Εφέτης Παναγιώτης Κατσικερός: Aπαιτείται αναμόρφωση του νομοσχεδίου για τη συνεπιμέλεια

Σε συνέντευξή του στο CNN Greece, σχολιάζει ότι από το σχέδιο νόμου που βρίσκεται υπό διαβούλευση απαλείφθηκαν οι πρόνοιες του ισόχρονου στην άσκηση της γονικής μέριμνας και της εναλλασσόμενης κατοικίας, οι οποίες -όπως τονίζει- αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις της συνεπιμέλειας.

Επίσης στο νομοσχέδιο προστέθηκαν εξαιρέσεις του τεκμήριου 1/3 χρόνου επικοινωνίας γονέα – τέκνου, βάζοντας ως κριτήρια «εξαιρετικά ασαφείς έννοιες».

Ο ίδιος τονίζει ότι απαιτείται αναμόρφωση του νομοσχεδίου σε δύο πυλώνες και συγκεκριμένα όσον αφορά στο oυσιαστικό δίκαιο και το οικογενειακό δικαστήριο, αναλύοντας διεξοδικά ποια σημεία του χρειάζονται τροποποιήσεις.

Παράλληλά, παρουσιάζει την υφιστάμενη κατάσταση όσον αφορά τις σχέσεις των γονέων με τα τέκνα τους και πώς το υφιστάμενο καθεστώς οδηγεί στην αποξένωση του ενός γονέα στα χωρισμένα ζευγάρια.

Αναφέρεται ακόμα στην προσωπική του περιπέτεια και δημόσια παρέμβαση με την ανοικτή επιστολή που έστειλε για το θέμα της συνεπιμέλειας προς τον πρωθυπουργό και την ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης.

Αναλυτικά η συνέντευξη του εφέτη Αθηνών Παναγιώτη Κατσικερού:

- Συμμετέχετε ενεργά στο κίνημα για τη συνεπιμέλεια των παιδιών. Ποια είναι η προσωπική σας εμπειρία που σας ώθησε σε αυτή την απόφαση;

Ως πολίτης και δικαστικός λειτουργός, απασχοληθείς με οικογενειακές υποθέσεις, παρακολουθούσα τον αγώνα των γονεϊκών οργανώσεων για θέσπιση της συνεπιμέλειας, αρκετά έτη πριν αποκτήσω τέκνο. Από της γεννήσεώς του μέχρι σήμερα – είναι ηλικίας 6 ετών – έχω στερηθεί παντελώς την επικοινωνία μαζί του. Ήταν μία καταστροφική για εκείνο επιλογή της μητέρας, που ενισχύθηκε από κραυγαλέα εσφαλμένες δικαστικές αποφάσεις – επί εδάφους μίας ανεπαρκούς νομοθεσίας και ατυχούς νομολογίας – και παγιώθηκε από την αναποτελεσματική λειτουργία των δικαστικών, εισαγγελικών (ιδίως εισαγγελίας ανηλίκων) και αστυνομικών αρχών. Ψηφίδα στο μωσαϊκό δεκάδων χιλιάδων αποξενωμένων τέκνων και γονέων, ενός εκρηκτικού κοινωνικού προβλήματος, η προσωπική μου οδύσσεια, ως τεκμήριο μη ορθής απονομής της Δικαιοσύνης (έκδοση αποφάσεων και εκτέλεσή τους) και στρεβλής λειτουργίας των εσωτερικών οργάνων της (προαγωγές και πειθαρχικός έλεγχος δικαστικών λειτουργών), με υποχρέωσαν να προσφύγω στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η δημοσιοποίηση του νομοσχεδίου για τις αλλαγές του οικογενειακού δικαίου ήταν το έναυσμα να προβώ σε δημόσια παρέμβαση, με το άρθρο μου «για τη συνεπιμέλεια και τη γονεϊκή αποξένωση» και την επιστολή μου προς τον Ελληνικό Λαό και τους κ.κ. πρωθυπουργό και υπουργούς και υφυπουργό Δικαιοσύνης.

- Στην επιστολή αυτή προς τον πρωθυπουργό και, με αφορμή την προσωπική σας περιπέτεια, προτείνετε σημαντικές παραμέτρους και βελτιώσεις για να λυθούν ζητήματα που έχουν φέρει την χώρα πίσω από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ποιες είναι αυτές;

Απαιτείται αναμόρφωση του νομοσχεδίου σε δύο πυλώνες:

1) Ουσιαστικό δίκαιο: α) να γίνει κανόνας η ισόχρονη άσκηση της γονικής μέριμνας από τους γονείς, με εναλλασσόμενη διαμονή του τέκνου στις οικίες αμφοτέρων, β) οι στενότεροι δεσμοί του τέκνου με ένα γονέα, εφόσον επιτεύχθηκαν με μεθόδους αποξένωσης και παραβίαση δικαστικών αποφάσεων, να μη δίδουν σ’ αυτόν την αποκλειστική επιμέλεια, γ) να διασφαλισθεί το τεκμήριο 1/3 χρόνου επικοινωνίας γονέα – τέκνου, με αποκλεισμό των εξαιρέσεων «κακής και καταχρηστικής» άσκησης της (εφόσον δεν διασαφηνισθούν πλήρως ως έννοιες) και των «συνθηκών διαβίωσης και καθημερινότητας» του τέκνου, δ) να προβλεφθεί υποχρεωτικώς προσωπική επικοινωνία του δικαστή με κάθε τέκνο ηλικίας άνω των 6 ετών, κατά μόνας και με εναλλάξ παρουσία των γονέων, με τήρηση πρακτικών και συμμετοχή παιδοψυχολόγου ή / και κοινωνικού λειτουργού, που θα συντάσσουν γραπτή έκθεση.

2) Οικογενειακό δικαστήριο: α) για μεσοδιάστημα 5 ετών, επιλογή δικαστών με αξιολόγηση της προσωπικότητας (μέσω πιστοποιημένων ψυχολογικών – κοινωνιολογικών ερωτηματολογίων) και υπηρεσιακής απόδοσης αυτών (δια μελέτης των αποφάσεων τους επί οικογενειακών υποθέσεων), υπό συνθήκες ανωνυμίας, από επιτροπή ανώτατων δικαστικών και επιστημόνων, β) μετά 5ετία, συγκρότηση οικογενειακών δικαστηρίων και σώματος διαμεσολαβητών, από απόφοιτους νομικών σχολών και νέο-ιδρυόμενης επιστημονικής κατεύθυνσης, με πρόγραμμα σπουδών νομικής, παιδοψυχολογίας, ψυχιατρικής και παιδαγωγικής, γ) αρμοδιότητα του οικογενειακού δικαστηρίου για το σύνολο της αστικής (ασφαλιστικά μέτρα, τακτική δίκη, εκτέλεση) και ποινικής δίκης (παραβιάσεις δικαιωμάτων συνεπιμέλειας, επικοινωνίας και διατροφής και νόμου περί ενδοοικογενειακής βίας).

- Γιατί κατά τη γνώμη σας ο υφιστάμενος νόμος δεν εξασφαλίζει τα δικαιώματα του παιδιού για επικοινωνία και με τους δύο γονείς;

Το ισχύον οικογενειακό δίκαιο δεν προβλέπει σαφή κριτήρια για τη λειτουργική και χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας (άρθρα 1510 – 1515 Α.Κ.), την κακή άσκηση αυτής (άρθρο 1532 Α.Κ.) και τη ρύθμιση του δικαιώματος επικοινωνίας (άρθρο 1520 Α.Κ.). Με αποτέλεσμα – σε συνδυασμό και την έλλειψη συγκρότησης οικογενειακών δικαστηρίων – να διαμορφωθεί μία ετεροβαρής νομολογία, που ανέθετε, σε συντριπτικό ποσοστό, την αποκλειστική επιμέλεια στις μητέρες, με τα αντιεπιστημονικά επιχειρήματα : 1) της «βιοκοινωνικής υπεροχής» τους στην ανατροφή των παιδιών, 2) των στενότερων δεσμών τέκνου – μητέρας (χωρίς έρευνα αν δημιουργήθηκαν με αποξενωτική τακτική) και 3) της διαφωνίας γονέων για τα ζητήματα του τέκνου (ενώ ζητούμενο ήταν να βοηθηθεί η συνεργασία τους). Για τους ίδιους λόγους, καθιερώθηκε στη δικαστική πρακτική μία πανσπερμία περιορισμών ως προς το χρόνο, τόπο και τρόπο επικοινωνίας πατέρα – τέκνου. Το πρόβλημα γιγαντώθηκε από την αδυναμία εφαρμογής των δικαστικών αποφάσεων, εξαιτίας της αναποτελεσματικότητας, τόσο των μέσων αναγκαστικής εκτέλεσης που προβλέπει ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, όσο και των υποστηρικτικών θεσμών, όπως η εισαγγελία ανηλίκων, οι μονάδες ψυχικής υγείας, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η αστυνομία.

- Το σχέδιο νόμου που είχε παρουσιαστεί τον Δεκέμβριο φαίνεται να είναι πολύ διαφορετικό με αυτό που οδεύει προς ψήφιση στη Βουλή. Είναι δυσμενέστερο για την ακρίβεια όσον αφορά στη συνεπιμέλεια των παιδιών από τους δύο γονείς. Πώς το σχολιάζετε αυτό;

Από το κατατιθέμενο για διαβούλευση νομοσχέδιο απαλείφθηκαν οι πρόνοιες 1) του ισόχρονου στην άσκηση της γονικής μέριμνας και 2) της εναλλασσόμενης κατοικίας, οι οποίες όμως υπήρχαν στο σχέδιο νόμου που διέρρευσε στα Μ.Μ.Ε. τον Δεκέμβριο 2020, ενώ αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις της συνεπιμέλειας. Επομένως η αφαίρεση τους δημιουργεί αμφιβολίες, για το εάν θεσπίζεται όντως η συνεπιμέλεια ως κανόνας στις σχέσεις γονέων – τέκνου.

Επίσης στο νομοσχέδιο προς διαβούλευση προστέθηκαν νέες (σε σύγκριση με το σχέδιο νόμου Δεκεμβρίου 2020) εξαιρέσεις του τεκμήριου 1/3 χρόνου επικοινωνίας γονέα – τέκνου, όπως η «κακή και καταχρηστική» άσκηση της (εξαιρετικά ασαφείς έννοιες), οι «συνθήκες διαβίωσης» και η «καθημερινότητα» του τέκνου (ασχέτως αν παγιώθηκαν μονομερώς από τον ένα γονέα), που δύνανται να μειώσουν χρονικά και ποιοτικά το δικαίωμα επικοινωνίας.

- Πώς αντιμετωπίζεται μέχρι τώρα η αλλαγή του τόπου κατοικίας του γονέα που έχει την επιμέλεια και τι σημαίνει αυτό για τον άλλο γονέα; Τι αλλαγές έρχονται με τη συνεπιμέλεια;

Το άρθρο 1519 Α.Κ. (όπως προσφάτως τροποποιήθηκε και ουσιαστικά παραμένει ίδιο με το νομοσχέδιο), προβλέπει ότι, για τη μεταβολή τόπου διαμονής του τέκνου, όταν επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας, απαιτείται έγγραφη συμφωνία των γονέων ή δικαστική απόφαση. Είναι απαραίτητο να προβλεφθεί ότι α) πριν από κάθε τέτοια μεταβολή, τόπος διαμονής του τέκνου παραμένει η τελευταία κοινή κατοικία των γονέων, β) η μεταβολή επιτρέπεται μόνον για σοβαρούς λόγους συμφέροντος του τέκνου, γ) η μονομερής μεταβολή αποτελεί κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και παράβαση του δικαιώματος επικοινωνίας και δ) απαιτείται οριστική δικαστική απόφαση, χωρίς να αρκούν προσωρινή διαταγή ή απόφαση ασφαλιστικών μέτρων, που είναι δυσχερέστατο να ανατραπούν στην τακτική δίκη.

- Τι γίνεται μέχρι τώρα στις περιπτώσεις παραβίασης δικαστικών αποφάσεων για επικοινωνία παιδιού με γονέα; Από την εμπειρία σας, τι κυρώσεις υπάρχουν σήμερα και τι κυρώσεις πρέπει να προβλέπει το νέο προτεινόμενο σύστημα;

Οι δικαστικές αποφάσεις επικοινωνίας παραβιάζονται συστηματικά, επειδή οι προβλεπόμενες κυρώσεις (ποινική καταδίκη, προσωπική κράτηση, χρηματική ποινή), όποτε τυχόν επιβάλλονται, βραδύνουν και είναι αναποτελεσματικές, επειδή ο παραβατικός γονέας οχυρώνεται πίσω από την «άρνηση» του τέκνου να επικοινωνήσει με τον άλλο γονέα. Για να εξασφαλισθεί η εφαρμογή των δικαστικών αποφάσεων πρέπει να προβλέπονται : α) συνεδρίες του μη συνεργάσιμου γονέα με ειδικό ψυχικής υγείας, β) διαδικασία παράδοσης του τέκνου για επικοινωνία με παρουσία παιδοψυχολόγου ή / και κοινωνικού λειτουργού, συντασσόμενης σχετικής έκθεσης και γ) προπαρασκευαστικό στάδιο επικοινωνιών αποξενωμένου γονέα – τέκνου, παρόντος του ετέρου γονέα, ο οποίος, με τη συνδρομή των ανωτέρω επιστημόνων, να αποκαθιστά την εικόνα του τέκνου για τον αποξενωμένο γονέα. Σε διαπιστωμένες με πραγματογνωμοσύνη περιπτώσεις ψυχοπαθολογίας, να παρέχεται στον αποξενωτή γονέα ψυχολογική / ψυχιατρική υποστήριξη. Για εξακολουθητικά παραβατικούς γονείς, πέραν των ήδη υπαρχόντων στο νόμο κυρώσεων, προβλέπεται με το νέο άρθρο 1532 Α.Κ. ολική ή μερική αφαίρεση της γονικής μέριμνας.

- Πιστεύετε ότι εφόσον ψηφιστεί - και σε όποια μορφή του ψηφιστεί - θα είναι αρκετός για να λύσει τα θέματα της γονικής επιμέλειας ή χρειάζονται και επιπλέον υποστηρικτικές δομές (οικογενειακά δικαστήρια, κοινωνικοί λειτουργοί κ.ά) ;

Με βάση το νέο άρθρο 1514 παρ. 3 Α.Κ., το δικαστήριο, με κριτήριο τους «έως τότε δεσμούς του τέκνου με το ένα γονέα», μπορεί να αναθέσει σ’ αυτόν ακόμη και την αποκλειστική επιμέλεια χωρίς διάκριση εάν οι δεσμοί αυτοί επιτεύχθηκαν από τον εν λόγω γονέα με παράβαση δικαστικών αποφάσεων και πρακτικές αποξένωσης του τέκνου από τον άλλο γονέα. Για τις εξαιρέσεις στο δικαίωμα επικοινωνίας, αναφέρθηκα ανωτέρω. Το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο, αν ληφθούν υπόψη, αφενός η μέχρι σήμερα, ετεροβαρής σε βάρος των πατέρων, νομολογία, αφετέρου οι αδυναμίες και ελλείψεις του νομοσχεδίου σε βασικά ζητήματα, όπως η συγκρότηση οικογενειακών δικαστηρίων, η επικοινωνία του δικαστή με το τέκνο και τα μέσα αναγκαστικής εκτέλεσης, περί των οποίων αναφέρθηκα παραπάνω. Επίσης πρέπει να θεσπισθεί συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο λειτουργίας και καθηκόντων της εισαγγελικής αρχής – ιδίως της εισαγγελίας ανηλίκων – και των μονάδων ψυχικής υγείας, κοινωνικών υπηρεσιών και αστυνομικών αρχών, με επαρκή στελέχωση αυτών, ώστε να συνδράμουν αποτελεσματικά στην εκτέλεση των δικαστικών αποφάσεων.

- Γυναικείες οργανώσεις και όχι μόνο, έχουν ταχθεί κατά του νέου νόμου ξεκαθαρίζοντας ότι είναι μεν υπέρ της συνεπιμέλειας αλλά κατά της υποχρεωτικότητας που θα φέρει γιατί αυτό θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα στις σχέσεις των δυο γονιών, στην πιθανή άρνηση καταβολής διατροφής, ή στην ανάληψη επιμέλειας από γονιό που έχει επιδείξει εκφοβιστική συμπεριφορά και η οποία δεν μπορεί να αποδειχθεί στο δικαστήριο κ.ά. Τι απαντάτε σε αυτό ;

Με το νομοσχέδιο, όχι μόνον δεν θεσπίζεται η συνεπιμέλεια ως υποχρεωτική για το δικαστήριο, αλλά είναι αμφίβολο αν προβλέπεται ως κανόνας, όπως προανέφερα. Η λειτουργική και χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας από το δικαστήριο, εφόσον λαμβάνει υπόψη τη συνταγματική ισότητα των γονέων και το συμφέρον του τέκνου, θα επιλύσει πολλά ζητήματα στις σχέσεις αυτών. Είναι πάγια νομολογία, ότι το ποσό διατροφής υπολογίζεται με βάση τις ανάγκες του τέκνου και τις οικονομικές δυνάμεις εκάστου των γονέων. Πρακτικά, ο δυνατότερος οικονομικά γονέας καταβάλει στον οικονομικά αδύναμο, αρχή που δεν αλλάζει με το νομοσχέδιο. Είναι όμως λογικό, ότι το ποσό διατροφής θα μειώνεται ανάλογα με το χρόνο διαμονής (συνεπιμέλειας ή επικοινωνίας) του τέκνου στην οικία του ενός γονέα, αφού εκεί ο τελευταίος διατρέφει το τέκνο, απαλλάσσοντας τον άλλο γονέα από αντίστοιχες δαπάνες. Όσον αφορά τους κακοποιητικούς κατά των τέκνων τους γονείς, το νομοσχέδιο προβλέπει την αμετάκλητη (έτσι επιτάσσει το τεκμήριο αθωότητας) ποινική καταδίκη για ενδοοικογενειακή βία ως λόγο ολικής ή μερικής αφαίρεσης της γονικής μέριμνας και του δικαιώματος επικοινωνίας.