Όρια και δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης στην υδατοκαλλιέργεια

Η φαινομενική ευφυΐα αυτών των συστημάτων μάς προκαλεί να αναλογιστούμε όχι μόνο το τι μπορεί να "κάνει" η τεχνολογία, αλλά κυρίως το τι είδους σκέψη παράγεται, ποια επιστημολογικά όρια τίθενται, και πού σταματά η δημιουργικότητα του ανθρώπου όταν αντιγράφεται από την μηχανή.

Αυτή η προβληματική αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε τομείς που συνδυάζουν φυσικές, τεχνολογικές και κοινωνικές διαστάσεις – όπως η υδατοκαλλιέργεια. Πρόκειται για έναν κλάδο που ήδη μετασχηματίζεται ραγδαία, υπό την πίεση της επισιτιστικής ασφάλειας, της περιβαλλοντικής κρίσης και της ανάγκης για βιώσιμα πρότυπα παραγωγής. Πώς λοιπόν μπορεί –ή πρέπει– η τεχνητή νοημοσύνη να συνεισφέρει στην εξέλιξη της υδατοκαλλιέργειας; Και ποια είναι τα όρια αυτής της συμβολής;

Οι δυνατότητες- πληροφοριακή υποστήριξη και τεχνολογική ακριβεία

Είναι αλήθεια ότι η AI μπορεί να επιταχύνει, να διευκολύνει και σε ορισμένες περιπτώσεις να ενισχύσει τον επιστημονικό και επαγγελματικό διάλογο. Για παράδειγμα, εφαρμογές μηχανικής μάθησης ήδη αξιοποιούνται στην ανάλυση περιβαλλοντικών δεδομένων, στην πρόγνωση ασθενειών σε ιχθυοκαλλιέργειες ή στη βελτιστοποίηση συστημάτων διατροφής. Ο συνδυασμός αισθητήρων (IoT), αλγοριθμικών μοντέλων και AI δημιουργεί τις προϋποθέσεις για διαχείριση ακριβείας: ρύθμιση της ποσότητας τροφής ανά άτομο ή ομάδα ψαριών, σε πραγματικό χρόνο, με ελαχιστοποίηση απωλειών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Στο επίπεδο της γνώσης, εργαλεία όπως το ChatGPT μπορούν να λειτουργήσουν ως βοηθητικά συστήματα πληροφόρησης και συνοπτικής αναπαράστασης γνώσης. Η ικανότητά τους να αναλύουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων και να προσφέρουν γλωσσικά δομημένες απαντήσεις διευκολύνει την πρώτη επαφή με νέες θεματικές ή την παραγωγή προσχεδίων επιστημονικών κειμένων.

Όμως, εδώ ακριβώς αρχίζουν και οι σκιές.

Οι αδυναμίες: η ψευδαίσθηση κατανόησης και το έλλειμμα κρίσης

Η AI δεν σκέφτεται· δεν κατανοεί· δεν αποφαίνεται με βάση κάποια ηθική ή επιστημονική κρίση. Απλώς προβλέπει λέξεις. Αυτό σημαίνει ότι, όσο εντυπωσιακά κι αν διατυπώνει τις απαντήσεις της, αυτές δεν έχουν ρίζες σε κατανόηση του πλαισίου, ούτε σε εμπειρική γνώση του πεδίου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αφορά την απάντηση που έλαβα όταν ρώτησα ένα AI μοντέλο για το μέλλον της ιχθυοτροφίας έως το 2100. Οι προβλέψεις του ήταν αισιόδοξες: νέα υλικά, εναλλακτικές πρωτεΐνες, κυκλικές πρακτικές, βιοτεχνολογική καινοτομία. Όμως δεν υπήρξε καμία αναφορά σε κοινωνικές παραμέτρους, σε πολιτικές συγκρούσεις, σε γεωγραφική άνιση πρόσβαση στις τεχνολογίες ή στις δομικές ανισορροπίες ισχύος που συνοδεύουν συχνά τέτοιες εξελίξεις. Η εικόνα που παρουσίαζε ήταν ένα είδος τεχνο-ουτοπίας, χωρίς ρήγματα, χωρίς αντίλογο.

Πολύ απλά: η AI παράγει καλογραμμένα γενικά λόγια, χωρίς να μπορεί να σταθεί με επάρκεια στην πολυπλοκότητα της πραγματικότητας. Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα δεν επιτυγχάνεται μόνο με τεχνολογίες, αλλά με θεσμικές τομές, κοινωνική συμμετοχή και συστημική αλλαγή. Αυτά τα στοιχεία απουσιάζουν εντελώς από τις προβολές των αλγορίθμων.

Ο ρόλος του επιστήμονα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης

Η τεχνολογία δεν αντικαθιστά τη σκέψη – την επεκτείνει. Όμως ο τρόπος με τον οποίο την ενσωματώνουμε στην επιστημονική πράξη είναι κρίσιμος. Χρειάζεται να δούμε την AI όχι ως «συνδημιουργό» της έρευνας, αλλά ως εργαλείο υποστήριξης της σκέψης και της έκφρασης. Το κρίσιμο βήμα είναι να διατηρήσουμε τη γνωσιακή και επιστημολογική αυτονομία μας, αναγνωρίζοντας τα όρια αυτών των τεχνολογιών.

Η δική μου εμπειρία δείχνει ότι η AI μπορεί να υποστηρίξει την επιστήμη – αλλά δεν μπορεί να την εμπνεύσει. Η έρευνα που δημιουργεί νόημα, που θέτει ριζικά ερωτήματα, που προτείνει ανατρεπτικές προσεγγίσεις, παραμένει υπόθεση του ανθρώπινου νου, του ερευνητή/τριας, που παλεύει με το άγνωστο όχι με όρους πιθανοτήτων, αλλά με όρους αμφισβήτησης, ερμηνείας και ηθικής ευθύνης.

Μια τεχνολογία που μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε τον εαυτό μας

Η AI είναι εδώ – και ήρθε για να μείνει. Το ζητούμενο δεν είναι να την απορρίψουμε, αλλά να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε με κριτική επίγνωση και ακαδημαϊκή συνέπεια. Οι φοιτητές και οι νέοι ερευνητές πρέπει να ενθαρρύνονται να την αξιοποιούν, αλλά και να μαθαίνουν πώς να ξεχωρίζουν τη φαινομενική πληροφόρηση από την επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση. Και οι διδάσκοντες έχουμε το χρέος να διασφαλίσουμε ότι, σε αυτή τη νέα εποχή, η παιδεία προηγείται της τεχνολογίας.

Η υδατοκαλλιέργεια, ως πεδίο που ενώνει τη φύση με την τεχνολογία, προσφέρει ένα ιδανικό πλαίσιο για να ασκηθεί αυτή η νέα σχέση ανθρώπου-μηχανής.

Αν καταφέρουμε να τη χρησιμοποιήσουμε όχι για να σκεφτεί αντί για εμάς, αλλά για να σκεφτούμε καλύτερα μαζί της, τότε ίσως γράψουμε και την επόμενη σελίδα της επιστήμης – με το χέρι, το μυαλό και τη φαντασία μας.

* Ο Δημήτρης Πάφρας είναι Υποψήφιος διδάκτωρ Θαλάσσιας Βιολογία & Αλιευτικής Δυναμικής