Ψυχικό τραύμα, επούλωση, ευζωία: Όταν η ψυχική υγεία επιζητά την προτεραιότητα στη ζωή μας

Οι εμπειρίες που βιώνει κάθε άνθρωπος αφήνουν σημάδια ή αλλιώς ψυχικά τραύματα που δεν είναι πάντα ορατά, αλλά ή επίδρασή τους στην καθημερινή ζωή μπορεί να είναι έντονη. Ωστόσο, η επιστήμη δείχνει ότι η επούλωση είναι δυνατή με υποστήριξη, κατανόηση και κατάλληλη φροντίδα.

Στην παρακάτω συνέντευξη, η Χριστίνα Γολεμάτη, Ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, PhD, Τμήμα Παθολογικής Φυσιολογίας Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, Επιστημονική Συνεργάτιδα Τμήμα Γνωσιακών Ψυχοθεραπειών Αιγινήτειο Νοσοκομείο, ορίζει το ψυχικό τραύμα, αναφέρει τους τρόπους που εκδηλώνεται, αλλά και τους τρόπους αντιμετώπισής του.

Δείτε αναλυτικά τη συνέντευξη με τη Χριστίνα Γολεμάτη στο CNN Greece.

Τι είναι το τραύμα;

Το τραύμα περιγράφει μια ψυχική κατάσταση που εμφανίζεται ως αποτέλεσμα του να έχει βιώσει ένας άνθρωπος μια ή και πολλές αντιξοότητες που υπερβαίνουν τις δυνατότητές του να τις επεξεργαστεί συναισθηματικά. Τέτοιες αντιξοότητες μπορεί να είναι είτε προσωπικές -όπως για παράδειγμα να είναι θύμα κακοποίησης ή βιασμού, να έχει βιώσει ή υπάρξει μάρτυρας ατυχημάτων ή βίαιων καταστάσεων, να έχει υποστεί απότομες αλλαγές προς το χειρότερο στη ζωή του- είτε ευρύτερες -όπως οι πόλεμοι ή οι φυσικές καταστροφές. Τα τραύματα μπορεί να αφορούν είτε γεγονότα που συνέβησαν μόνο μια φορά είτε συνεχιζόμενες ή επαναλαμβανόμενες καταστάσεις.

Έχουμε όλοι ψυχικά τραύματα;

Δεν βιώνουν όλοι οι άνθρωποι τέτοιες καταστάσεις, ούτε όλοι όσοι τις βιώνουν αποδιοργανώνεται η ζωή τους. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που έχει εκτεθεί σε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις, οι οποίες εξελίσσονται ως τραυματικές. Δεν εννοούμε, λοιπόν, ως τραύμα κάθε αντίξοη κατάσταση, κάθε στρεσογόνο γεγονός ή μια μη ιδανική παιδική ηλικία. Εννοούμε ιδιαίτερες, ασυνήθιστες και πολύ έντονες εμπειρίες, που προκαλούν ισχυρά αρνητικό συναίσθημα, όπως φόβο, αποστροφή, αγωνία, αίσθημα αβοηθητότητας, θυμό που μπορεί να κλονίσουν την αντίληψη ότι ο κόσμος είναι ένα ασφαλές περιβάλλον.

Πώς και πότε εκδηλώνεται το τραύμα;

Τα συναισθήματα μετά από μια τραυματική εμπειρία εκδηλώνονται κατά κανόνα άμεσα, αλλά μπορεί να γίνουν και μακροχρόνια.

Άμεσα εκδηλώνεται κυρίως φόβος, σοκ ή επιθετικότητα, στα οποία αντιδρά κανείς με πάλη, φυγή ή πάγωμα. Μακροχρόνια εκδηλώνονται άγχος, αγωνία, ντροπή, ενοχές, αλλά και αναβιώσεις του συναισθήματος του τραύματος. Συχνά ακολουθούν και άλλες αντιδράσεις, όπως ταχυκαρδία, μούδιασμα, αποσύνδεση από την πραγματικότητα, αποξένωση, διαταραχές στον ύπνο. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστούν και αγχώδεις, συναισθηματικές διαταραχές ή διαταραχές σχετιζόμενες με στρες -το λεγόμενο μετατραυματικό στρες.

Επιπλέον, το τραύμα πολύ συχνά «εισβάλλει» στην καθημερινότητά μας προκαλώντας παρεισφρητικές υπενθυμίσεις με τη μορφή εικόνων, σκέψεων, ονειροπόλησης ή εφιαλτών και επαναβίωση του δυσάρεστου συναισθήματος της εμπειρίας. Όλα αυτά, μπορεί να φέρουν τον άνθρωπο σε μια διαρκή κατάσταση υπερεγρήγορσης και άμυνας.

Μπορεί να ζήσει κανείς φυσιολογικά κουβαλώντας ψυχικό τραύμα;

Οι τραυματικές εμπειρίες ζωής γνωρίζουμε ότι θα εντυπωθούν με σκληρό τρόπο στο μυαλό. Όμως, το να έχει επιβιώσει κάποιος από μια τέτοια κατάσταση, σημαίνει ότι βρήκε το θάρρος να αντιμετωπίσει την αγωνία, τον πόνο και τον κίνδυνο. Και αυτό είναι γενναίο.

Οι περισσότεροι άνθρωποι καταφέρνουν να ζήσουν φυσιολογικά παρά αυτές τις εμπειρίες ή και παρά το ψυχικό τραύμα. Κάποιοι, όμως, είναι πιο επιρρεπείς στο να αναπτύξουν διαταραχή.

Τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα από τους ενήλικες σε καταστάσεις που ενεργοποιούν την υπενθύμιση του τραύματος. Οι γυναίκες, επίσης, διαφέρουν από τους άνδρες και ως προς το είδος τραύματος που μπορεί να εκτεθούν, όπως για παράδειγμα σεξουαλικής κακοποίησης αλλά και ως προς την αναφορά συμπτωματολογίας μετατραυματικού στρες, κάτι που μπορεί να εξηγείται από το γεγονός ότι αναγνωρίζουν τις συναισθηματικές τους διακυμάνσεις. Κίνδυνο για μετατραυματικό στρες έχουν και οι διασώστες πρώτης γραμμής και οι αυτόπτες μάρτυρες τραυματικών γεγονότων. Βέβαια, για την ανάπτυξη ψυχολογικών δυσκολιών έχει καταγραφεί ότι παίζουν ρόλο και επιβαρυντικοί παράγοντες όπως είναι το μέγεθος του τραυματικού γεγονότος, προηγούμενες δυσχέρειες ζωής, το αίσθημα έλλειψης ελέγχου και αγχώδη στοιχεία της προσωπικότητας.

Πώς επουλώνεται το τραύμα;

Ιστορίες ανθρώπων που κουβαλάνε τραύμα έχουν δείξει ότι η ζωή μπορεί να πάει μπροστά. Να προχωρήσει φυσιολογικά. Πρέπει να αποκατασταθεί το αίσθημα ασφάλειας και να υπάρχει καλό υποστηρικτικό πλαίσιο.

Στην προσπάθεια αυτή, υπάρχουν σημαντικοί προστατευτικοί παράγοντες: Οι άνθρωποι που έχουμε γύρω μας, η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι. Αλλά και η προσωπικότητά μας, η ψυχική ανθεκτικότητα, οι ικανότητές μας, η εργασία μας, όλα όσα ασχολούμαστε στη ζωή μας και θεωρούμε σημαντικά, μας καθοδηγούν στην επούλωση. Βέβαια, χρειάζεται χρόνος -διαφορετικός για τον καθένα- και ενεργητική αντιμετώπιση στα πράγματα.

Όμως, δεν συμβαίνει το ίδιο για όλους. Ξέρουμε ότι μερικές φορές το σώμα προχωράει αλλά το μυαλό μένει πίσω, προσκολλημένο στο δυσάρεστο βίωμα. Κάποιοι χρειάζεται να δουλέψουν πιο συστηματικά προς την ίδια κατεύθυνση, ίσως και με βοήθεια ειδικού, για να έχουν καλύτερη καθοδήγηση.

Η αναζήτηση βοήθειας δεν είναι πάντα εύκολη και για ορισμένους πληθυσμούς δεν θεωρείται δεδομένη. Άνθρωποι που έχουν υποστεί τραύμα μέσα στην οικογένεια, μπορεί να αισθάνονται φόβο, ντροπή ή στίγμα. Άνθρωποι που ζουν μακριά από την πατρίδα τους -ιδίως αν είναι πρόσφυγες- μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία, ρατσισμό ή άλλα πρακτικά εμπόδια. Σε κάθε διαφορετική ιστορία, ο φόβος μπορεί να κυριαρχεί και να εμποδίζει την αναζήτηση φροντίδας.

Ο τρόπος επούλωσης δεν είναι απλός, αλλά δεν είναι και ανέφικτος. Πρέπει να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι αυτό που του συμβαίνει δυσκολεύει τη ζωή του, αλλά ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσει ότι έχει την ικανότητα μέσα από αυτό να εξελιχθεί. Πρέπει να κάνει το βήμα, ώστε να βρει τους κατάλληλους για εκείνον τρόπους να βοηθήσει τον εαυτό του. Να αποδεχτεί το συναίσθημά του. Να γνωρίζει ότι αν θελήσει μπορεί να απευθυνθεί στην κοινότητα, σε δομές, σε υπηρεσίες, σε ειδικούς. Να αισθανθεί ασφάλεια για να μπορέσει να μοιραστεί την εμπειρία του -εφόσον βέβαια νιώσει ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να το κάνει, γιατί αλλιώς αυτό μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα και να τον βλάψει.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε κάποιον να ξεπεράσει ένα τραύμα;

Αν θέλουμε να βοηθήσουμε κάποιον στην επούλωση, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Μελέτες έχουν δείξει ότι η άμεση αποφόρτιση δεν ενδείκνυται. Μπορεί να μεγαλώσει το πλήγμα. Δεν πρέπει να πιέσουμε κάποιον να μας μιλήσει, ούτε να εισβάλουμε ορμητικά στον ψυχισμό του. Αντιθέτως, πρέπει να είμαστε διαθέσιμοι, να ακούμε ακόμα και αν χρειαστεί να μας επαναλάβουν πολλές φορές την ίδια ιστορία, να μην είμαστε επικριτικοί και να μην σταματάμε να δείχνουμε ενδιαφέρον.

Χρειάζεται εχεμύθεια, σεβασμό στην αξιοπρέπεια, σεβασμό στα δικαιώματα των ανθρώπων, ευαισθησία και ενσυναίσθηση από τη μεριά εκείνων που παρέχουν συναισθηματική στήριξη.

Και αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι οι άνθρωποι που έχουν αντέξει σε τραυματικές συνθήκες, είναι άνθρωποι γενναίοι, όχι θύματα.

Δείτε εδώ το αφιέρωμα υγείας του CNN Greece