δικαίου. Αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, δηλαδή της απορριπτικής απόφασης, όπως έλεγαν στελέχη του AKP η κυβέρνηση μπορεί με νεώτερη απόφασή του Υπουργικού Συμβουλίου, που θα ακυρώνει στην πράξη εκείνη του 1934, να αλλάξει το καθεστώς λειτουργίας της Αγίας Σοφίας.

Αν, αντιθέτως, η απόφαση ανοίξει το δρόμο για τη μετατροπή του μνημείου σε τέμενος, ο Ερντογάν θα είναι και πάλι εκείνος που, με δικαστική έγκριση μάλιστα αυτή τη φορά, θα κρίνει αν και πότε θα είναι πολιτικά κατάλληλος ο χρόνος για να προχωρήσει στην εφαρμογή της απόφασης.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η απόφαση για αλλαγή του καθεστώτος λειτουργίας της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τέμενος εμπλέκει και την UNESCO, την έγκριση της οποίας δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι θα ζητήσει η Τουρκία ως οφείλει.

Το 1985 η Αγία Σοφία -μαζί με άλλα μνημεία της Κωνσταντινούπολης- εντάχθηκε στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Η αλλαγή του status ενός τέτοιου μνημείου προϋποθέτει την απόφαση της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO. Κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει. Η Τουρκία έχει υπογράψει την Σύμβαση της UNESCO του 1972, άρα τυπικα τουλάχιστον είναι υποχρεωμένη να τηρήσει την υπογραφή της.

Γι’ αυτό εξάλλου έχει ήδη προσφύγει στον διεθνή οργανισμό το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και με επιστολή του ζητά «να γίνει κατανοητό ότι σε καμία περίπτωση η Αγία Σοφία δεν πρέπει να απωλέσει τον οικουμενικό της χαρακτήρα και να μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος», όπως επισημαίνει η υπουργός Λίνα Μενδώνη.

Η παρέμβαση Βαρθολομαίου

Σαφή θέση ενάντια στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος πήρε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, μετά το τέλος της χθεσινής Θείας Λειτουργίας στον Ιερό Ναό Αγίων Αποστόλων Φερίκιοϊ της Κωνσταντινούπολης.

Ο κ.κ. Βαρθολομαίος επισήμανε ότι ο ναός της του Θεού Σοφίας είναι αναμφίβολα ένα από τα σπουδαιότερα κλασικά μνημεία του παγκοσμίου πολιτισμού.

«"Κλασικό" είναι αυτό το οποίον πάντοτε υπερβαίνει τα όρια του λαού και της εποχής εις την οποίαν εδημιουργήθη, και δεν ανήκει μόνον εις αυτόν που το κατέχει, αλλά εις ολόκληρον την ανθρωπότητα. Εν τη εννοία ταύτη, ο τουρκικός λαός έχει την μεγάλην ευθύνην και την υψίστην τιμήν να αναδεικνύει την οικουμενικότητα του υπερόχου αυτού μνημείου».

Και προσέθεσε: «Ως μουσείον, η Αγία Σοφία δύναται να λειτουργεί ως τόπος και σύμβολον συναντήσεως, διαλόγου και ειρηνικής συνυπάρξεως λαών και πολιτισμών, αλληλοκατανοήσεως και αλληλεγγύης Χριστιανισμού και Ισλάμ, που είναι ιδιαιτέρως αναγκαία και λυσιτελής διά τον σύγχρονον κόσμον».

BARTHOLOMAIOS DSC 0227

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης ανέφερε επίσης: «Μεταξύ άλλων, το 2016, απεστείλαμεν γράμμα εις τον τότε Διευθυντήν Θρησκευτικών Υποθέσεων, Καθηγητήν κ. Μεχμέτ Γκιορμέζ, εις το οποίον είχαμε εκφράσει τας ανησυχίας μας διά το ενδεχόμενον αλλαγής του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας, και υπεγραμμίσαμεν ότι το μοναδικόν αυτό μνημείον απέκτησεν ιεράν αξίαν και διά τας δύο μονοθειστικάς θρησκείας, επειδή υπήρξε τόπος λατρείας του Θεού επί 900 χρόνια διά τους Χριστιανούς και 500 χρόνια διά τους Μουσουλμάνους. Κατεκλείσαμεν το Γράμμα μας εκείνο λέγοντες ότι θεωρούμεν άτοπον και ζημιογόνον, εις τον 21ον αιώνα, η Αγία Σοφία, η οποία, λόγω της αφιερώσεώς της εις την Σοφίαν του Θεού, κάνει τους πιστούς των δύο θρησκειών να συναντώνται και να θαυμάζουν το μεγαλείο της, να γίνη αιτία αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων».

Εκτίμησε δε ότι «τυχόν μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος θα στρέψει εκατομμύρια χριστιανών σ’ όλο τον κόσμο εναντίον του Ισλάμ».

Συγκεκριμένα επισήμανε:

«Μήπως πρέπει να στραφώμεν προς τας κοινάς αξίας, προς τα ιδεώδη που ενώνουν τους νέους των δύο θρησκειών, στροφή, η οποία θα εξασφάλιζεν ένα καλύτερον μέλλον εις την ανθρωπότητα, αντί να προβάλλωμεν και να επαναφέρωμεν εις το προσκήνιον θέματα που προκαλούν διχοστασίαν και εντάσεις; Η τυχόν μετατροπή της Αγίας Σοφίας εις τέμενος θα στρέψη εκατομμύρια Χριστιανών εις όλον τον κόσμον εναντίον του Ισλαμ, και η Αγία Σοφία, η οποία, λόγω της ιερότητός της είναι ένα ζωτικόν κέντρον, εις το οποίον αγκαλιάζονται η Ανατολή με την Δύσιν, θα διασπάση τους δύο αυτούς κόσμους -και μάλιστα εις μίαν στιγμήν, κατά την οποίαν η ανθρωπότης, η οποία δοκιμάζεται και ταλαιπωρείται λόγω της θανατηφόρου πανδημίας του νέου κορωνοιού, έχει ανάγκην ενότητος και κοινού προσανατολισμού».

Σχεδόν όλα τα μέσα ενημέρωσης της γειτονικής χώρας κάνουν αναφορά σε όσα είπε ο κ.κ. Βαρθολομαίος, με τα πιο ήπια δημοσιεύματα να κάνουν λόγο για έκκληση του Πατριάρχη και τα ακραία εθνικιστικά να τα χαρακτηρίζουν απειλή.

Ο γενικός γραμματέας του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) των Γκρίζων Λύκων, Ισμέτ Μπουγιουκαταμάν, είπε πως πρόκειται για κεκαλυμμένη δήλωση που ξεπερνά τα όριά του Πατριάρχη, ο οποίος δεν τολμά να πει ότι θέλει η Αγία Σοφία να ξαναγίνει εκκλησία.

Τι προηγήθηκε

Το βράδυ της 29ης Μαΐου, με αφορμή την 567η επέτειο από την Άλωσης της Πόλης, η κυβέρνηση Ερντογάν διοργάνωσε εορτασμούς στην Αγία Σοφία, με ανάγνωση στίχων από το «Εδάφιο της Άλωσης» του Κορανίου και εκδηλώσεις με ήχο και φως έξω από τον ναό.

Ο Τούρκος πρόεδρος απηύθυνε ομιλία, η οποία μεταδόθηκε από το εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο, ενώ ο μουφτής διάβασε μέσα από την Αγία Σοφία τους συγκεκριμένους στίχους του Κορανίου.

Μία ημέρα νωρίτερα, μετά τη λήξη της συνεδρίασης του Υπουργικού Συμβουλίου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αφού αναφέρθηκε στα μέτρα που λαμβάνονται κατά του κορωνοϊού, δήλκωσε για την Αγία Σοφία:

«(Αύριο) τις βραδινές ώρες θα γίνουν οι αγώνες για το Κύπελλο της Άλωσης. Θα διαβάσουμε στην Αγία Σοφία το "εδάφιο της Άλωσης" και άλλες προσευχές. Με το πρόγραμμα αυτό θα βιώσουμε τη χαρά της Άλωσης μαζί με το έθνος μας. Μνημονεύουμε με σεβασμό τον σουλτάνο τον Μωάμεθ τον Πορθητή, καθώς και όλους τους μάρτυρες και ήρωές μας, που μας χάρισαν ως πατρίδα τα χώματα αυτά».

Σημειώνεται πως ήχοι από ισλαμική προσευχή ακούστηκαν στην Αγία Σοφία, εν μέσω των περιορισμών για την πανδημία, τον περασμένο Μάρτιο.

Τότε, το κάλεσμα (εζάν) και η ανάγνωση της προσευχής έγινε, σύμφωνα με την επίσημη ενημέρωση, προκειμένου να δοκιμαστεί η ακουστική του ναού, κατόπιν άδειας που εξασφαλίστηκε από τον διευθυντή του Μουσείου της Αγίας Σοφίας, Χαϊρουλάχ Τζενγκίζ. Στο χώρο είχαν τοποθετηθεί οκτώ κάμερες και ισάριθμα μικρόφωνα, ενώ δεν υπήρχε κανείς άλλος εκτός από έναν ιμάμη, έναν μουεζίνη και το αναγκαίο τεχνικό προσωπικό.

Η κίνηση αυτή ωστόσο επανέφερε για μία ακόμη φορά στην επικαιρότητα τη μακρά συζήτηση στην Τουρκία περί επαναλειτουργίας του ναού ως τεμένους. Ένα χρόνο νωρίτερα, στις 24 Μαρτίου του 2019, σχεδόν μία εβδομάδα πριν από τις περιφερειακές εκλογές, ο Ερντογάν είχε δηλώσει: «Μπορούμε να ανοίξουμε την Αγία Σοφία όχι ως μουσείο, αλλά ως τζαμί. Μάλιστα μπορεί ακόμα και να αλλάξουμε το όνομά της σε “Τέμενος της Αγίας Σοφίας”».

Λίγες ημέρες αργότερα επανήλθε και αναφερόμενος στην αναγνώριση από τις ΗΠΑ της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, δήλωσε: «Μπορούμε να κάνουμε ελεύθερη την είσοδο στην Αγία Σοφία, αλλά μπορούμε να μη κάνουμε μόνο αυτό. Μετά τις (δημοτικές) εκλογές θα επαναφέρουμε το πραγματικό καθεστώς της Αγίας Σοφίας. Τι σημαίνει αυτό; Θα αλλάξουμε το στάτους από μουσείο σε τέμενος. Αυτή την στιγμή ο Τράμπ ανακοινώνει ότι η Ιερουσαλήμ είναι πρωτεύουσα (του Ισραήλ). Έτσι δεν είναι; Παραχωρεί τα υψίπεδα του Γκολάν στον κατακτητή. Θα πάρετε την απάντηση από την Τουρκία». Όπως είχε πει «οι τουρίστες όλων των δογμάτων σήμερα μπορούν να επισκεφθούν δωρεάν το Μπλε Tζαμί που βρίσκεται δίπλα», γι' αυτόν τον λόγο «μπορούμε να ενεργήσουμε αναλόγως και με την Αγία Σοφία».

H κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε τότε ως απέλπιδα προσπάθεια του Τούρκου προέδρου να κερδίσει ο υποψήφιος του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), Μπιναλί Γιλντιρίμ, τον δήμο της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος τελικά, μετά από ένα εκλογικό θρίλερ και επαναληπτική ψηφοφορία τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου, έχασε τις εκλογές.

Αλλά και τον Ιούλιο του 2016, για πρώτη φορά μετά από 85 χρόνια από τη μετατροπή του μνημείου σε μουσείο από τον Κεμάλ Ατατούρκ, ο μουεζίνης απηύθυνε κάλεσμα (εζάν) για μουσουλμανική προσευχή μέσα από την Αγία Σοφία.

ΔΗΜΟΦΙΛΗ