Αν δεν μάθουμε στα παιδιά τη θάλασσα, θα τη χάσουμε για πάντα

Κι όμως, ενώ τα παιδιά μας μεγαλώνουν δίπλα της, τη γνωρίζουν όλο και λιγότερο. Ξέρουν τις παραλίες, όχι τα ρεύματα. Ξέρουν τα ψάρια του πιάτου, όχι τα είδη που εξαφανίζονται. Ξέρουν το καλοκαίρι, όχι το οικοσύστημα.

Η θάλασσα σήμερα υποφέρει σιωπηλά από υπεραλίευση, μικροπλαστικά, θέρμανση και αδιαφορία. Και η αλήθεια είναι σκληρή: αν δεν μάθουμε ξανά τη θάλασσα, δεν θα μπορέσουμε να τη σώσουμε.

Η UNESCO έχει ορίσει τη δεκαετία 2021-2030 ως Δεκαετία των Θαλασσών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Στο επίκεντρο αυτής της πρωτοβουλίας βρίσκεται η ικανότητα να κατανοούμε πώς λειτουργεί η θάλασσα, πώς μας επηρεάζει και πώς την επηρεάζουμε. Η θαλάσσια παιδεία δεν είναι ένα ακόμη ειδικό μάθημα είναι ένας τρόπος σκέψης. Είναι να γνωρίζουμε ότι η αύξηση της θερμοκρασίας στη Μεσόγειο επηρεάζει την τροφική αλυσίδα και τα ψάρια που φτάνουν στο πιάτο μας, ότι τα μικροπλαστικά επιστρέφουν στον οργανισμό μας και ότι τα νέα εισβολικά είδη μεταμορφώνουν τα οικοσυστήματα.

Σε χώρες όπως η Πορτογαλία, η Νορβηγία και η Ισπανία, τα σχολεία εφαρμόζουν προγράμματα «Blue Education»: μαθητές κάνουν μετρήσεις στις ακτές, καταγράφουν θαλάσσια είδη και μαθαίνουν να διαβάζουν τη φύση όπως ένα βιβλίο. Στην Ελλάδα, υπάρχουν ήδη εξαιρετικές προσπάθειες, όμως λείπει ένας ενιαίος εθνικός σχεδιασμός.

Για να αγαπήσουμε τη θάλασσα, πρέπει πρώτα να τη μάθουμε και για να τη μάθουμε, πρέπει να τη φέρουμε μέσα στην παιδεία μας.

Η επιστήμη της θάλασσας δεν ανήκει μόνο στα εργαστήρια. Ανήκει στους πολίτες, στους μαθητές, στους ψαράδες, στους ταξιδιώτες. Σήμερα η γνώση μπορεί να γίνει συλλογική εμπειρία. Μαθητές παρατηρούν δελφίνια και καταγράφουν τη συμπεριφορά τους, εθελοντές καθαρίζουν λιβάδια Ποσειδωνίας, δύτες ανασύρουν τα εγκαταλειμμένα «δίχτυα-φαντάσματα» που καταστρέφουν τη θαλάσσια ζωή. Κάθε τέτοια πράξη είναι ένα μάθημα. Όταν ένα παιδί μάθει να αναγνωρίζει ένα δελφίνι, δεν θα το δει ποτέ ξανά ως θέαμα, αλλά ως ζωντανό πλάσμα με δικαίωμα ύπαρξης.

Ταυτόχρονα, η τεχνολογία ανοίγει νέους ορίζοντες. Η λεγόμενη «Blue Data Revolution» φέρνει αισθητήρες, δορυφόρους και τεχνητή νοημοσύνη στις θάλασσες. Στην Ισπανία, τα μυδοκαλλιέργιες της Γαλικίας συλλέγουν καθημερινά δεδομένα για θερμοκρασία, οξυγόνο και αλατότητα, τα οποία αποστέλλονται σε ευρωπαϊκές βάσεις για ανάλυση και χάραξη πολιτικής. Η Ελλάδα μπορεί να αναπτύξει ένα Εθνικό Δίκτυο Θαλάσσιων Δεδομένων, όπου επιστήμονες, ψαράδες, σχολεία και τοπικές κοινωνίες συνεργάζονται για την παρακολούθηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Η γνώση δεν πρέπει να φυλάσσεται σε συρτάρια πρέπει να ταξιδεύει, όπως τα ρεύματα.

Από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, η θάλασσα ήταν το σκηνικό της ελληνικής περιπέτειας. Τώρα γίνεται και το πεδίο της ευθύνης μας. Η αρχαιολογία και η βιολογία συναντιούνται στο ίδιο σημείο: στην κατανόηση της σχέσης του ανθρώπου με το νερό που τον γέννησε.

Η θαλάσσια παιδεία δεν είναι μόνο γνώση φυσικών φαινομένων είναι πολιτιστική συνέχεια. Όταν μαθαίνουμε στα παιδιά τη θάλασσα, δεν τους δείχνουμε απλώς έναν βυθό, τους δείχνουμε ποιοι είμαστε.

Η αναγέννηση της θάλασσας περνά μέσα από την εκπαίδευση. Χρειαζόμαστε θαλάσσια εκπαίδευση σε όλα τα σχολεία, προγράμματα πεδίου, θερινά εργαστήρια, συνεργασίες με ερευνητικά κέντρα. Χρειαζόμαστε κέντρα «Μπλε Εκπαίδευσης» στα νησιά, όπου η θεωρία συναντά το κύμα, και πρωτοβουλίες συμμετοχικής επιστήμης ώστε κάθε πολίτης να γίνει ενεργός παρατηρητής και φύλακας της θάλασσας. Μόνο έτσι η Ελλάδα θα πάψει να είναι απλώς χώρα με θάλασσα και θα γίνει χώρα που σκέφτεται με τη θάλασσα.

Η θάλασσα δεν χρειάζεται σωτήρες χρειάζεται μαθητές. Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα της εποχής μας: να ξαναγίνουμε λαός που μαθαίνει από τη θάλασσα, όχι που την αγνοεί. Να μετατρέψουμε τη γνώση σε πράξη και την πράξη σε πολιτισμό. Η επιστήμη μπορεί να μετρήσει τα επίπεδα του οξυγόνου, αλλά μόνο η παιδεία μπορεί να αναπνεύσει ελπίδα. Αν μάθουμε στα παιδιά τη θάλασσα, θα μάθουμε ξανά κι εμείς να την αγαπάμε — όχι ως προορισμό, αλλά ως προέλευση.