Ογκολογία – ανοσοθεραπεία: Καινοτόμες θεραπείες, βιοδείκτες και εξατομικευμένη θεραπεία

*Γράφει ο Καθηγητής Μελέτιος Αθανάσιος Κ. Δημόπουλος

Ο καρκίνος αποτελεί μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας και μια από τις κυριότερες αιτίες θανάτου μεταξύ των ενηλίκων. Μέχρι πρόσφατα δε, το άκουσμα και μόνο της διάγνωσης τρομοκρατούσε τους ασθενείς. Είναι γεγονός όμως ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου σε όλο το φάσμα αντιμετώπισης της νόσου και πιο συγκεκριμένα στην πρόληψη, την έγκαιρη διάγνωση και βεβαίως τη θεραπεία. Τα στατιστικά δεδομένα αποτυπώνουν αυτή την πραγματικότητα καθώς στις ανεπτυγμένες χώρες η επίπτωση της νόσου έχει πλέον σταθεροποιηθεί ενώ η θνητότητά της μειώνεται προοδευτικά τα τελευταία 20 έτη.

Μια σειρά από καινοτόμες θεραπείες είναι πλέον διαθέσιμες για την αντιμετώπιση του καρκίνου. Κατ΄ αρχήν η ανοσοθεραπεία, δηλαδή θεραπευτικές πρακτικές που επανακινητοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς έναντι των καρκινικών κυττάρων. Η πιο συνήθης μορφή αφορά αντισώματα που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα και τα οποία είναι πλέον εγκεκριμένα για μια πλειάδα νεοπλασμάτων, πχ μελάνωμα, καρκίνος πνεύμονα, καρκίνος ενδομητρίου, καρκίνος νεφρού, ουροθηλιακός καρκίνος κα. Από τις κλινικές μελέτες αλλά και την καθημερινή κλινική πρακτική είναι εμφανές ότι τα φάρμακα αυτά προσφέρουν μακροχρόνια ύφεση σε ένα ποσοστό ασθενών με μεταστατική νόσο, αλλάζοντας ριζικά τη φυσική ιστορία του καρκίνου.

Υπάρχουν και άλλες μορφές ανοσοθεραπείας όπως τα CAR-T κύτταρα (Chimeric Antigen Receptor T-cells), δηλαδή Τ-λεμφοκύτταρα του ασθενούς στα οποία εισάγεται ενεργοποιημένος υποδοχέας έναντι ενός στόχου καρκινικών κυττάρων. Πλέον οι θεραπείες αυτές έχουν λάβει έγκριση και για ποικίλες αιματολογικές κακοήθειες (λευχαιμίες, λεμφώματα, πολλαπλούν μυέλωμα). Μορφή ανοσοθεραπείας θεωρείται και ο εμβολιασμός που μπορεί να κινητοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα έναντι του καρκίνου. Αυτή τη στιγμή είναι σε κλινική ανάπτυξη διάφορα mRNA εμβόλια για τον καρκίνο τόσο εξατομικευμένα που θα βασίζονται στο γονιδίωμα του όγκου κάθε ανθρώπου όσο και γενικά για κάθε τύπο καρκίνου που θα περιέχουν τα κυριότερα γνωστά αντιγόνα.

Η δεύτερη κατηγορία φαρμάκων που έχει αλλάξει τη θεραπευτική του καρκίνου είναι οι στοχεύουσες θεραπείες. Τα φάρμακα αυτά στοχεύουν εκλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα με δύο μηχανισμούς. Ο πρώτος περιλαμβάνει μικρομοριακούς αναστολείς που επεμβαίνουν εκλεκτικά σε μοριακούς μηχανισμούς που έχουν απορρυθμιστεί μόνο στα καρκινικά κύτταρα και προάγουν την καρκινογένεση. Ο δεύτερος αφορά αντισώματα που συνδέονται με μόρια που εκφράζονται στην επιφάνεια κυρίως των καρκινικών κυττάρων. Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν επιτρέψει τη δημιουργία αντισωμάτων που είτε είναι συνδεδεμένα με χημειοθεραπευτικά φάρμακα (ADCs- Antibody Drug Conjugates) ή προάγουν την προσέγγιση και ενεργοποίηση των Τ-λεμφοκυττάρων (Αμφιειδικά αντισώματα) με συνέπεια την εκλεκτική καταστροφή των καρκινικών κυττάρων.

Η επιτυχημένη εφαρμογή αυτών των θεραπειών είναι εφικτή χάρη στην αναγνώριση συγκεκριμένων βιοδεικτών που καθοδηγούν τις θεραπευτικές επιλογές των Παθολόγων Ογκολόγων. Πρόκειται για μοριακά χαρακτηριστικά του όγκου που αναγνωρίζονται με σύγχρονες μοριακές τεχνικές και παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την επιλογή και τον βαθμό αποτελεσματικότητας μιας στοχεύουσας θεραπείας. Τα παραπάνω έχουν αλλάξει ριζικά την θεραπευτική του καρκίνου τα τελευταία χρόνια προσεγγίζοντας έτσι την εφαρμογή της Ιατρικής Ακριβείας στην Ογκολογία. Με τον τρόπο αυτό, η θεραπεία κάθε ασθενούς προσαρμόζεται στα ιδιαίτερα ιστολογικά και μοριακά χαρακτηριστικά της νόσου επιτρέποντας μια εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση.

Είναι προφανές ότι έχει γίνει σημαντική πρόοδος στη θεραπευτική του καρκίνου τα τελευταία χρόνια. Ένα ποσοστό ασθενών που επιβιώνει μακροχρόνια από τη νόσο βιώνει ήδη τα αποτελέσματα αυτών των εξελίξεων. Σίγουρα, χρειάζονται περισσότερα να γίνουν για την πλειοψηφία των ασθενών με καρκίνο, αλλά η εντατική κλινική, μεταφραστική και βασική έρευνα παρέχει αισιοδοξία για το άμεσο μέλλον.

*Ο Καθηγητής Μελέτιος Αθανάσιος Κ. Δημόπουλος είναι Διευθυντής της Θεραπευτικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, Ιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δείτε εδώ το αφιέρωμα του CNN Greece στην Υγεία