Η τρομοκρατία, όπως την εξήγησα στα παιδιά (Le terrorisme expliqué aux enfants)

Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει στα παιδιά για την τρομοκρατία;

Σύμφωνα με τον γαλλόφωνο συγγραφέα Ταχάρ Μπεν Ζελούν, «πρέπει να λέμε στα παιδιά την αλήθεια. Να μην υποτιμούμε την ικανότητά τους να ακούν ενοχλητικά και φρικτά πράγματα. Όχι επειδή είναι πιο δυνατά από τους ενήλικες, αλλά γιατί η ευαισθησία τους μπορεί να δοκιμαστεί χωρίς να έχει καταστροφικές συνέπειες στην ανάπτυξή τους, ενώ το ψέμα και η άρνηση μπορούν να έχουν συνέπειες και να δημιουργήσουν συμπλέγματα. Η ωραιοποιημένη περιγραφή του κόσμου, η απόκρυψη της σοβαρότητας των γεγονότων, είτε λόγω δικής μας άρνησης, είτε επειδή τα καλύπτουμε με μονωτικό υλικό ή χαρτί περιτυλίγματος, ενέχει τον κίνδυνο να απομονώσει τα παιδιά από την ίδια τη ζωή, η οποία συντίθεται από ομορφιά και βία».

Όποιο κι αν είναι το είδος γραφής του - μυθιστόρημα, ποίημα, παραμύθι, άρθρο - ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν, γάλλος συγγραφέας-αφηγητής μαροκινής καταγωγής, καταγγέλλει τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία. Μια επίμονη πένα, πλούσια σε χιούμορ και ειρωνεία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν, έχοντας βαθιά γνώση της παιδικής ψυχολογίας, εστιάζει στην τέχνη, με την οποία οφείλουμε να μιλάμε στα παιδιά για γεγονότα-ταμπού της ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας: με ειλικρίνεια, ευθυκρισία, ευαισθησία και τρόπο προσιτό στο γλωσσικό και νοητικό τους επίπεδο.

Τα παραμύθια, άλλωστε, του πασίγνωστου Γάλλου λαογράφου και συγγραφέα Σαρλ Περώ (1628-1703) είναι γεμάτα με σκληρότητα. Οι Χίλιες και Μία Νύχτες είναι ακόμη πιο σκληρές. Αυτή η σκληρότητα προσδίδει καθολικότητα και διαχρονικότητα σ’ αυτά τα παραμύθια που απεικονίζουν την πάλη του καλού ενάντια στο κακό, και μας κάνει να τα αγαπάμε.

Το 1998, κυκλοφόρησε το πρώτο παιδοκεντρικό βιβλίο του Ταχάρ Μπεν Ζελούν Ο ρατσισμός όπως τον εξήγησα στην κόρη μου με μεγάλη επιτυχία παγκοσμίως (μεταφράστηκε σε τριάντα τρεις γλώσσες). Συνομιλώντας με την κόρη του, με τη μορφή σύντομων ερωταπαντήσεων, επιχειρεί να εξηγήσει ευρύτερα το φαινόμενο του ρατσισμού. Προσεγγίζει και αποδομεί τις διάφορες πτυχές του ρατσισμού - ιστορικές, θρησκευτικές, ψυχολογικές, οικονομικές - χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο δικαιολόγησής του. Πιστεύει πως η ανάπτυξη του ρατσισμού είναι προϊόν κακής παιδείας (οικογενειακής ή/και σχολικής) και ότι θεραπεύεται με τον ίδιο τρόπο: με μια αντιρατσιστική παιδεία, αν και η παιδεία, με την κυριολεκτική σημασία του όρου, αποκλείει τον ρατσισμό.

Έναν χρόνο μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, δημοσιεύει το εξίσου γλαφυρό βιβλίο Το ισλάμ όπως το εξήγησα στα παιδιά. Με την ίδια μορφή ερωταπαντήσεων, ο συγγραφέας μιλάει για το ισλάμ και τον αραβικό πολιτισμό απευθυνόμενος σε όλα τα παιδιά ανεξαρτήτως χώρας καταγωγής, θρησκείας, γλώσσας, αλλά και προσδοκιών. Χωρίς να προσπαθεί να πείσει, μιλάει αντικειμενικά και απλά για την ιστορία ενός ανθρώπου που έγινε προφήτης, την ιστορία μιας θρησκείας και ενός πολιτισμού που έχει συμβάλει σημαντικά στην πρόοδο της ανθρωπότητας.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, τη 13η Νοεμβρίου 2015 και αυτές που ακολούθησαν στις Βρυξέλλες, δεν άφησαν ασυγκίνητο τον Μπεν Ζελούν, ο οποίος είναι ευαίσθητος στο θέμα της τρομοκρατίας και έχει εκφραστεί σχετικά σε πολλά άρθρα και συνεντεύξεις του :

Οι βομβιστικές επιθέσεις στις Βρυξέλλες είναι μια λογική και αναμενόμενη συνέχεια αυτού που συνέβη τη 13η Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι. Είναι η ίδια οργή, το ίδιο μίσος χωρίς όριο για τη Δύση που εξεγείρουν αυτά τα παιδιά της Ευρώπης, μετανάστες δεύτερης γενιάς από το Μαγκρέμπ. Γιατί τέτοια σκληρότητα; Γιατί αυτοί οι τυφλοί δολοφόνοι; Πώς γίνεται κάποιος τέρας και θυσιάζει τη ζωή του σκοτώνοντας πολλούς ανθρώπους γύρω του;

Ο Μπεν Ζελούν αρθρογραφεί από το 1972 στην εφημερίδα Le Μonde και, δημοσιεύοντας πολλά άρθρα γύρω από την τρομοκρατία και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να μιλάμε για το ακραίο αυτό φαινόμενο στα παιδιά, αναφέρει:

Το τραύμα που βιώνουν οι οικογένειες που έχασαν έναν δικό τους άνθρωπο στις επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου είναι το ίδιο καταστροφικό τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά. Χρειάζονται εξηγήσεις και παρηγοριά. Το πένθος είναι μια σκληρή υπόθεση. Ο χρόνος είναι σύμμαχός του.

Με το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει αυτό το καλοκαίρι, Le terrorisme expliqué aux enfants (Η τρομοκρατία όπως την εξήγησα στα παιδιά), ο Μπεν Ζελούν επιχειρεί να προβάλει με αντικειμενική θεώρηση τα αίτια της τρομοκρατίας και τις μορφές εκδήλωσής της. Δεν πρόκειται για ηθικό δίδαγμα, αλλά επιδιώκει να διερευνήσει τους μηχανισμούς, μέσω των οποίων οι άνθρωποι μετατρέπονται σε τέρατα.

Επειδή, όμως, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα βιβλίο που δεν έχει ακόμη εκδοθεί και συνεπώς δεν έχουμε διαβάσει - διόλου δεν συμφωνούμε με τη ρήση του Όσκαρ Ουάιλντ: « Ποτέ δεν διαβάζω ένα βιβλίο όταν πρέπει να γράψω την κριτική του. Επηρεάζεται κανείς τόσο πολύ! » - ας δούμε αναλυτικότερα ποιος είναι ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν.

Μέλος της Ακαδημίας Γκονκούρ, ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν ανήκει στη δεύτερη γενιά Μαροκινών συγγραφέων, οι οποίοι γράφουν στη γαλλική γλώσσα. Γεννημένος το 1947 στη Φεζ, ο πολυγραφότατος Μπεν Ζελούν – το πρώτο του έργο Les Cicatrices du soleil (Οι Πληγές του ήλιου) κυκλοφόρησε το 1972 και το 1987 απέσπασε το λογοτεχνικό βραβείο Γκονκούρ για το μυθιστόρημά του Η ιερή νύχτα - γίνεται γνωστός το 1985 με το μυθιστόρημά του Το κορίτσι της άμμου. Η γραφή του έχει επηρεαστεί σημαντικά από την ψυχοθεραπευτική του εμπειρία: το 1975 υποστηρίζει τη διδακτορική του διατριβή στην ψυχιατρική και οι σπουδές του επικεντρώνονται στην κοινωνιολογία και την κοινωνική ψυχολογία. Οι παραπάνω σπουδές, εφαρμοσμένες στα προβλήματα της κοινωνικής προσαρμογής των μαγκρεμπίνων εμιγκρέδων στη Γαλλία, θα τροφοδοτήσουν πολλά δοκίμια και έργα του Μπεν Ζελούν, ο οποίος αν και ζει στη Γαλλία, δεν παύει να γράφει για τη γενέτειρά του.

Τα έργα του παρουσιάζουν ποιητικότητα, με ιδιαίτερα ηθογραφικό, ψυχογραφικό και διαπολιτισμικό ενδιαφέρον, ενώ αγαπημένα του θέματα αποτελούν ο ερωτισμός, η άγρια πάλη αντρών και γυναικών, το πάθος για ελευθερία, η αγάπη για την πατρίδα του, η αλλοίωση της ταυτότητας του μετανάστη, του Άλλου:
Ασυναίσθητα, λοιπόν, μέσα στην αδιάφορη κοινοτυπία των μικρών καθημερινών, ασήμαντων πραγμάτων, η αλλαγή, η αλλοτρίωση προσχωρούσαν αδυσώπητα σαν ποτάμι λάβας. Να μη γελάς πολύ δυνατά, να μη μιλάς πολύ φωναχτά, να ρίχνεις το πέπλο της διακριτικότητας στα πολύ ζωηρά χρώματα, να σπάσεις τον σάρκινο δεσμό με την τροφή, να μην τρως με τα δάχτυλα, να φυλακίσεις άρα την ευχαρίστηση μέσα σ΄ ένα κλειστό στόμα, να μη λες ΄΄αχ΄΄ αλλά το γαλλικό ’’άι’’, ευγενικό κι ουδέτερο, όταν πονάς, να μη λες πια μάνα, αλλά μαμά, τόσες απαγορεύσεις για να μάθεις να μη ζεις. Να που βρισκόμαστε σήμερα, πιο γυμνοί από ποτέ. Πριν, ήταν οι ξένοι που μας πετούσαν τα παραδοσιακά μας ρούχα. Σήμερα, είμαστε εμείς οι ίδιοι που τα βγάζουμε και τα πετάμε στο λάκκο της ντροπής (Ταχάρ Μπεν Ζελλούν, Μοχά ο τρελός, Μοχά ο σοφός, Εκδ. Εξάντας).

Ταλαντούχος συγγραφέας και γλαφυρός αφηγητής που με πάθος αναζητά την αποκάλυψη της αλήθειας πίσω από το πέπλο των προκαταλήψεων και που αναδεικνύει την ακτινοβολία της γραφής μέσα από τη μυθοπλασία, ο Ταχάρ Μπεν Ζελούν δεν φοβάται να υμνεί τη ζωή μέσα από λαβυρίνθους συναισθημάτων και σκέψεων, ψευδαισθήσεων και οφθαλμαπάτης.

*Η Κατερίνα Σπυροπούλου είναι Δρ Γαλλόφωνης και Συγκριτικής Γραμματολογίας