Τα άμεσα διδάγματα του εμβολίου για τις επιχειρήσεις και το Κράτος

Επίτευγμα ανάλογου μεγέθους είναι και η παραγωγή και διανομή του εμβολίου, μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα.

Όλα αυτά, παρά τις μεγάλες προόδους της βιολογίας, δεν θα μπορούσαν να επιτευχθούν αν δεν άλλαζε ο παγιωμένος τρόπος σκέψης και αντιμετώπισης καίριων πρακτικών σε όλο το φάσμα λειτουργίας της επιστημονικής και ερευνητικής κοινότητας, των επιχειρήσεων και του κράτους. Η αλυσίδα δημιουργίας, παραγωγής και διανομής του εμβολίου δίνει πολλά χειροπιαστά διδάγματα, από τα οποία μπορούν να επωφεληθούν όλοι οι τομείς της οικονομίας, άμεσα.

Παλιά και νέα εργαλεία αξιοποιούνται στους κατάλληλους ρόλους

Η ανάπτυξη, η χρηματοδότηση και η διανομή του εμβολίου εμπλέκει πολλούς κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς και περιλαμβάνει πολλά στάδια στα οποία πρέπει να ληφθούν αποφάσεις. Σε έρευνα της διεθνούς συμβουλευτικής McKinsey έγινε φανερό ότι η μεθοδολογία ανάλυσης δικτύων είναι ένα πολύ ενδεδειγμένο εργαλείο για την επιτάχυνση της κυκλοφορίας των εμβολίων. Η ανάλυση δικτύων που, ήδη, χρησιμοποιείται από τις επιχειρήσεις για να βελτιώσουν τα επιχειρηματικά τους αποτελέσματα (αναλύοντας ροές πληροφορίας αλλά και προσωπικές σχέσεις) μπορούν να φωτίσουν εκείνες τις σύνθετες αλληλεπιδράσεις και διαδικασίες που μπορούν να καθυστερήσουν ένα αποτέλεσμα. Είναι μια τεχνική που πολλές επιχειρήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν με σημαντικά οφέλη και να ανακαλύψουν «μποτιλιαρίσματα» που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως παραστατικά φάνηκε στο πρόσφατο σχετικό εργαστήριο του ΣΕΒ, είναι μία τεχνολογία που ήδη παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Έτσι δεν θα μπορούσε αποτελέσει εξαίρεση η χρησιμοποίησή της στην σημερινή πανδημία. Εκτός από τις καθαρά ερευνητικές δραστηριότητες, η ΤΝ επιτάχυνε με έξυπνες εφοδιαστικές διαδικασίες την ανάπτυξη του εμβολίου: το πολύτιμο πλάσμα αίματος ασθενών που είχαν νοσήσει με κορωνοϊό έπρεπε να διανεμηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά σε ερευνητικά κέντρα και νοσοκομεία για να βοηθήσει στην ανάπτυξη του εμβολίου. Αυτή την βελτιστοποίηση που πέτυχαν οι εφαρμογές ΤΝ, έδειξαν, ακόμη μία φορά, ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να την χρησιμοποιήσουν -άμεσα- για να βελτιώσουν (και) τις διαδικασίες των δικτύων διανομής τους.

Η σωστή χρήση των μεθοδολογιών έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο. Όταν ανακοινώθηκαν τα ποσοστά αποτελεσματικότητας των εμβολίων, τα δύο εμβόλια (Pfizer και Moderna) είχαν ποσοστά γύρω στα 95%, ενώ εκείνο της AstraZeneca κυμαινόταν γύρω στο 70%. Εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι οι διαφορές οφείλονταν στις στατιστικές μεθοδολογίες, στο μέγεθος του δείγματος και στις υποθέσεις που είχαν γίνει. Οι επιχειρήσεις πολλές φορές χρησιμοποιούν στατιστικά δεδομένα (τα οποία θα αυξηθούν με την έλευση των big data) χωρίς συχνά να ερευνούν τις παραδοχές, οδηγώντας έτσι σε εσφαλμένα και παραπλανητικά συμπεράσματα. Στην περίπτωση της AstraZeneca, προβλήματα δημιούργησε και ο επικοινωνιακός χειρισμός του θέματος. Αλλά για την επικοινωνία θα μιλήσουμε παρακάτω.

Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι κρισιμότερες από ποτέ

Η ανάπτυξη του εμβολίου πρέπει να περάσει αναγκαστικά από κλινικές δοκιμές. Στην περίπτωση του εμβολίου για τον κορωνοϊό χρησιμοποιήθηκαν προσαρμοσμένες δοκιμές, όπου τα πρωτόκολλα και τα χρονοδιαγράμματα τροποποιήθηκαν (ή και διακόπηκαν) όταν υπήρχαν ισχυρά στοιχεία από τα αποτελέσματα που λήφθηκαν από τους συμμετέχοντες εθελοντές. Πρόκειται για μία χαρακτηριστική περίπτωση ευέλικτου προγραμματισμού, που έχει άμεση εφαρμογή και στις επιχειρήσεις, και που ήδη χρησιμοποιείται με επιτυχία στην ανάπτυξη εφαρμογών λογισμικού (agile programming). Επίσης πολλές διαδικασίες που γίνονταν η μία μετά την άλλη (σειριακά) αυτή τη φορά έγιναν παράλληλα, εξοικονομώντας χρόνο (για παράδειγμα οι εταιρείες είχαν ήδη παρασκευάσει εκατομμύρια δόσεις εμβολίων πριν την ολοκλήρωση των κλινικών δοκιμών). Είναι γνωστή η αντίδραση στις επιχειρήσεις για τις παράλληλες διαδικασίες, όταν οι εργαζόμενοι έχουν συνηθίσει στην σειριακή αλληλουχία των πραγμάτων. Όμως η μεταστροφή σε παράλληλες διαδικασίες μπορεί συνήθως να γίνει με επιτυχία, εάν ήδη υπάρχει μία καλή μεθοδολογία εκτίμησης του ρίσκου, μια και τα τελικά αποτελέσματα από προηγούμενες φάσεις συνήθως δεν είναι γνωστά. Ταυτόχρονα πρέπει να υπάρχει και μία αναδιάρθρωση των μηχανισμών ποιοτικού ελέγχου (όπως έγινε στα εργοστάσια παρασκευής του εμβολίου) ώστε αυτός να εκτελείται ταχύτερα, χωρίς όμως να χάσει την αποτελεσματικότητά του.

Η πολυπλοκότητα έχει αυξηθεί σε όλη την αλυσίδα αξίας

Ολόκληροι οι πληθυσμοί των κρατών πρέπει να εμβολιαστούν γρήγορα και με τα λιγότερα δυνατά ενδιάμεσα στάδια. Αυτό σημαίνει πρωτοφανή σχεδιασμό, επικοινωνία, συντονισμό και εκτέλεση. Στην παραγωγή και στην διακίνηση χρειάζεται συνεργασία με προμηθευτές ξηρού πάγου, φιαλών, συρίγγων, γαντιών και διεθνών εταιρειών μεταφορών. Οι συσκευασίες των εμβολίων παρακολουθούνται μέσω GPS και ο ξηρός πάγος που τα ψύχει πρέπει να ανανεώνεται προκειμένου να μην αχρηστευθούν.

Υπάρχουν «εκατομμύρια κινητά στοιχεία», όπως σε έναν πολύπλοκο μηχανισμό, και οποιαδήποτε υπάρχουσα διαδικασία πρέπει να τροποποιηθεί, με τις παγίδες και τις αστοχίες να παραμονεύουν. Επίσης οι γραμμές παραγωγής πρέπει να μπορούν να παράξουν δισεκατομμύρια εμβόλια, και αυτό σημαίνει ανάπτυξη και βελτιστοποίηση των γραμμών σε μία πρωτόγνωρη κλίμακα.

Το μοντέλο συνεργασιών αλλάζει

Η παραγωγή του εμβολίου -σε τόσο μεγάλες ποσότητες και με τέτοιο ασφυκτικό χρονοδιάγραμμα- είναι ένα τιτάνιο έργο που καμία εταιρεία, όσο μεγάλη και αν είναι, δεν μπορεί να εκτελέσει από μόνη της. Έτσι πολλοί παλιοί ανταγωνιστές έπρεπε να μετατραπούν σε συνεργάτες. Η Pfizer, για παράδειγμα, συνεργάστηκε για πρώτη φορά με πολλαπλά εργοστάσια, εκχωρώντας τμήματα της παραγωγής για βασικά της σκευάσματα, ώστε να μπορεί να αναδιαρθρώσει τις γραμμές παραγωγής της για το εμβόλιο. Αυτό σηματοδοτεί μία αλλαγή στην επιχειρηματική κουλτούρα που αναμένεται να επεκταθεί, εντός και εκτός συνόρων της κάθε χώρας. Σε αυτό της το εγχείρημα η Pfizer εκείνο που βρήκε δυσκολότερο ήταν όχι η συνεννόηση με τους νέους συνεργάτες, αλλά η γρήγορη και αποτελεσματική μεταφορά τεχνογνωσίας (όπου οι παλιές αγωνίες για την διαρροή του know-how ξεπεράστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες).

Η μεταφορά τεχνογνωσίας εξακολουθεί να παραμένει ένας συνδυασμός επιστήμης και τέχνης, και η «βιομηχανοποίησή» της είναι ένα ισχυρό ζητούμενο. Απαιτεί μία συντονισμένη χορογραφία πολλαπλών ειδικών στην παραγωγή, στην μηχανολογία, τον έλεγχο ποιότητας το ρυθμιστικό περιβάλλον, την εφοδιαστική, την συντήρηση και πολλές ακόμη ειδικότητες, Επιχειρήσεις που διακρίνονται στην αμφίπλευρη μεταφορά τεχνογνωσίας θα είναι πολύ πιο ευέλικτες, τόσο για την εισαγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών, όσο και την κλιμάκωση της παραγωγής, αλλά και για την ευέλικτη προσαρμογή στη ζήτηση και σε νέες απαιτήσεις. Επιπλέον θα είναι άριστα τοποθετημένες για την βέλτιστη αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου τους.

Η έρευνα και ανάπτυξη δεν θα είναι πια ίδιες

Η έρευνα και ανάπτυξη, καθώς και η πρακτική της επιστήμης έχουν αλλάξει ριζικά με τον κορωνοϊό. Είναι χαρακτηριστικό ότι το γονιδίωμα του ιού αποκρυπτογραφήθηκε τέλος Ιανουαρίου και αμέσως έγινα διαθέσιμο στο Διαδίκτυο· το ίδιο συνέβη και με ιατρικές έρευνες και πληροφορίες, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι συνέβαινε μέχρι τότε. Το μοίρασμα της πληροφορίας έχει διευρυνθεί και αυτό προβλέπεται να συνεχιστεί γενικότερα, σηματοδοτώντας ευρύτερες συνεργασίες -κρίσιμες για τις επιχειρήσεις που στηρίζονται στην καινοτομία- καθώς και μία κουλτούρα διαμοιρασμού, ιδιαίτερα όταν το αμοιβαίο όφελος είναι εύκολα διακριτό. Σημαντική επίσης είναι και η αλλαγή του μοντέλου χρηματοδότησης της έρευνας και ανάπτυξης που συμβαίνει, με ταχύτερους κύκλους και υψηλότερο ρίσκο.

Μεγάλες αλλαγές προβλέπονται και σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Στους κύκλους του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οι πιέσεις για χαλάρωση του διεθνούς κανονιστικού πλαισίου είναι πολύ ισχυρές, προερχόμενες κυρίως από φτωχότερες χώρες. Αυτή η αλλαγή αποτελεί δυνητικά μία απειλή, αλλά πολύ περισσότερο μία ευκαιρία για επιχειρήσεις για τις οποίες η καινοτομία αποτελεί το οξυγόνο τους. Αρκεί να είναι έτοιμες να το εκμεταλλευτούν.

Η κρίση επιταχύνει την καινοτομία

Οι αλλαγές και οι νέες ιδέες αναπτύσσονται ευκολότερα σε καιρό κρίσης, αλλά τα διδάγματα παραμένουν και για τις (πιο) φυσιολογικές εποχές. Για την ανάπτυξη του εμβολίου η κρίση έδωσε την απαραίτητη ξαφνική αίσθηση του επείγοντος, έτσι ώστε οι ερευνητικοί οργανισμοί να βάλουν στην άκρη τις μέχρι τότε προτεραιότητές τους και να ασχοληθούν με την καταπολέμηση του ιού. Οι Κινέζοι επιστήμονες μπόρεσαν να αποκωδικοποιήσουν το γονιδίωμα του ιού σε 3 μόλις εβδομάδες, μετακινώντας πόρους από άλλα έργα. Ξαφνικά έγινε πολύ σαφές -σε παγκόσμια κλίμακα- ότι το καθήκον όλου του ανθρώπινου δυναμικού που εμπλεκόταν (ο καθένας στο ρόλο του) ήταν να επιλυθεί ένα συγκεκριμένο πρόβλημα τάχιστα. Αυτή η αντιμετώπιση μπορεί να ατονήσει σε μία κανονική καθημερινότητα. Με τη σειρά της, αυτή η εστίαση φέρνει νέες οπτικές και απόψεις για το πρόβλημα και τη λύση του. Επιπλέον, ο χαρακτήρας του επείγοντος και η μοναδική εστίαση στη λύση του προβλήματος νομιμοποιούν την «σπατάλη» πόρων, κάτι που είναι απαραίτητο για τον πειραματισμό και την απόκτηση νέων γνώσεων —κατεπειγόντως. Για παράδειγμα, το ίδρυμα Μελίντα και Μπιλ Γκέιτς χρηματοδοτεί την παράλληλη διενέργεια δοκιμών για 7 διαφορετικά πιθανά εμβόλια για τον κορωνοϊό. Με αυτό τον τρόπο, όπως δήλωσε ο Μπιλ Γκέιτς «σπαταλιούνται μερικά δισ. Δολάρια» (τα οποία δεν θα ξοδευόταν αν οι δοκιμές γίνονταν σειριακά) έτσι όμως υποστηρίζονται δυνητικά επιτυχή μαζί με ανεπιτυχή έργα. Και τέλος, επειδή η κρίση είναι προσωρινή, στην τωρινή περίοδο ο κάθε οργανισμός μπορεί να αντέξει αυτή την εντατική καινοτομική προσπάθεια (και όχι μόνον στον χώρο της υγείας, αλλά σε όλους τους κλάδους του επιχειρείν γενικότερα). Όταν περάσει η κρίση, η κάθε επιχείρηση θα χρειαστεί να προσαρμοστεί σε πιο ήπιους ρυθμούς, αλλά τίποτε δεν θα είναι όπως πριν.

Το άμεσο δίδαγμα λοιπόν από την παρασκευή του εμβολίου είναι ότι αυτή η συνταγή εφαρμογής καινοτομίας είναι πολύ αποτελεσματική και μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία -τηρουμένων των αναλογιών- στον πυρήνα της καινοτομικής δραστηριότητας των επιχειρήσεων.

Οι κυβερνήσεις έχουν τεράστιο περιθώριο βελτίωσης του ρυθμιστικού πλαισίου

Η διαδικασία αδειοδότησης εμβολίων μέχρι σήμερα ήταν μία χρονοβόρα διαδικασία. Όχι επειδή αυτό ήταν απαραίτητο, ούτε επειδή έτσι ήταν ασφαλέστερα, αλλά επειδή έτσι ήταν «ο κανονικός κόσμος». Ανάμεσα στις διάφορες φάσεις συχνά μεσολαβούσαν χρόνια ολόκληρα. Όπως δήλωσε και ένας ερευνητής «Τον περισσότερο καιρό, μεσολαβεί πολύ ‘τίποτα'». Στην περίπτωση του κορωνοϊού τα σχέδια για την έγκριση του εμβολίου από τις ρυθμιστικές αρχές επιταχύνθηκαν σημαντικά. Οι ρυθμιστές -οι οποίοι υπό φυσιολογικές συνθήκες θα περίμεναν να ολοκληρωθούν οι δοκιμές- ενεπλάκησαν ενωρίς. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η ρυθμιστική αρχή συνεργάστηκε από την αρχή στενά με τις επιχειρήσεις και θέσπισε «κυλιόμενες επιθεωρήσεις» για την ασφάλεια, τα πρότυπα παραγωγής και την αποτελεσματικότητα του εμβολίου της Οξφόρδης, χωρίς να χρειαστεί να θυσιάσει τα υψηλά της στάνταρντ στο βωμό της ταχύτητας (εκεί όπου μία αστοχία θα μείωνε την εμπιστοσύνη του κοινού στο εμβόλιο). Αυτό φυσικά έφερε την απόφαση για την χρήση του εμβολίου αρκετά νωρίτερα.

Πολλές από τις ρυθμιστικές διαδικασίες μιας κυβέρνησης ακολουθούν σήμερα την ίδια πεπατημένη. Και μπορούν να αναθεωρηθούν με τον ίδιο τρόπο. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, όπου η πρώιμη εμπλοκή των αδειοδοτικών αρχών, οι κυλιόμενες επιθεωρήσεις και οι παράλληλες δραστηριότητες μπορούν να εφαρμοστούν με μεγάλο κέρδος σε ταχύτητα, δηλαδή με μεγάλο όφελος για την εθνική οικονομία. Είναι μία ριζοσπαστική αναθεώρηση του όρου fast track, που μερικές φορές κυριολεκτικά μένει στα χαρτιά. Επιπλέον, αυτή η επιτάχυνση έχει και ένα παράπλευρο όφελος: θα μειώσει τη διαφθορά που παρατηρείται σε τέτοιες διαδικασίες.

Η επικοινωνία επιχειρήσεων και κυβερνήσεων γίνεται ξανά βασικό χαρτί αξιοπιστίας

Τα τελευταία χρόνια γινόταν πάντα πολύς λόγος για την επικοινωνία, συχνά όμως παραβλέποντας τον βασικό στόχο: την πραγματική κατανόηση του εκπεμπόμενου μηνύματος από τους αποδέκτες και τελικά την αύξηση της αξιοπιστίας εκείνου που μιλάει. Ο τρόπος που η AstaZeneca, για παράδειγμα, ανακοίνωσε τα αποτελέσματα των δοκιμών του εμβολίου της άφησε πολλά ερωτήματα αναπάντητα, με αποτέλεσμα να οργιάσουν οι φήμες ότι το εμβόλιο είναι αναποτελεσματικό ή επικίνδυνο, ενώ κανένα από τα δύο δεν ισχύει (παρά μόνον ίσως υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις). Επίσης, πολλές κυβερνήσεις δεν επικοινώνησαν σωστά τις προσδοκίες και τους περιορισμούς του εμβολίου, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μία σύγχυση και να ευνοήσει τους απανταχού συνωμοσιολόγους ή αρνητές του εμβολίου, που καραδοκούσαν να πάρουν μια απόλυτα αρνητική θέση —ιδιαίτερα όταν έβλεπαν καχύποπτα ότι το εμβόλιο αναπτύχθηκε σε ένα μόνο έτος, αντί για δέκα. Οι κυβερνήσεις έμαθαν το μάθημα με μεγάλο κόστος και αφού προκλήθηκε αναίτια αναταραχή στον πληθυσμό.

Για να μπορέσεις να είσαι αποτελεσματικός στην επικοινωνία πρέπει «να ξέρεις τους ανθρώπους σου». Το αντίδοτο στην κακή πληροφόρηση είναι φυσικά η καλή πληροφόρηση· όμως το βασικό συστατικό της επικοινωνίας είναι η εμπιστοσύνη. Οι κυβερνήσεις (και οι επιχειρήσεις αντίστοιχα που αντιμετωπίζουν παρόμοιες καταστάσεις) πρέπει να προβλέπουν και να προλαμβάνουν την παραπληροφόρηση, ιδιαίτερα στα κοινωνικά μέσα όπου η κακή πληροφόρηση εξαπλώνεται σαν την πυρκαγιά. Πρέπει δηλαδή να είναι ειλικρινείς σχετικά με την αποτελεσματικότητά του εμβολίου, τους περιορισμούς του, τις τυχόν παρενέργειες. Να πείσουν ότι μεμονωμένες περιπτώσεις δεν γενικεύονται και κανείς δεν προσπαθεί να κρύψει κάτι. Επίσης η καλλιέργεια της υπευθυνότητας από τα ΜΜΕ είναι κρίσιμη. Όπως και τα κατάλληλα κανάλια: η εκκλησία π.χ. είναι πολύ πιο αποτελεσματική στο να πείσει τους πιστούς της για την αναγκαιότητα του εμβολίου από έναν εκπρόσωπο της πολιτείας. Το ίδιο ισχύει με τους συλλογικούς φορείς της κοινωνίας, που εκπροσωπούν τους εργοδότες και τους εργαζόμενους και μπορούν να μεταφέρουν ένα ισχυρό και αξιόπιστο μήνυμα.

Η κοινωνία είναι περισσότερο από το άθροισμα των μερών της

Ειπώθηκε ότι το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού είναι το μεγαλύτερο δώρο της επιστήμης στην ανθρωπότητα. Αυτό ισχύει, αλλά μόνον εν μέρει· ναι, το εμβόλιο δεν θα υπήρχε χωρίς την επιστημονική κοινότητα. Για να διανύσει όμως όλη την διαδρομή από την αρχική σύλληψη στο εργαστήριο μέχρι το μπράτσο του κάθε ανθρώπου χρειάστηκε να επιστρατευθεί όλη η επιχειρηματική και επιχειρησιακή γνώση και εμπειρία: από την αλυσίδα της χρηματοδότησης, το στήσιμο και την λειτουργία των γραμμών παραγωγής μέχρι την αλυσίδα της διανομής, όλα έπρεπε να λειτουργήσουν στην εντέλεια και χωρίς καθυστερήσεις. Στην αντιμετώπιση ενός τέτοιου προβλήματος τίποτε δεν έχει αποτέλεσμα αν λειτουργεί απομονωμένα —είτε εντός των ίδιων των κρατών, είτε παγκόσμια.

Επιπλέον, οι επενδύσεις που πρέπει να γίνουν εμπλέκουν προτεραιότητες που αφορούν όλη την κοινωνία. Για παράδειγμα, εκτιμάται ότι θα χρειαστεί να επενδυθούν παγκόσμια 100 δισ. δολάρια, ιδιωτικά και δημόσια, για την πλήρη αντιμετώπιση της πανδημίας. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να πειστεί η κοινωνία ότι αυτό είναι κρίσιμο, και ότι είναι «ψίχουλα» μπροστά στα 7 τρισ. δολάρια προγραμμάτων στήριξης που έχουν δαπανήσει ή έχουν υποσχεθεί να δαπανήσουν οι κυβερνήσεις παγκοσμίως.

Στην πορεία της πανδημίας αναπτύχθηκαν καινοτόμες πρακτικές και δοκιμάστηκαν μέθοδοι σε πρωτοφανείς συνθήκες και κλίμακες. Επιπλέον αποκτήθηκε μία νέα συνειδητοποίηση της κοινωνίας και του ρόλου που παίζουν κράτη, επιχειρήσεις, οργανισμοί και πολίτες. Αυτό το δώρο της νέας γνώσης μπορεί να το αξιοποιήσει δημιουργικά ολόκληρη η κοινωνία μας για ένα καλύτερο μέλλον για όλους.

------------------

Ο Γιώργος Ναθαναήλ είναι σύμβουλος του Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας του ΣΕΒ