Κωνσταντίνος Φουντάς: Ο Έλληνας που χαράσσει την επιστημονική πορεία της Ευρώπης από το CERN

Πάνω σε αυτήν τη γραμμή κινείται εδώ και δεκαετίες ο Κωνσταντίνος Φουντάς, ένας Έλληνας φυσικός που έχει καταφέρει όχι μόνο να σταθεί στην «καρδιά» της σωματιδιακής φυσικής, αλλά και να ηγηθεί του κορυφαίου ευρωπαϊκού επιστημονικού οργανισμού: Του Συμβουλίου του CERN.

Με έναν λόγο γήινο, ακριβή και ταυτόχρονα βαθιά προσιτό, ο κ. Φουντάς εκπροσωπεί εκείνη τη σπάνια κατηγορία ανθρώπων που μπορούν να μετατρέψουν έννοιες απίστευτης κλίμακας -ενέργειες, επιταχυντές, συγκρούσεις πρωτονίων-σε ιστορίες ανθρώπινης δημιουργίας.

Η πορεία του μέχρι την κορυφή του CERN δεν είναι αποτέλεσμα μόνο επιστημονικής αριστείας. Είναι η διαδρομή ενός ανθρώπου που έμαθε από μικρός να δουλεύει με τα χέρια του, να πειραματίζεται, να αναρωτιέται. Από τους ερασιτεχνικούς σταθμούς με λυχνίες της δεκαετίας του ’70, μέχρι τα σημερινά υπερσύγχρονα υπολογιστικά συστήματα που «φιλτράρουν» δισεκατομμύρια συγκρούσεις μέσα σε απειροελάχιστο χρόνο, η καριέρα του διαμορφώθηκε από μια σταθερή επιμονή: Την επιθυμία να κατανοεί, να αναλύει και να συνθέτει. Αυτή ακριβώς η επιμονή είναι που τον οδήγησε, χρόνια αργότερα, στη θέση του Προέδρου του Συμβουλίου του CERN, μια θέση άμισθη, αλλά φορτισμένη με τεράστια ευθύνη.

Ο ίδιος μίλησε στο CNN Greece για τις ερευνητικές προτεραιότητες, τις επενδύσεις και την κατεύθυνση του ευρωπαϊκού επιστημονικού μέλλοντος. Δείτε στο βίντεο που ακολουθεί όσα μάς είπε:

Στο «τιμόνι» ενός οργανισμού που κοιτά τον 21ο αιώνα

Ο ρόλος του Προέδρου στο CERN είναι ιδιαίτερος. Ο κ. Φουντάς προεδρεύει των συνεδριάσεων του συμβουλίου, όπου εκπροσωπούνται 25 χώρες. Είναι το ανώτατο όργανο του οργανισμού: Εκεί αποφασίζονται οι ερευνητικές προτεραιότητες, οι επενδύσεις, η κατεύθυνση του ευρωπαϊκού επιστημονικού μέλλοντος. Με έναν ετήσιο προϋπολογισμό που φτάνει τα 1,4 δισ. ευρώ, το συμβούλιο καλείται να απαντά σε ερωτήματα που ξεπερνούν τα όρια της φυσικής και αγγίζουν την ίδια την πολιτική της επιστήμης. «Το συμβούλιο του CERN καθορίζει την επενδυτική και την ερευνητική πολιτική του CERN», εξηγεί, δίνοντας με μία φράση το μέγεθος της ευθύνης.

Η θητεία του εκτείνεται σε μια περίοδο κρίσιμη. Το μεγάλο πρόγραμμα του LHC -εκεί όπου ανακαλύφθηκε το μποζόνιο Χιγκς- πλησιάζει στην τελευταία φάση του. Από το 2030 μέχρι το 2041 ο επιταχυντής θα λειτουργεί στο μέγιστο των δυνατοτήτων του, αναζητώντας απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα: Γιατί η μάζα του Χιγκς είναι αυτή που είναι; Είναι σταθερό το σύμπαν ή όχι; «Αυτή τη στιγμή, αυτό το σωματίδιο που βρήκαμε ξέρουμε ότι είναι το Χιγκς… αλλά είναι πολλά πράγματα που δεν ξέρουμε», παραδέχεται. Η μάζα του Χιγκς, η δυναμική του ενέργεια, η ίδια η σταθερότητα του σύμπαντος παραμένουν ερωτήματα ανοιχτά.

Την ίδια ώρα, ο κ. Φουντάς βρίσκεται στο κέντρο ενός ακόμη πιο ιστορικού διαλόγου: Του σχεδιασμού του επόμενου μεγάλου επιταχυντή, του «Future Circular Collider». Ένας δακτύλιος 91 χιλιομέτρων, σχεδόν τετραπλάσιος από τον υπάρχοντα, φιλοδοξεί να ανοίξει τον ερευνητικό ορίζοντα της Ευρώπης μέχρι το τέλος του αιώνα. Το κόστος του υπολογίζεται γύρω στα 15 δισ. ευρώ, με την Ε.Ε. ήδη να δεσμεύει μέρος της χρηματοδότησης και τις επιτροπές του CERN να αξιολογούν, βήμα-βήμα, την οικονομική και επιστημονική του σκοπιμότητα. «Αυτό το έργο είναι στην αξιολόγησή του και για την ώρα πήγε πάρα, πάρα πολύ καλά», λέει, μεταφέροντας το κλίμα των τελευταίων συνεδριάσεων.

Το trigger, οι νέες ιδέες και οι άνθρωποι πίσω από τα δεδομένα

Πίσω από τους τίτλους και τις μεγάλες αποφάσεις, ο κ. Φουντάς παραμένει πρωτίστως επιστήμονας. Μιλά με ενθουσιασμό για τα ηλεκτρονικά συστήματα trigger, αυτά που αποφασίζουν ποια από τα δισεκατομμύρια συγκρούσεων αξίζει τελικά να καταγραφεί: «Στις 40 εκατομμύρια φορές το δευτερόλεπτο, βρίσκεις μία αντίδραση. Ουσιαστικά, παίρνεις μία φωτογραφία αυτού του πράγματος». Μέσα σε 2,5 εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου, τα συστήματα αυτά επιλέγουν από τα 40 εκατ. γεγονότα ανά δευτερόλεπτο περίπου 100.000, και από αυτά, τελικά, μόλις 2.000 καταλήγουν να καταγραφούν οριστικά.

«Από τα 40 εκατ., κρατάμε μόνο 100.000. Που σημαίνει ότι αν αυτά που πετάξαμε είναι αυτά που έχουν το Χιγκς μέσα, χάσαμε», αναφέρει, δείχνοντας πόσο λεπτές είναι οι ισορροπίες ανάμεσα στην τύχη, την τεχνολογία και τον ανθρώπινο σχεδιασμό. Τα συστήματα αυτά είναι ένα «πάντρεμα» αιχμής τεχνολογίας -αλγορίθμων, ειδικών chips, προγραμματισμού- και φυσικής. Και εκεί ακριβώς, στον σχεδιασμό τους, βρίσκουν χώρο οι νέοι επιστήμονες. «Ο φοιτητής έχει δυνατότητα να παρέμβει. Και όχι μόνο έχει, ενθαρρύνεται να παρέμβει», υπογραμμίζει, περιγράφοντας μια κουλτούρα ανοιχτή στις ιδέες της επόμενης γενιάς.

Η ελληνική παρουσία στο CERN είναι για τον κ. Φουντά πηγή υπερηφάνειας. Τονίζει ότι, παρά το ότι η Ελλάδα συνεισφέρει περίπου 1% στον προϋπολογισμό, «έχουμε 2,5% του προσωπικού και αυτό δεν είναι ότι εγώ πήγα και έβαλα μέσον για να τους πάρουν, είναι καλοί και τους παίρνουν». Σε εποχές κρίσης, το CERN αποτέλεσε δίχτυ ασφαλείας και εφαλτήριο: Προγράμματα για φοιτητές, μεταπτυχιακά, post-docs, μεγάλα ερευνητικά projects στα οποία ελληνικές ομάδες είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Μέσα από όλα αυτά, η Ελλάδα κατάφερε να μην βρίσκεται στον «τελευταίο τροχό της άμαξας», αλλά να είναι παρούσα σε κρίσιμα πειράματα και τεχνολογικές αναβαθμίσεις.

Ευθύνη, Ευρώπη και η επόμενη μέρα

Πέρα όμως από τις τεχνικές λεπτομέρειες, ο κ. Φουντάς βλέπει το CERN ως έναν κόμβο όπου η Ευρώπη διεκδικεί ξανά την πρωτοπορία της. Θυμίζει ότι ο οργανισμός δημιουργήθηκε το 1954 για να αποτραπεί ένα νέο κύμα brain drain προς τις ΗΠΑ και για να μπορέσουν οι ευρωπαϊκές χώρες, βγαίνοντας από τις στάχτες του πολέμου, να συνεργαστούν σε ένα εγχείρημα που καμία δεν θα μπορούσε να σηκώσει μόνη της. Σήμερα, η πρόκληση είναι διαφορετική αλλά εξίσου υπαρξιακή: Ο ανταγωνισμός με την Κίνα, που εξετάζει τη δημιουργία αντίστοιχου επιταχυντή, και ο κίνδυνος η Ευρώπη να υποχωρήσει σε έναν τομέα όπου παραδοσιακά βρίσκεται στην κορυφή. «Αν χάσεις μία γενιά φυσικών, είναι δύσκολο να την αναπληρώσεις», προειδοποιεί.

Καθώς η θητεία του ως Προέδρου ολοκληρώνεται το 2027, ο κ. Φουντάς δεν μιλά τόσο για προσωπικό απολογισμό όσο για κατεύθυνση. Θέλει μέχρι τότε να έχουν μπει οι βάσεις για την αναβάθμιση του LHC, ώστε να είναι σε θέση να λειτουργήσει κανονικά γύρω στο 2030, και να έχει διαμορφωθεί μια καθαρή εικόνα για το αν και πώς θα προχωρήσει ο νέος επιταχυντής. «Αν αυτά τα δύο projects πάνε σε έναν καλό δρόμο, μετά, εντάξει, φεύγω χαρούμενος», λέει. Και αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να επιστρέψει στην έρευνα, να στήσει ξανά την ομάδα του, να ξαναπιάσει το νήμα εκεί όπου όλα ξεκίνησαν: Στο εργαστήριο.

Ο Κωνσταντίνος Φουντάς δεν είναι απλώς ένας Έλληνας στην κορυφή του CERN. Είναι ένας από τους ανθρώπους που ορίζουν πώς θα γράψει η Ευρώπη την επιστημονική της ιστορία στον 21ο αιώνα. Και γι’ αυτό βρίσκεται, δικαίως, ανάμεσα στα Πρόσωπα του 2025.

Δείτε εδώ το αφιέρωμα του CNN Greece στα Πρόσωπα 2025

• Content Director | Σοφία Μαυραντζά • Head of Multimedia & Σκηνοθέτης | Σεραφείμ Ντούσιας • Αρχισυνταξία | Ιωάννα Κατσίμπα • Head of Design | Κωνσταντίνα Ιωάννου • Οπερατέρ | Στάθης Κεφάλας, Nicholas Cornford, Δημήτρης Παρασκευόπουλος, Γιώργος Αποστολόπουλος • Μοντάζ | Νίκη Μαλλιωτάκη, Σταύρος Λογοθέτης, Γιώργος Αποστολόπουλος • Motion Graphics Designer | Σταύρος Σιδέρης • Φωτογραφίες | Λευτέρης Παρτσάλης • Οργάνωση Παραγωγής | Γιώργος Χατζής • Project Manager | Δέσποινα Γαβριήλ