FOCUS

Του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα στην Ακαδημία Πλάτωνος

Τετάρτη, 27 Ιουνίου 2018 10:53

Ο αρχαιολογικός χώρος της ακαδημίας του Πλάτωνα ή αλλιώς ‘τα αρχαία΄ για τους κατοίκους της περιοχής, είναι το μέρος που σαν παιδί τραβούσα τον πατέρα και τη μητέρα μου καθημερινά για παιχνίδι μέχρι τη δύση του ηλίου. Αν και ο χώρος πέρασε κάποιες περιόδους παρακμής, σήμερα, έχει καταληφθεί από φωνές παιδιών -όλες τις ώρες της ημέρας- από γκρούπ τουριστών, παρέες που μπορεί να κάθονται και να κολατσίζουν στο γρασίδι ή να κάνουν γιόγκα και γενικά κόσμο που σέβεται το πάρκο δίνοντας το παρόν στις συνεχείς δράσεις που δεν το αφήνουν να βουβάνει.

Μια από τις εκδηλώσεις αυτές είναι ο εορτασμός του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα. Το συγκεκριμένο έθιμο γιορτάζεται σε αρκετές περιοχές της Αθήνας και στην Ακαδημία Πλάτωνος γιορτάζεται τα τελευταία 14 χρόνια όταν ο συγγραφέας μουσικός και εκπαιδευτικός Στέφανος Γανωτής παρατήρησε το έθιμο από τους Μικρασιάτες γείτονές του.

Τη δεκαετία του 90 το έθιμο άρχισε να φθίνει, ο Στέφανος, μαζί με μέλη του χορευτικού συλλόγου Περπερούνα του έδωσαν χώρο και το αναβιώνουν κάθε χρόνο και σε αυτή την ιστορική γωνιά της Αθήνας μαζί με πολλούς ακόμα συμπολίτες μας.

Η ιστορία του Εθίμου

Οι ρίζες του εθίμου εντοπίζονται στην αρχαιότητα. Στα ομηρικά έπη συναντάται η λέξη ‘κλήδων’ που σημαίνει οιωνός. Με την έλευση του χριστιανισμού στην Ελλάδα μεταξύ αυτών που ενσωματώθηκαν στη νέα, για τότε, θρησκεία ήταν και ο εορτασμός του Κλήδονα οπού ταυτίστηκε με την γενέθλια ημερομηνία του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Κατά τα βυζαντινά έτη και συγκεκριμένα τον 7ο αι. ζητήθηκε να αντικατασταθεί ο κλήδονας με τον αγιασμό και ευχές, ενώ είχαν οριστεί ποινές για όσους συμμετείχαν ή απλώς παρακολουθούσαν τον κλήδονα: αν ο παραβάτης ήταν λαϊκός τότε αυτόματα αφοριζόταν, ενώ αν ήταν κληρικός, καθαιρούνταν. Η πολεμική που ασκήθηκε από την Εκκλησία αποτυπώθηκε σε φράσεις όπως, αυτά τα λεν στον κλήδονα, τέτοια να τα λες στον κλήδονα, τέτοια εγώ τα ακούω στον κλήδονα, δηλαδή απαξιωτικές εκφράσεις για το δρώμενο που καταντά συνώνυμο της ελαφρότητας.

Στην πορεία των χρόνων, το έθιμο δέχτηκε διάφορες μετατροπές και αλλαγές, για αρκετά χρόνια στα χωριά, η προετοιμασία και ο εορτασμός του Κλήδονα είχε ως εξής:

Δυο με τρεις ημέρες πριν από το άνοιγμα του κλήδονα, τα κορίτσια κάθε γειτονιάς ορίζουν το σπίτι στο οποίο θα ανοιχτεί. Στις 23 προετοιμάζεται ο κλήδονας στο προεπιλεγμένο σπίτι.

Το απόγευμα της ημέρας, ένα μικρό αγόρι ή κορίτσι του οποίου και οι δύο γονείς ζουν πηγαίνει σε μια πηγή και παίρνει νερό με το δοχείο του κλήδονα. Το μεταφέρει στο σπίτι χωρίς κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του να μιλήσει, ακόμα και αν επιχειρηθεί να του αποσπασθεί η παραμικρή κουβέντα με πειράγματα, προσβολές και ελευθεροστομίες.

Γι΄ αυτό το νερό ονομάζεται αμίλητο, ή βουβό, αρπαχτικό ή νερόν άκριτον. Αν ο μεταφορέας τελικά μιλήσει τότε αυτό πρέπει να χυθεί και να μεταφερθεί άλλο αμίλητο.

Στη συνέχεια όσοι πάρουν μέρος στον κλήδονα φέρνουν διάφορα μικροκοσμήματα ή αντικείμενα, δαχτυλίδια, δαχτυλήθρες, καρφίτσες, κουμπιά, ακόμα και φρούτα, όπως μήλα σημαδεμένα με κρυφά σημάδια, τα ονομαζόμενα και ριζικάρια ή σημάδια ή κληδονικά και ρίχνονται μέσα στο νερό, αφού αφιερωθούν νοερά σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο.

Ακολουθεί το κλείδωμα και η ασφάλιση του δοχείου, ενώ μια γυναίκα , η ριζικάρισσα απαγγέλει: Κλειδώνουμε τον κλήδονα/ με τ΄Αϊ-Γιαννιού τη χάρη/ κι όποια 'χει καλοριζικό/να δώσει να το πάρει. Στη συνέχεια ο κλήδονας σκεπάζεται με πανί ή με μαντίλι κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης, μυρτιάς, λυγαριάς.

Μετά τη δύση του ηλίου, οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο αγγείο, σκεπασμένο και στεφανωμένο στο ύπαιθρο για να αστριστεί.

Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το ηλιακό φως το μαγικό πλέγμα που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει, μεταφέρεται το αγγείο μέσα στο σπίτι σε μέρος ανήλιαγο μέχρι που θα ανοίξει ο κλήδονας. Όταν προσέλθουν στο σπίτι τα κορίτσια και τα αγόρια που έχουν βάλει ριζικάρια αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε.

Η ριζικάρισσα δίνει το κόκκινο ύφασμα σε ένα μικρό παιδί που το βάζει στο κεφάλι ή στο λαιμό του και αφού βάλει το χέρι του μέσα στο αγγείο, αρχίζει να βγάζει ένα-ένα τα αντικείμενα σε τυχαία σειρά.

Η γυναίκα που θεωρούταν ότι είχε μαντικές ικανότητες έβγαζε, ένα από τα αντικείμενα και αφού μάντευε ποιός το διάλεξε, έκανε λογοπαίγνια και ιστορίες γύρω από την επιλογή του αντικειμένου.

Έχοντας πειστεί η γυναίκα πως μοναδικός σκοπός της ζωής τους ήταν ο γάμος και η αναζήτηση γαμπρού και μάλιστα σε μικρή ηλικία, μεταχειρίζονταν κάθε μέσο για να το επιτύχουν. Μεταξύ των προσπαθειών τους αυτών ήταν και η καταφυγή στην μαγεία και τη μαντική. Τέτοιος ήταν και ο κλήδονας. Γι' αυτό και περιοριζόταν τα θέματα των μαντικών διστίχων σε θέματα γάμου και ταυτόχρονα περιοριζόταν το ακροατήριο σε άγαμους νέους και κυρίως κορίτσια τα οποία επιθυμούσαν να μάθουν πώς θα αποκατασταθούν.

Η σημερινή μορφή του εθίμου

Το έθιμο είναι πολυδιάστατο και από τόπο σε τόπο έχει και άλλη μορφή εορτασμού. Το νερό ως μέσο κάθαρσης έρχεται να συναντήσει τη φωτιά με το πέρασμα του χρόνου στην οποία καίγονται τα μαγιάτικα στεφάνια στις γειτονιές της Αθήνας και τα νησιά. Στις 21 Ιουνίου το θερινό ηλιοστάσιο εγκαινιάζει την έναρξη του καλοκαιριού στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη, σημείο σταθμός μέσα τον κύκλο του χρόνου γι’ αυτό σηματοδοτείται από καθαρτικές εορτές.

Κάπως έτσι φτάνουμε στη σημερινή μορφή του Κλήδονα στις γειτονιές της Αθήνας όπου τα τελευταία 14 χρόνια αρκετός κόσμος δίνει το παρόν και χορεύει υπό τους ήχους της γκάιντας και των τυμπάνων που παίζουν ασταμάτητα μέχρι αργά το βράδυ. Μία γιορτή από ανθρώπους που η αγάπη τους για την παράδοση δίνει ένα άλλο αέρα στο έθιμο. Μια γιορτή που αξίζει να περάσεις πάνω από τη φωτιά της και να χορέψεις στο ρυθμό της. Μια γιορτή που αξίζει για να έρθεις κοντά με τους ανθρώπους.