Η προστασία του Αμβρακικού ενόψει του χαρακτηρισμού του ως περιοχή ανάπτυξης υδατοκαλλιεργειών

Κατά τη διαδικασία της διαβούλευσης, αναδείχθηκαν οι κρίσιμοι προβληματισμοί των ενδιαφερόμενων φορέων, μεταξύ των οποίων Δήμοι, Τοπικοί Σύλλογοι και Περιβαλλοντικές Οργανώσεις. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι 41 φορείς κατέθεσαν κοινά σχόλιά στη δημόσια διαβούλευση για την Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.), εκφράζοντας τις ανησυχίες τους σχετικά με την προτεινόμενη μελέτη της ΠΟΑΥ.

Στην πραγματικότητα, η προτεινόμενη μελέτη, βασιζόμενη σε παλαιότερες μελέτες και δεδομένα, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν αποτυπώνουν τη σημερινή κατάσταση του οικοσυστήματος και παραλείποντας μελέτες που καταδεικνύουν τη συνεχή υποβάθμιση του κόλπου προβλέπει την αναδιάταξη κι επέκταση των ήδη εντατικών μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας, παραβλέποντας αφενός την αναγνωρισμένη οικολογική σημασία του Αμβρακικού κόλπου και αφετέρου την ήδη αυξημένη περιβαλλοντική επιβάρυνση της περιοχής.

Ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας της περιοχής

Συγκεκριμένα, αναφορικά με την οικολογική αξία του, ο Αμβρακικός Κόλπος έχει αναγνωριστεί ως Εθνικό Πάρκο (ΚΥΑ 11989, ΦΕΚ 123/Δ/21.03.2008), έχει χαρακτηριστεί ως Υγρότοπος Διεθνούς σημασίας της Σύμβασης Ραμσάρ (2/2/1971) και έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000 τόσο ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ)-Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ), όσο και ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ).

Η πολυεπίπεδη αυτή θεσμική αναγνώριση και προστασία του Αμβρακικού Κόλπου προδιαγράφει την ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας της περιοχής, καθώς και την υποχρέωση διατήρησής των πολύτιμων και των πλέον απειλούμενων ειδών που φιλοξενούνται στον Κόλπο, μεταξύ των οποίων το ρινοδέλφινο Tursiops truncatus, η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, το εξαιρετικά απειλούμενο είδος Πίννας Pinna nobilis κι απειλούμενα κοράλλια, όπως η Cladocora caespitosa.

Εξάλλου, είναι χαρακτηριστικό ότι τα ως άνω αναφερόμενα είδη προστατεύονται από Διεθνείς Συμβάσεις και συγκαταλέγονται στα Παραρτήματα της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας».

Επιπλέον, σχετικά με την οικολογική επιβάρυνση του ευαίσθητου οικοσυστήματος του Αμβρακικού Κόλπου, νεότερα ερευνητικά δεδομένα πιστοποιούν τα υψηλά επίπεδα ευτροφισμού και τις υποξικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή και συντελούν στην εντεινόμενη υποβάθμισή της. Νεότερες εξάλλου μελέτες αποδίδουν τα φαινόμενα ανοξίας που εντοπίζονται στον Αμβρακικό Κόλπο και στην εντατική ιχθυοκαλλιέργεια των τελευταίων ετών (Ferentinos et al., 2010; Kountoura & Zacharias, 2011).

Αναμφίβολα, η προτεινόμενη αναδιάταξη κι επέκταση των εντατικών μονάδων και η συνεπαγόμενη αύξηση της παραγωγής, θα εντείνει τις ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και στις υφιστάμενες παραγωγικές δραστηριότητες, όπως την παράκτια αλιεία και τα διβάρια, που αποτελούν μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.

Πόσο βιώσιμη είναι η υδατοκαλλιέργεια;

Προφανώς και η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί μία παραγωγική δραστηριότητα με μακρά ιστορία στην ελληνική επικράτεια, η οποία συνεχώς και ραγδαίως αυξάνεται αποφέροντας οικονομικά οφέλη, θέσεις εργασίας, τοπική απασχόληση και καθιστώντας την Ελλάδα μία διακεκριμένη εμπορική δύναμη παραγωγής ψαριών.

Παρά την αναγνώριση της σημασίας αυτής, τα ζητήματα που ανακύπτουν είναι τα εξής: κατά πόσο είναι τελικά βιώσιμη; Κατά πόσο τηρούνται οι δεσμεύσεις και οι προδιαγραφές ανάπτυξης των ιχθυοκαλλιεργειών προκειμένου να μην επιβαρύνεται δυσανάλογα το θαλάσσιο περιβάλλον, κι εν προκειμένω, το ευαίσθητο οικοσύστημα του Αμβρακικού; Μέχρι ποιο σημείο θίγονται τοπικές δραστηριότητες, όπως η επαγγελματική παράκτια αλιεία και η μυδοκαλλιέργεια από την υπέρμετρη ανάπτυξη κι επέκταση της ιχθυοκαλλιέργειας; Πώς εισακούονται τα Δημοτικά Συμβούλια, όταν επιλαμβανόμενα των τοπικών υποθέσεων τους, καταλήγουν σε συνεχόμενες αποφάσεις κατά της αύξησης δυναμικότητας των ιχθυοκαλλιεργειών στον Αμβρακικό Κόλπο; Kαι τελικά, κατά πόσο, είναι θεμιτό σε αυτήν την αέναη σύγκρουση μεταξύ της ανάπτυξης της ιχθυοκαλλιέργειας και προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, το τελευταίο να βγαίνει πάντα χαμένο;

Ήδη, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τον Δεκέμβριο του 2024, συστάσεις και βέλτιστες πρακτικές για τη βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια. Παράλληλα, η Επιτροπή Περιβάλλοντος, Χωρικού Σχεδιασμού κι Ανάπτυξης της Περιφέρειας Ηπείρου, εξέδωσε την υπό όρους θετική γνωμοδότησή της για τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την Οριοθέτηση της Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών στον Αμβρακικό Κόλπο. Ο πρόσθετος όρος ο οποίος τέθηκε απαιτεί να μην επιτραπεί οποιαδήποτε περαιτέρω αύξηση της δυναμικότητας των υφιστάμενων μονάδων υδατοκαλλιέργειας, εάν δεν προηγηθεί τεκμηριωμένη αξιολόγηση και μελέτη της φέρουσας ικανότητας του κόλπου.

Ένα ήδη επιβαρυμένο και ημίκλειστο οικοσύστημα, όπως αυτό του Αμβρακικού Κόλπου, καθώς κι όλη η πολύτιμη βιοποικιλότητα που φιλοξενεί, από θαλάσσια προστατευόμενα είδη μέχρι διαφορετικά είδη πουλιών, ενόψει των σχεδίων εντατικοποίησης των ιχθυοκαλλιέργειών, κινδυνεύει.

Όλα αυτά, τη στιγμή που έχει τεθεί σε ισχύ ο Κανονισμός με αριθμό 2024/1991/ΕΕ για την αποκατάσταση της φύσης, ο οποίος στοχεύει στη μακροπρόθεσμη και βιώσιμη ανάκαμψη της βιοποικιλότητας και της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων μέσω της αποκατάστασης των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων και ιδίως υποχρεώνει τα κράτη μέλη να θεσπίσουν μέτρα αποκατάστασης για τους θαλάσσιους οικοτόπους των ειδών που παρατίθενται, μεταξύ άλλων και στα παραρτήματα II, IV και V της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Εναλλακτική πρόταση που διατυπώνεται από τους φορείς που κατέθεσαν κοινές απόψεις στη σχετική διαβούλευση, αποτελεί η σταδιακή απομάκρυνση των ιχθυοκαλλιεργειών και η εκπόνηση Σχεδίου Αποκατάστασης, (που θα περιλαμβάνει δράσεις όπως η αποκατάσταση του θαλάσσιου πυθμένα στις θέσεις εγκαταλελειμμένων μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας), το οποίο μπορεί να ενταχθεί στο Εθνικό Σχέδιο Αποκατάστασης της Φύσης, που η χώρα οφείλει να υποβάλει έως την 1η Σεπτεμβρίου 2026, συνεπεία του με αριθμό 2024/1991/ΕΕ Κανονισμού.

Ο Αμβρακικός Κόλπος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Μεσογείου, η οικολογική του αξία, η προστασία του από ένα πλέγμα ευρωπαϊκών, διεθνών κι εθνικών διατάξεων και η μακρά ιστορία περιβαλλοντικής επιβάρυνσης του, καθιστούν την περιοχή ιδιαίτερα ευαίσθητη στην επέκταση οποιασδήποτε ανθρωπογενούς πίεσης, πόσω μάλλον στην επέκταση της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας.