Σύλβια Ζακάκ: Πώς θα αναγεννηθεί το Δάσος της Δαδιάς από τη μεγαλύτερη φωτιά στην Ευρώπη
Μία από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές στην ιστορία της Ευρώπης, υπέστη το καλοκαίρι του 2023 το Δάσος της Δαδιάς. Πρόκειται για ένα μοναδικό δάσος, με ιδιαίτερη αξία για τα αρπακτικά πουλιά, καθώς αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους βιοτόπους τους. Η φωτιά κατέκαιγε εκτάσεις σε όλη την έκταση του νομού Έβρου, από την Αλεξανδρούπολη ως τα σύνορα, σχεδόν, επί 17 ημέρες. Όταν τέθηκε υπό έλεγχο, στις 2 Σεπτέμβριου 2023, η φωτιά είχε κάψει περισσότερα από 935.000 στρέμματα και σύμφωνα με την Υπηρεσία Ταχείας Χαρτογράφησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Copernicus, κατέκτησε ένα «μαύρο ρεκόρ»: Είναι η μεγαλύτερη πυρκαγιά επί ευρωπαϊκού εδάφους, τουλάχιστον στη σύγχρονη ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου.
Πλέον, η προσπάθεια επικεντρώνεται στην αποτίμηση της καταστροφής, στα προληπτικά έργα που θα αποτρέψουν τυχόν σφοδρές πλημμύρες στα καμένα αλλά και στην ανταπόκριση της ίδιας της φύσης. Το CNN Greece και τα Πρόσωπα 2023, συνομίλησαν με την κυρία Σύλβια Ζακάκ, βιολόγο στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) της ανεξάρτητης νομικής οντότητας, η οποία λειτουργεί υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και είναι αρμόδια για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Η κυρία Ζακάκ εργάζεται στον Έβρο, όπου βρίσκεται το Δάσος της Δαδιάς και έζησε από κοντά τόσο την καταστροφή του καλοκαιριού όσο και την προσπάθεια αποκατάστασης.
Δείτε στο βίντεο που ακολουθεί τη συνέντευξη της Σύλβιας Ζακάκ στα Πρόσωπα 2023:
Η φωτιά έκαιγε τον Έβρο για περισσότερες από 15 ημέρες και γιγαντώθηκε καθώς ουσιαστικά συνενώθηκαν δύο πυρκαγιές: Η μία είχε ξεσπάσει στα περίχωρα της Αλεξανδρούπολης και η δεύτερη στη Δαδιά. Τα συνολικά 935.000 στρέμματα καμένης έκτασης, κατά προσέγγιση αφορούν:
- 180 στρέμματα δασικές εκτάσεις (47%).
- 700 στρέμματα θαμνώδεις εκτάσεις (34%).
- 140 στρέμματα αγροτικές εκτάσεις (9%).
Η κ. Ζακάκ επισημαίνει τη σπουδαιότητα του δάσους για την ευρύτερη περιοχή, ιδίως λόγω της ποικιλίας των ειδών που φιλοξενεί: «36 από τα 38 είδη αρπακτικών πουλιών που έχουν καταγραφεί στην Ευρώπη έχουν καταγραφεί στο εθνικό πάρκο. Φιλοξενεί τα 3 από τα 4 είδη μαυρόγυπα της Ευρώπης και τη μοναδική φυσική αποικία του μαυρόγυπα στα Βαλκάνια. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, πάνω σε έναν σημαντικό μεταναστευτικό διάδρομο των πουλιών που κινούνται από την Αφρική στην Ευρώπη και πίσω», επισημαίνει χαρακτηριστικά.
Η καταστροφική πυρκαγιά του 2023 στο Δάσος της Δαδιάς
Το καλοκαίρι του 2023 δεν ήταν η πρώτη φορά που το Δάσος της Δαδιάς απειλήθηκε με οικολογική καταστροφή. Μόλις την περασμένη χρονιά, το καλοκαίρι του 2022, μία μεγάλης έκτασης πυρκαγιά είχε δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα – ενώ, όπως επισημαίνει η κ. Ζακάκ, όλα τα προηγούμενα έτη εκδηλώνονταν φωτιές στο δάσος, οι οποίες όμως τίθονταν υπό έλεγχο πριν ξεφύγει η έκτασή του. «Το 2022 είχαμε την πρώτη μεγάλης έκτασης φωτιάς, αλλά είδαμε ότι τελικά ουσιαστικά δημιούργησε μια ετερογένεια στο τοπίο, η οποία μακροπρόθεσμα μπορεί και να ευνοήσει κάποια είδη», επισημαίνει η κ. Ζακάκ και συνεχίζει:
«Η πυρκαγιά του 2023 ήταν μια πολύ δύσκολη πυρκαγιά. Ξεκίνησε από ένα μέτωπο έξω από την Αλεξανδρούπολη και μετά από 2-3 μέρες υπήρξε δεύτερο μέτωπο, ενώ ήδη είχε επεκταθεί το πρώτο μέτωπο αρκετά. Το δεύτερο μέτωπο, ήταν στα βόρεια, μέσα από τον πυρήνα, ουσιαστικά, του Δάσους της Δαδιάς, με πολύ ισχυρούς ανέμους».
Το αποτέλεσμα ήταν μια καταστροφή που δεν μπορούσε να τεθεί υπό έλεγχο: «Η ζημιά που έγινε μέσα σε 4 ώρες φέτος, πέρυσι είχε πάρει μια εβδομάδα να γίνει. Προχώρησε πάρα πολύ γρήγορα το μέτωπο, ήταν πολύ δύσκολο να τεθεί υπό έλεγχο και όταν αυτό το πράγμα πια απέκτησε τις διαστάσεις που απέκτησε, ήταν πολύ πιο δύσκολο να ελεγχθεί η πυρκαγιά».
Οι ειδικοί επισημαίνουν επίσης, πως η κλιματική αλλαγή διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην έκταση της φετινής πυρκαγιάς του Έβρου. Η κ. Ζακάκ επισημαίνει πως είναι πολλοί οι παράγοντες που παίζουν ρόλο: «Καταρχήν, ο άνθρωπος έχει φύγει από τη φύση, οι υλοτόμοι, οι κτηνοτρόφοι, οι καλλιεργητές οπότε όλη αυτή η βιομάζα συσσωρεύεται, δεν απομακρύνεται με κάποιον τρόπο, οπότε όλη αυτή η βιομάζα δημιουργεί καύσιμη ύλη η οποία παραμένει μέσα στο δάσος και είναι δύσκολο μετά μια φωτιά να τεθεί υπό έλεγχο. Επίσης, τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε πολλές βροχές, υπάρχει ξηρασία. Ειδικά η φωτιά του 2023 ξέσπασε μετά από μία πολύ μεγάλη περίοδο ανομβρίας – μήνες ολόκληρους είχε να βρέξει».
Η ίδια εντοπίζει μία πολύ σημαντική ειδοποιό διαφορά που ενδεχομένως κάνει τις συνέπειες της φετινής πυρκαγιάς ακόμα πιο οδυνηρές: «Σημαντική διαφορά είναι ότι στη φωτιά του 2023 έχουμε πολύ λιγότερες νησίδες πρασίνου, τουλάχιστον στο νότιο τμήμα του δάσους. Οι νησίδες είναι πολύ σημαντικές γιατί από εκεί θα ξεκινήσει η αναγέννηση. Εκεί έχουν καταφύγει τα ζώα, τα οποία σιγά σιγά θα αρχίσουν να επαναποικίζουν την καμένη περιοχή, εκεί θα ρίξουν σπόρο τα φυτά και σιγά σιγά θα επαναποικίσουν. Οπότε εκεί θα πρέπει να δώσουμε σημασία για να δούμε πώς σιγά σιγά θα αναγεννηθεί το υπόλοιπο εθνικό πάρκο».
Σημαντική η φετινή άνοιξη
Η φωτιά άλλωστε είναι μέρος του οικοσυστήματος του δάσος και συμβάλλει στην απαραίτητη αναγέννησή του – όταν, φυσικά, συγκρατείται σε περιορισμένη έκταση. «Το ίδιο το δάσος αναγεννάται ακόμα και έναν μήνα μετά την πυρκαγιά, είναι κάτι που συμβαίνει άμεσα εάν υπάρχουν οι κατάλληλες καιρικές συνθήκες. Αυτό που συμβαίνει με τα μεσογειακά οικοσυστήματα, τα οποία είναι πολύ καλά προσαρμοσμένα στο να ανταποκρίνονται σε πυρκαγιές, έχει να κάνει με το ότι κάποια είδη είναι πυρόφιλα. Τι σημαίνει πυρόφιλα; Ότι, για παράδειγμα, τα κουκουνάρια χρειάζονται θερμότητα και μετά από μία μεγάλη πυρκαγιά ανοίγουν, ώστε να φυτρώσουν νέα δέντρα. Οι βελανιδιές κρατούν τη ρίζα τους και αρχίζουν να πετούν βλαστούς από την παλιά τους ρίζα. Είναι κάτι που συμβαίνει άμεσα αυτό και το βλέπουμε ακόμα και στη φετινή πυρκαγιά, δηλαδή σημάδια αναγέννησης μόλις έναν – δύο μήνες μετά. Αυτό που παίρνει χρόνια να γίνει είναι τα ώριμα δέντρα. Τα δέντρα χρειάζονται καιρό ώστε να ωριμάσουν και να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τη βιοκοινότητα», συνεχίζει.
Το σημείο αυτό είναι αρκετά κρίσιμο και σχετικά με το πόσο «καταστροφική» ήταν τελικά η πυρκαγιά του 2023 για το οικοσύστημα του δάσους. Το μεγάλο στοίχημα θα κριθεί την ερχόμενη άνοιξη, όταν τα πουλιά που αποτελούν τον ιδιαίτερο πλούτο του δάσους, θα επιστρέψουν σε αυτό για να αναπαραχθούν. Και αυτό, θα μπορέσει να γίνει μόνο εφόσον μπορέσουν να δημιουργήσουν τις φωλιές τους:
«Εκτιμούμε ότι δεν έχουν καεί πουλιά, τουλάχιστον όχι σε σημαντικούς αριθμούς. Αν κάποια δεν μπόρεσαν να διαφύγουν θα είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό, τα περισσότερα έχουν καταφέρει να πετάξουν. Το στοίχημα είναι όταν θα χρειαστεί να αναπαραχθούν, την άνοιξη, να βρουν κατάλληλα δέντρα για να μπορέσουν να κάνουν τις φωλιές τους και αυτό είναι κάτι που θα παρακολουθούμε. Θα δούμε πώς θα συμπεριφερθούν τα πουλιά στην αναπαραγωγική περίοδο, πού θα πάνε να φωλιάσουν, πόσες φωλιές θα κάνουν σε σχέση με αυτές που είχαν πέρυσι και σιγά σιγά θα γίνει η αποτίμηση».
Μακροχρόνιες παρεμβάσεις για τη στήριξη της φυσικής αναγέννησης του δάσους
Για την αποτίμηση της καταστροφής και κυρίως για το πώς θα αντιμετωπιστούν οι συνέπειες ώστε το δάσος να συνεχίσει να είναι ο βιότοπος των σπάνιων πουλιών, «ο ΟΦΥΠΕΚΑ έχει ξεκινήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα παρακολούθησης, μακροχρόνιο, γιατί οι επιπτώσεις στο αντικείμενο δεν είναι κάτι που φαίνονται σε έναν ή σε δύο μήνες μετά από μια πυρκαγιά», όπως τονίζει η κ. Ζακάκ και εξηγεί: «Το δάσος αυτή τη στιγμή έχει μπει σε μια πολύ δυναμική κατάσταση συνεχών αλλαγών, από χρόνο σε χρόνο. Θα παρακολουθούμε, έχοντας πληροφορία βάσης πριν από την πυρκαγιά, να δούμε τι έχουμε τον πρώτο χρόνο μετά την πυρκαγιά, τον δεύτερο χρόνο, τον τρίτο χρόνο. Σταδιακά, να βλέπουμε πώς το οικοσύστημα αποκαθίσταται από μόνο του, διότι τα μεσογειακά οικοσυστήματα έχουν την ικανότητα να αποκαθίστανται φυσικά και αν δούμε ότι κάτι δεν πηγαίνει σύμφωνα με τα προβλεπόμενα, να κρίνουμε αν υπάρχει ανάγκη για κάποια παρέμβαση, αλλά αυτό είναι κάτι που θα φανεί μετά από παρακολούθηση. Χρειαζόμαστε δεδομένα για να κρίνουμε αν πρέπει να παρέμβουμε ή όχι».
«Η δασική υπηρεσία ήδη έχει ξεκινήσει τις απαραίτητες διεργασίες για να εξασφαλίσει τις συνθήκες που θα μπορέσουν θα ευνοήσουν τη φυσική διαδοχή. Τα αντιδιαβρωτικά έργα είναι κάτι πολύ σημαντικό, γιατί κρατούν το χώμα στο βουνό έτσι ώστε να μπορέσουν τα δέντρα να φυτρώσουν, σε δεύτερο χρόνο. Εμείς ξεκινάμε σε ένα πρώτο στάδιο, άμεσης επέμβασης, να βάλουμε κάποιες τεχνητές πλατφόρμες για τον μαυρόγυπα, προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρχουν θέσεις για να φωλιάσει την επόμενη χρονιά και από εκεί και πέρα, παρακολουθούμε πώς θα αντιδράσουν τα είδη σε αυτές τις επεμβάσεις και αναλόγως θα πράττουμε», καταλήγει.
Το μέλλον του Δάσους της Δαδιάς
Η κ. Ζακάκ επισημαίνει πως μία εκτίμηση για το μέλλον του δάσους, για το κατά πόσο θα μπορέσει να διατηρήσει τη σπουδαιότητά του για την άγρια ορνιθοπανίδα, σε αυτή τη φάση είναι αβέβαιη: «Είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε προς τα πού θα πάει το Δάσος της Δαδιάς. Ολόιδιο με πριν είναι σχεδόν αδύνατον να γίνει γιατί σε μια φυσική διεργασία δεν μπορείς να έχεις ό,τι ακριβώς είχες και προηγουμένως. Αυτό που μπορούμε εμείς να κάνουμε και θα προσπαθήσουμε να κάνουμε είναι να δούμε ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά του δάσους της Δαδιάς που το έκαναν τόσο σημαντικό και να προσπαθήσουμε να το διαχειριστούμε με τέτοιον τρόπο ώστε μελλοντικά να ανακτήσει αυτά τα χαρακτηριστικά, για να παραμείνει ο σημαντικός βιότοπος που ήταν».
Δείτε εδώ το αφιέρωμα του CNN Greece στα Πρόσωπα 2023
Συντελεστές:
• Premium Content Manager | Σοφία Μαυραντζά • Project Manager | Δέσποινα Γαβριήλ • Head of Multimedia & Σκηνοθέτης | Σεραφείμ Ντούσιας • Head of Creative | Γιώργος Σπηλιόπουλος • Αρχισυνταξία | Χρύσα Γρίβα • Οπερατέρ | Στάθης Κεφάλας, Nicholas Cornford, Γιώργος Αποστολόπουλος • Μοντάζ | Νίκη Μαλλιωτάκη, Σταύρος Λογοθέτης • Motion Graphics Designer | Σταύρος Σιδέρης • Φωτογραφίες | Λευτέρης Παρτσάλης • Σύνταξη | Ιωάννα Κατσίμπα, Γεωργία Γαραντζιώτη • Οργάνωση Παραγωγής | Γιώργος Χατζής
