Καποδίστριας και ψυχανάλυση

Ο λόγος είναι ότι για τον μεν Καποδίστρια δεν με ενδιαφέρει τόσο το θέμα – θεωρώ ότι έχω την τύχη να έχω αρκετή γνώση από τα διαβάσματά μου γύρω από την προσωπικότητα και το έργο του Καποδίστρια - και έχω άλλες προτεραιότητες και γούστα για ταινίες που θα ήθελα να δω στην παρούσα χρονική περίοδο. Θα τη δω όταν θα τη βάλει το ΕΡΤflix, αν έχω χρόνο. Όσο για το βιβλίο του Τσίπρα, έχω επίσης πολλά άλλα πολύ πιο ενδιαφέροντα και χρήσιμα βιβλία που με περιμένουν να τα διαβάσω. Ο χρόνος είναι πολύτιμος και περιορισμένος.

Όσον αφορά τώρα την ταινία του Γιάννη Σμαραγδή για την οποία τόσος ντόρος γίνεται στα κοινωνικά δίκτυα, τόσο για την κινηματογραφική της επάρκεια (με την έννοια της καλλιτεχνικής πρότασης και αρτιότητας), όσο και για το περιεχόμενό της, τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει τον Καποδίστρια έχω δυο τρείς παρατηρήσεις.

Δεν είμαι φαν των ταινιών του Σμαραγδή. Δεν με ενδιαφέρει η θεματολογία του. Ομολογώ ότι ο Καβάφης του μου άρεσε και ως παραγωγή (για τα ελληνικά δεδομένα) και ως φόρμα και πρόταση. Γούστα είναι αυτά. Ο Σμαραγδής είναι καλλιτέχνης που επιλέγει το δικό του δρόμο. Η κριτική που του γίνεται για τον τρόπο που παρουσιάζει τα έργα του - και δυστυχώς από ανθρώπους που βρίσκονται κοντά στην Αριστερά και που με λύπη μου βλέπω να τους καταπίνει η κουλτούρα της ακύρωσης – έχει κατά τη γνώμη μου έναν ελιτισμό και έναν υποδόριο αυταρχισμό.

Το «χιουμοράκι», και η κριτική με αυτοσχέδια memes δεν είναι κριτική, τουλάχιστον όσον αφορά τα κινηματογραφικά. Γεμίσαμε ξαφνικά Κόπολες και Αντονιόνι. Εξαιρώ τους επαγγελματίες κριτικούς (και όχι όλους) που κάνουν κριτική χρησιμοποιώντας και σταθμίζοντας με προσοχή τα εργαλεία της δουλειάς τους αντιλαμβανόμενοι πάντα και εντάσσοντας στην κριτική τους τις αλληλεπιδράσεις με το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής που ζούμε. Στο τέλος της ημέρας δεν έχει και πολύ σημασία γιατί το κοινό θα επιλέξει με βάση τα δικά του κριτήρια. Αλλά, ακόμη και κακή να βρίσκει κανείς την ταινία (ακόμη και από αυτούς που δεν την είδαν, που είναι οι περισσότεροι) τι πρόβλημα υπάρχει;

Ακόμη και οι κακές ταινίες έχουν θέση στην αγορά. Υπάρχει κοινό γι αυτές και καλώς υπάρχουν και αυτές οι ταινίες. Τώρα γιατί το κοινό γεμίζει τις αίθουσες για να δει τον Καποδίστρια και όχι την τελευταία ταινία του Τζάρμους ή του Τζαφάρ Παναχί, είναι μια άλλη συζήτηση πολύ μεγάλη και που σχετίζεται με ζητήματα παιδείας, λαϊκής κουλτούρας, συλλογικών τραυμάτων της ελληνικής κοινωνίας και που θα ήταν χρήσιμη -για τη συζήτηση – και η συμβολή της ψυχανάλυσης.

Τώρα όσον αφορά το περιεχόμενο, την «αγιοποίηση του Καποδίστρια» όπως διαβάζω κάπου ή την προσθήκη στοιχείων που δεν επαληθεύονται από τις ιστορικές πηγές ας χαλαρώσουμε λίγο. Μια μυθοπλασία είναι, δεν είναι ντοκιμαντέρ όπου θα απαιτούσε ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση. Οπότε ο σκηνοθέτης έχει την ευχέρεια και την επιλογή να προσθέσει ότι θέλει. Το κοινό θα κρίνει. Έχει υπερβολές η ταινία; Μπορεί να έχει.

Θα ήταν προτιμότερο να επικεντρώσουμε στην κινηματογραφική, και όχι μόνο, παιδεία του κοινού και να αναρωτηθούμε γιατί το κοινό επιλέγει να δει τον Καποδίστρια, τί πολιτικές και ιδεολογικές αναπαραστάσεις αναζητά στην ταινία και πως αυτές σχετίζονται με το σήμερα και τη ζωή μας. Η εικόνα είναι Λόγος και ο Λόγος είναι φορέας ιδεολογίας και όπως έλεγε ο Άντριου Βίνσεντ «κάθε δέσμη ιδεολογικών αντιλήψεων και αξιών έχει τη δική της εικονογραφία». Δεν νομίζω βέβαια ότι ο Σμαραγδής είχε στο μυαλό του αυτά τα περί Λόγου και εικόνας όταν προσπαθούσε να βρει λεφτά για την ταινία του. Μια ταινία έκανε ο άνθρωπος όπως την ένιωθε και όπως του άρεσε και σε τελική ανάλυση μπράβο του που τα κατάφερε.

Τέλος, μια παρατήρηση για τον Καποδίστρια ως πολιτική μορφή και προσωπικότητα. Μια ταινία δεν μπορεί να συμπεριλάβει ούτε καν όλα τα βασικά στοιχεία που θα αναπαριστούσαν την εποχή και την πολιτική προσωπικότητα του Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας πέφτει θύμα μιας ακυρωτικής ρητορικής χαρακτηριζόμενος ως αυταρχικός, αντιδημοκράτης, δικτάτορας κτλ.

Παρατηρώ μια προσπάθεια ακύρωσης από κάποιους και κάποιες που επιχειρούν να εντάξουν μια ιστορική περίοδο και μια προσωπικότητα της εποχής αυτής, στο πλαίσιο της ύστερης νεωτερικότητας που ζούμε. Τον Καποδίστρια πρέπει να τον κρίνουμε, όσο μπορούμε, στο ιστορικό πλαίσιο που έζησε και έδρασε. Σε μια Ευρώπη των ηγεμονιών και των Αυτοκρατόρων της μεταφεουδαρχίας. Δεν είχε κλείσει ούτε μισός αιώνας από τη Γαλλική επανάσταση και αυτό που αποκαλούμε Διαφωτισμό ήταν ακόμη μια κοινωνική και πολιτική επανάσταση σε εξέλιξη.

Ένας ταλαντούχος άνθρωπος κλήθηκε τότε να βάλει τάξη σε ένα χάος, αντιμέτωπος με κατσαπλιάδες, φυλάρχους και κοτζαμπάσηδες. Σε μια νεογέννητη χώρα που ακόμη δεν είχε ξεκαθαριστεί αν θα είναι χώρα ή αποικία. Βεβαίως γύρω του υπήρχαν και φιλελεύθεροι άνθρωποι που οραματίζονταν μια άλλη πορεία για την Ελλάδα οι οποίοι όμως έμειναν στο περιθώριο χωρίς να καταφέρουν να έχουν επιρροή. Ο Καποδίστριας στην εποχή του έκανε ότι καλύτερο μπορούσε με βάση τις δυνατότητές του και τους συσχετισμούς δυνάμεων.

ΥΓ.1 Επειδή από μια ταινία δεν είναι δυνατό να μάθει κανείς ιστορία παρά μόνο μερικά αποσπασματικά πράγματα, όποιος ενδιαφέρεται περισσότερο θα μπορούσε να αναζητήσει κάποια από τα πολλά βιβλία που έχουν γραφτεί για τον Καποδίστρια. Ένα καλό βιβλίο για άνθρωπο και πολιτικό Καποδίστρια είναι το «Ιωάννης Καποδίστριας. Μια απόπειρα ιστορικής βιογραφίας» του Χρήστου Λούκου. Μπορείτε να βρείτε και αποσπάσματα του βιβλίου στο διαδίκτυο για να πάρετε μια ιδέα για το βιβλίο.

ΥΓ2. Η ολοκλήρωση μιας ταινίας και μάλιστα με περιορισμένους οικονομικούς πόρους και βοήθεια είναι ένας άθλος. Δόξα και τιμή λοιπόν σε όλους τους καλλιτέχνες που κατάφεραν να ολοκληρώσουν του έργο τους. Ακόμη μεγαλύτερη δόξα και τιμή στους καλλιτέχνες που προσπάθησαν με όλες τους τις δυνάμεις και δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν το έργο τους.