Σκέψεις μιας μητέρας και ψυχολόγου για τη σημασία των πρώτων παιδαγωγών

Υπάρχει μια ιδιαίτερη στιγμή στη ζωή κάθε παιδιού – κι αντίστοιχα στη ζωή κάθε γονιού – όταν ανοίγεται η πόρτα της πρώτης τάξης. Όχι του δημοτικού, αλλά της προσχολικής ηλικίας, εκεί που το παιδί κάνει τα πρώτα του βήματα στον κόσμο πέρα από την οικογένεια. Για τον γιο μου, αυτή η στιγμή ήρθε στα δύο του χρόνια. Για εμάς, η επιλογή του σχολείου δεν έγινε γιατί το απαιτούσαν οι δουλειές μας. Ήταν μια συνειδητή απόφαση: να του δώσουμε χώρο για εποικοδομητική απασχόληση, για επαφή με άλλα παιδάκια, για νέες εμπειρίες που δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να έχει μόνο μέσα στο σπίτι. Γι αυτό και το πρόγραμμα του παιδιού στο σχολείο του δεν ξεπερνούσε τις τέσσερις ώρες ημερησίως.

Κι εκεί γνώρισε τη δασκάλα που θα συνόδευε τα πρώτα του βήματα εκτός οικογενειακής αγκαλιάς. Την Κα Χριστίνα ! Στα δύο και τρία του χρόνια, εκείνη έγινε για εκείνον κάτι παραπάνω από «η κυρία του σχολείου». Έγινε ο άνθρωπος που τον καλημέριζε με χαμόγελο, που τον αγκάλιαζε όταν δίσταζε να αποχωριστεί εμένα κατα την περίοδο της προσαρμογής, που τον ενθάρρυνε να δοκιμάσει, να παίξει, να συνεργαστεί, να μοιραστεί. Εκεί κατάλαβα πώς κάποιος άλλος μπορούσε να προσφέρει στο παιδί μας αυτό που μέχρι τότε πίστευα ότι μπορούσαμε μόνο εμείς - οι γονείς του : ασφάλεια και εμπιστοσύνη.
Ως μητέρα μαζί με τον μπαμπά του, είδαμε το παιδί μας να ανθίζει μέσα σε αυτή τη σχέση. Ως ψυχολόγος, γνωρίζω ότι αυτό που ζήσαμε δεν είναι απλώς προσωπική εμπειρία, αλλά και αντικείμενο επιστημονικής μελέτης.

Η επιστημονική διάσταση

Χρόνια τώρα ο Bowlby και ο Ainsworth μας διδάσκουν ότι το παιδί δεν συνδέεται αποκλειστικά με τη μητέρα ή τον πατέρα· μπορεί να δημιουργήσει ασφαλείς δεσμούς και με άλλες σταθερές φιγούρες. Οι πρώτοι παιδαγωγοί, όταν δείχνουν συνέπεια, φροντίδα και αποδοχή, γίνονται «δεύτεροι ασφαλείς δεσμοί», που θωρακίζουν την ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού.

Έρευνες όπως αυτή του National Institute of Child Health and Human Development (NICHD, 2006) το επιβεβαιώνουν, επισημαίνοντας ότι η ποιότητα της σχέσης με τους πρώτους παιδαγωγούς προβλέπει την κοινωνική προσαρμογή και τη συναισθηματική σταθερότητα του παιδιού αρκετά χρόνια αργότερα. Μετα αναλύσεις καταλήγουν ότι η θετική εμπειρία στην προσχολική εκπαίδευση με ζεστούς και ευαίσθητους εκπαιδευτικούς συνδέεται με καλύτερη κοινωνική συμπεριφορά ακόμη και στην εφηβεία.

Με απλά λόγια: η πρώτη δασκάλα μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για το πώς το παιδί θα εμπιστευθεί, θα σχετιστεί, θα σταθεί στον κόσμο.

Η πράξη πίσω από τα λόγια

Όλη αυτή η γνώση πήρε σάρκα και οστά μπροστά μου. Για τον γιο μας, η δασκάλα αυτών των χρόνων δεν ήταν απλώς μέρος μιας ρουτίνας. Ήταν η πρώτη «άλλη» που έγινε σημαντική στη ζωή του. Εγινε η ίδια μια μορφή ασφάλειας, το πρώτο του βήμα προς την κοινωνικοποίηση έξω από το σπίτι. Το χαμόγελο με το οποίο τον υποδεχόταν κάθε πρωί ήταν για εκείνον ένα μήνυμα: «Εδώ είναι ένας τόπος που ανήκεις, που είσαι αποδεκτός, που μπορείς να εξερευνήσεις χωρίς φόβο».

Και το έβλεπα να καθρεφτίζεται στα μάτια του όταν τον έπαιρνα στο τέλος της ημέρας· ήταν πιο ήρεμος, πιο χαρούμενος, γεμάτος μικρές ιστορίες για φίλους, παιχνίδια και τραγούδια.Βέβαια, η Κα Χριστίνα δεν ήταν μόνη της σε αυτό το έργο· το σχολικό περιβάλλον συνολικά πρόσφερε ένα ασφαλές και ζεστό πλαίσιο, με φροντίδα και σταθερότητα, ώστε το παιδί να νιώθει ότι ανήκει. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, όμως, εκείνη υπήρξε η φιγούρα που έδωσε «σχήμα» στην εμπειρία, με την προσωπική της αφοσίωση και συνέπεια.

Και το βλέπω ακόμη και σήμερα, που πηγαίνει στο προνήπιο …. στον τρόπο που μιλά γι’ αυτήν, στον τρόπο που θυμάται την παρουσία της με αγάπη και θαυμασμό. Κι εγώ, από τη μεριά μου, συνειδητοποιώ ότι η συμβολή της ήταν δώρο όχι μόνο στο παιδί μου, αλλά και σε εμένα: μου έδωσε την ασφάλεια να τον αφήνω να κάνει τα πρώτα του βήματα στον κόσμο, γνωρίζοντας ότι βρίσκεται σε χέρια που τον αγαπούν.

Μια φωνή που αξίζει να ακουστεί

Σε αυτό το σημείο θεώρησα σημαντικο να ακουστεί και η φωνή της ίδιας της δασκάλας…..η Κα Χριστίνα Τσιπουρά , που υπήρξε η πρώτη δασκάλα του γιού μου, μοιράστηκε μαζί μου τη δική της οπτική για τον ρόλο της ως παιδαγωγός στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, απαντώντας σε κάποιες ερωτήσεις που της έθεσα, βάζοντας όπως πάντα την ξεχωριστή της πινελιά - και την ευχαριστώ θερμά !

Τι σημαίνει για εσάς να είστε «η πρώτη δασκάλα» στη ζωή ενός παιδιού;

Για μένα, η πρώτη δασκάλα δεν είναι μόνο δασκάλα. Είναι το πρώτο πρόσωπο που δείχνει στο παιδί ότι μπορεί να εμπιστευτεί, να παίξει και να νιώσει ότι ανήκει σε μια ομάδα. Θέλω να νιώσει ασφάλεια και χαρά για το σχολείο, όχι μόνο να μάθει πράγματα. Κάθε μέρα στην τάξη είναι μια ευκαιρία να το ενθαρρύνω, να χαμογελάσω μαζί του και να παρατηρήσω τις μικρές του κατακτήσεις. Νιώθω πως με τον τρόπο αυτό βάζω τα πρώτα λιθαράκια στη διαδρομή της ζωής του.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση όταν έχετε παιδιά 2–3 ετών στην τάξη;

Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να κερδίσω την εμπιστοσύνη τους. Είναι τόσο μικρά, που χρειάζονται χρόνο και υπομονή για να νιώσουν ασφαλή μαζί μου. Κι όταν αυτό αρχίζει να συμβαίνει, κάθε μικρό βήμα τους μέσα στην τάξη γίνεται μια μικρή νίκη που γεμίζει την καρδιά μου χαρά.

Τι προσπαθείτε να καλλιεργείτε περισσότερο σε αυτή την ηλικία;

Σε αυτή την τρυφερή ηλικία, εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι να καλλιεργούμε την αίσθηση ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Παράλληλα ενισχύουμε την αυτονομία, τη γλωσσική ανάπτυξη και τις πρώτες κοινωνικές δεξιότητες. Όλα αυτά γίνονται μέσα από το παιχνίδι, την εξερεύνηση και τη χαρά της δημιουργίας, ώστε το παιδί να νιώθει ότι μαθαίνει παίζοντας και εξερευνώντας τον κόσμο γύρω του.
Πώς φροντίζετε το παιδί να νιώθει ότι ανήκει μέσα στο σχολείο;
Δημιουργώ ένα περιβάλλον αποδοχής, όπου κάθε παιδί νιώθει ότι η παρουσία του έχει αξία. Με σταθερές ρουτίνες, ζεστή αγκαλιά και χώρο για την προσωπική του έκφραση, το παιδί καταλαβαίνει ότι το σχολείο είναι «δεύτερο σπίτι».

Πόσο σημαντικό είναι να υπάρχει συνεργασία με την οικογένεια;

Η συνεργασία με την οικογένεια είναι απαραίτητη. Οι γονείς και ο παιδαγωγός έχουν τον ίδιο στόχο: την ανάπτυξη και την ευημερία του παιδιού. Όταν υπάρχει επικοινωνία και κοινή γραμμή, το παιδί νιώθει ασφάλεια και προχωρά πιο σίγουρο και πιο δυνατό.

Τι πιστεύετε ότι παίρνει μαζί του ένα παιδί από αυτά τα πρώτα χρόνια;

Από αυτά τα πρώτα χρόνια, το παιδί παίρνει εμπειρίες που θα θυμάται για πάντα. Αισθάνεται ότι μπορεί να προσπαθήσει, ότι η φωνή του μετράει και ότι είναι κομμάτι μιας ομάδας.Αυτές οι πρώτες στιγμές χαράζουν μέσα του εμπειρίες αγάπης, αποδοχής και δημιουργικότητας, οι οποίες το συνοδεύουν σε όλη του τη ζωή.

Αν σας ρωτούσα «τι ελπίζετε να μείνει στο παιδί από εσάς;», τι θα λέγατε;

Θα ήθελα να μείνει η αίσθηση ότι βρέθηκε κάποιος που το αγάπησε, το αποδέχτηκε και πίστεψε στις δυνατότητες του. Αν το παιδί θυμάται ότι ένιωσε ασφάλεια και χαρά στο πρώτο του σχολείο και στην αγκαλιά της πρώτης του δασκάλας τότε θεωρώ ότι έχω επιτελέσει το πιο ουσιαστικό κομμάτι του έργου μου.

Υπάρχει κάποια στιγμή ή εμπειρία από τη δουλειά σας που σας έχει συγκινήσει ιδιαίτερα;

Κάθε φορά που ένα διστακτικό παιδί μου δίνει το χέρι ή μια αγκαλιά για να μπει στο σχολείο, νιώθω ότι μου εμπιστεύεται κάτι πολύτιμο. Είναι μικρές στιγμές θάρρους και εμπιστοσύνης που γεμίζουν την καρδιά μου χαρά και μου θυμίζουν γιατί αγαπώ τόσο πολύ αυτή τη δουλειά.

Υπάρχει κάποια φράση ή αξία που θα θέλατε να μεταδώσετε στους γονείς για τον ρόλο των πρώτων παιδαγωγών;

Θα έλεγα ότι ο ρόλος μας είναι να σεβόμαστε και να στηρίζουμε τη μοναδικότητα κάθε παιδιού. Με αγάπη, σταθερότητα και συνεργασία, μπορούμε να του δώσουμε τα πιο γερά θεμέλια για τη ζωή.

Ως παιδαγωγός λοιπόν θέλω να πω ότι η δουλειά μας δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα αλλά μια καθημερινή συνάντηση με μικρές ψυχές. Σίγουρα αντιμετωπίζουμε πολλές δυσκολίες στην πορεία μας και φυσικά δεν μπορεί να το κάνει κάποιος αν δεν το αγαπάει πραγματικά.Φέρνουμε μέσα στην τάξη την προσωπικότητα μας, τις αξίες μας και τη στάση μας απέναντι στη ζωή.

Ως Χριστίνα θέλω τα παιδιά να νιώθουν ασφάλεια, να εκφράζονται ελεύθερα και να χαμογελούν κάθε μέρα.Να τους δίνω απλόχερα τη ζεστασιά,τη σταθερότητα και τη χαρά που τους αξίζει. Θέλω να θυμούνται την τάξη μας σαν έναν χώρο αγάπης και παιχνιδιού. Αν με φέρουν στο μυαλό τους με ένα χαμόγελο, αυτό για μένα είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή.

Κλείνοντας, ως μητέρα, είμαι ευγνώμων για την αγκαλιά που άνοιξε στο παιδί μου. Ως ψυχολόγος, αναγνωρίζω την τεράστια συμβολή της στη συναισθηματική του ανάπτυξη. Γιατί η φροντίδα που έλαβε δεν ήταν απλώς καθημερινή ρουτίνα· ήταν το πρώτο του μάθημα για την εμπιστοσύνη, τη σχέση και την αγάπη πέρα από το οικογενειακό πλαίσιο.

Ίσως οι πρώτοι παιδαγωγοί είναι σαν μικρά φώτα στον δρόμο των παιδιών μας. Δεν αντικαθιστούν τον ήλιο της οικογένειας, αλλά φωτίζουν τα μονοπάτια που το παιδί αρχίζει να εξερευνά μόνο του. Και χάρη σε αυτό το φως, το ταξίδι γίνεται πιο ασφαλές, πιο χαρούμενο, πιο γεμάτο ελπίδα.

Η Δρ Ιωάννα Π. Θεοδωρακοπούλου είναι συμβουλευτική ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια