Η ισοδυναμία των πιστοποιήσεων και το τίμημα της «εξωστρέφειας»

Η ρύθμιση αυτή επιδιώκει να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια, στοιχεία απαραίτητα σε ένα παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον.
Ωστόσο, πίσω από τη ρητορική της “κοινής λογικής” και της “εξωστρέφειας”, εγείρονται σοβαρά ερωτήματα θεσμικής αξιοπιστίας.

Το ευρωπαϊκό μοντέλο εμπιστοσύνης

Η Ευρώπη έχει οικοδομήσει εδώ και χρόνια ένα ενιαίο σύστημα εμπιστοσύνης στη διαπίστευση μέσω του Κανονισμού (ΕΚ) 765/2008. Κάθε κράτος-μέλος διαθέτει έναν μόνο Εθνικό Οργανισμό Διαπίστευσης, ο οποίος λειτουργεί υπό δημόσια εποπτεία, χωρίς εμπορικά κίνητρα και με μοναδικό σκοπό την προστασία του δημόσιου συμφέροντος.

Στην Ελλάδα, αυτόν τον ρόλο επιτελεί με συνέπεια το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης (ΕΣΥΔ). Πρόκειται για έναν οργανισμό που έχει καταφέρει να συνδυάζει τεχνική επάρκεια και διεθνή αναγνώριση, αποτελώντας θεμέλιο της αξιοπιστίας των ελληνικών επιχειρήσεων, της βιομηχανίας και της δημόσιας διοίκησης.

Μια διαφορετική φιλοσοφία πέρα από τον Ατλαντικό

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το μοντέλο διαπίστευσης είναι εντελώς διαφορετικό.
Δεν υπάρχει ενιαίος εθνικός οργανισμός ούτε κρατική εποπτεία. Αντίθετα, δραστηριοποιούνται ιδιωτικοί, μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, οι οποίοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ένα καθαρά εμπορικό περιβάλλον, όπου η φήμη και οι σχέσεις με την αγορά παίζουν καθοριστικό ρόλο. Η αξιοπιστία τους βασίζεται περισσότερο στη φήμη και στην εθελοντική συμμετοχή τους σε διεθνείς συμφωνίες (ILAC, IAF) παρά σε ενιαίο θεσμικό έλεγχο.

Αυτή η θεμελιώδης διαφορά φιλοσοφίας σημαίνει ότι η τυπική ισοδυναμία μεταξύ δύο τόσο διαφορετικών συστημάτων δεν συνεπάγεται αυτόματα και ουσιαστική ισοδυναμία ποιότητας. Χρειάζεται προσοχή ώστε η επιδιωκόμενη εξωστρέφεια να μη δημιουργήσει «παράθυρα» χαλαρής εποπτείας ή άνισης αξιολόγησης.

Το κρίσιμο ερώτημα

Αφού ο ανταγωνισμός είναι τόσο «υγιής» και η εξωστρέφεια τόσο απαραίτητη, γιατί κάποιοι φορείς που πρακτικά δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, δηλώνουν έδρα εκτός Ευρώπης και επιλέγουν να διαπιστεύονται από οργανισμούς άλλων ηπείρων;

Τι ακριβώς τους εμποδίζει να απευθυνθούν στην ευρωπαϊκή ή, ακόμη καλύτερα, στην ελληνική διαπίστευση;
Μήπως δεν εμπιστεύονται τους εγχώριους θεσμούς, ή μήπως αναζητούν απλώς την ευκολία ενός πιο «χαλαρού» συστήματος αξιολόγησης;

Και τελικά, μήπως η «επένδυση» που επικαλούνται δεν είναι παρά μια ωραιοποιημένη περιγραφή της εισόδου ξένων φορέων σε μια μικρή αγορά με χαμηλό ρίσκο και περιορισμένους ελέγχους; Αν είναι έτσι, τότε το επιχείρημα της εξωστρέφειας μοιάζει περισσότερο με εργαλείο παρά με στόχο.

Η αλήθεια είναι ότι πίσω από τον όρο “ανταγωνισμός” συχνά κρύβεται η επιθυμία αποφυγής θεσμικού ελέγχου. Και πίσω από την «εξωστρέφεια» μπορεί να υποβόσκει η ανάγκη για λιγότερες δεσμεύσεις και περισσότερη ευκολία.

Η πρόκληση της αξιοπιστίας

Η πραγματική πρόκληση, όμως, δεν είναι να ανοίξουμε την αγορά χωρίς όρους, αλλά να τη διατηρήσουμε ανοιχτή με κανόνες — εκεί βρίσκεται η ουσία της εμπιστοσύνης και της αξιοπιστίας.

Η αυτόματη αποδοχή πιστοποιήσεων από τρίτες χώρες, χωρίς διασφαλίσεις, ενδέχεται να επιτρέψει τη διάχυση πιστοποιητικών αμφίβολης προέλευσης στην αγορά.
Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα υπονόμευε όχι μόνο την εμπιστοσύνη των δημοσίων αρχών, αλλά και τη φερεγγυότητα των ίδιων των επιχειρήσεων που στηρίζονται σε αξιόπιστα πρότυπα.

Το ζητούμενο, επομένως, δεν είναι να περιοριστεί η εξωστρέφεια — αλλά να θωρακιστεί η αξιοπιστία της.

Η ποιότητα δεν αποτελεί γραφειοκρατικό βάρος, αλλά το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ευρώπης και το θεμέλιο της ανταγωνιστικότητάς της.

Η αποδυνάμωση των ελέγχων στο όνομα του «ανταγωνισμού» μπορεί να μοιάζει με άνοιγμα της αγοράς, αλλά στην πράξη μπορεί να οδηγήσει σε κατακερματισμό και απώλεια εμπιστοσύνης.

Ο ρόλος του ΕΣΥΔ και η ευθύνη της αγοράς

Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, το ΕΣΥΔ καλείται να παίξει κεντρικό ρόλο.
Η διασφάλιση της αξιοπιστίας των πιστοποιήσεων, η παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων και η διασταύρωση των στοιχείων προέλευσης των πιστοποιητικών είναι αρμοδιότητες που πρέπει να ενισχυθούν.

Όμως η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο τους φορείς διαπίστευσης· αφορά και τους ίδιους τους παραλήπτες των πιστοποιήσεων — τις επιχειρήσεις, τους αναθέτοντες φορείς, τους οργανισμούς που τα χρησιμοποιούν ως κριτήριο επιλογής.
Η σύνδεση του οικονομικού κριτηρίου με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της πιστοποίησης —η διάρκεια και η διαδικασία επιθεώρησης, η επάρκεια των ομάδων, η συνέπεια στους ελέγχους— είναι αναγκαία για να αποφευχθούν πρακτικές που υπονομεύουν την αξιοπιστία του συστήματος.
Γιατί, σε τελική ανάλυση, όταν η «χαμηλότερη τιμή» αντιμετωπίζεται ως μοναδικό κριτήριο, τότε ο δρόμος προς την αναξιοπιστία ανοίγει διάπλατα.
Η ενδυνάμωση λοιπόν της Διαπίστευσης δεν είναι πράξη εσωστρέφειας — είναι επένδυση στη θεσμική και τεχνική φερεγγυότητα της χώρας.

Ο νέος νόμος αποτελεί αναμφίβολα ένα βήμα προσαρμογής στα νέα γεωοικονομικά δεδομένα. Η επιτυχία του, ωστόσο, δεν κρίνεται μόνο από την ψήφισή του, αλλά από την εφαρμογή του — από το κατά πόσο θα συνοδευτεί από σταθερούς μηχανισμούς ελέγχου, διαφάνειας και θεσμικής συνέπειας.

Εξίσου καθοριστική θα είναι η στάση των ίδιων των φορέων πιστοποίησης, που οφείλουν να στηρίξουν το πλαίσιο με υπευθυνότητα και επαγγελματική ακεραιότητα.

Η εξωστρέφεια αποκτά πραγματική αξία μόνο όταν βασίζεται στην εμπιστοσύνη, την ευθύνη και τη συνέπεια — τις ίδιες αξίες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης.

* H Βασιλική Καζάζη είναι Διευθύνουσα Σύμβουλος της TÜV NORD Ελλάδας