Δημήτρης Ψάλτης: Η πρώτη φωτογραφία μαύρης τρύπας, ο Αϊνστάιν και το μέλλον

Ξεκίνησε από τις Σέρρες κι έφτασε… στο διάστημα! Είναι ο Δημήτρης Ψάλτης, καθηγητής Αστροφυσικής στο πανεπιστήμιο της Αριζόνα στις ΗΠΑ, υπεύθυνος του επιστημονικού πειράματος Event Horizon Telescope (ΕΗΤ). Τον Απρίλιο του 2019 οι επιστήμονες που μετείχαν στο πρόγραμμα αυτό, έκαναν μια πολύ σπουδαία ανακοίνωση: Δημοσιοποίησαν την πρώτη φωτογραφία μιας μαύρης τρύπας στον ουρανό.

Δείτε στο βίντεο που ακολουθεί πώς φτάσαμε σε αυτό το αποτέλεσμα, όπως μας το διηγήθηκε ο καθηγητής:

Μοντάζ: Σταύρος Λογοθέτης, ρεπορτάζ: Χρύσα Γρίβα

«Καταφέραμε και φτιάξαμε αυτή τη φωτογραφία με το να συνδυάσουμε όλα τα τηλεσκόπια, όλα τα ραδιοτηλεσκόπια που υπάρχουν σε όλες τις περιοχές της Γης, από το Βόρειο Πόλο μέχρι την Ανταρκτική και να τα κάνουμε όλα να δουλέψουν σαν να ήταν ένα, μεγάλο όσο ολόκληρη η Γη, με σκοπό να πάρουν αυτή τη φωτογραφία μιας πολύ πολύ μικρής μαύρης τρύπας, πολύ πολύ μακριά» λέει στο CNN Greece για το εγχείρημα ο κ. Ψάλτης. Ο ίδιος ασχολείται με το πείραμα εδώ και περίπου 20 χρόνια, όταν αρθρογραφούσε από το Χάρβαρντ, επιχειρώντας να προβλέψει τι θα παρατηρούσε κάποιος αν γύριζε όλα τα τηλεσκόπια όλου του κόσμου προς μία μαύρη τρύπα. «Εκείνη την περίοδο ήταν τεχνολογικά αδύνατο να γίνει αυτό το πείραμα, αλλά περίπου δέκα χρόνια αργότερα, όταν η τεχνολογία αναπτύχθηκε αρκετά ώστε να γίνει αυτό το πείραμα εφικτό, ασχολήθηκα και πάλι», εξηγεί ο καθηγητής.

Η πρώτη φωτογραφία μαύρης τρύπας

Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν οι άνθρωποι
Ο Δημήτρης Ψάλτης ήταν από τους πρώτους που οργάνωσαν αυτή τη μεγάλη διεθνή προσπάθεια και από το 2016 και μετά είναι ο υπεύθυνος του επιστημονικού προγράμματος, που σημαίνει ότι είχε την ευθύνη περίπου 300 ερευνητών από 19 χώρες, από πέντε ηπείρους.

Οι δυσκολίες που συνάντησε στη διαδρομή του εγχειρήματος ήταν αμέτρητες, αλλά ο κ. Ψάλτης είναι ξεκάθαρος: «Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν οι άνθρωποι. Δεν είναι εύκολο να βάλεις 300 ανθρώπους να δουλέψουν μαζί. Παρότι είχαμε όλοι ακριβώς τους ίδιους στόχους και όλοι είχαμε τη μεγαλύτερη χαρά να το κάνουμε, δεν παύουν να υπάρχουν ανθρώπινες δυσκολίες, δεν παύουν να υπάρχουν προβλήματα εθνικά, άνθρωποι από την Ευρώπη, την Αμερική, την Άπω Ανατολή.,.. Δεν ήταν εύκολο να μπορέσεις να βάλεις 300 ανθρώπους να δουλέψουν μαζί».

Η οικογένεια
Ο Δημήτρης Ψάλτης είναι παντρεμένος με την επίσης καθηγήτρια και μέλος του ΕΗΤ Feryal Ozel, με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Μαζί έχουν δύο κόρες και φροντίζουν να περνούν τις καλοκαιρινές τους διακοπές στην Ελλάδα: «Ερχόμαστε συχνά, κάθε καλοκαίρι στην Ελλάδα όσο μπορούμε, για να γνωρίσουν από πού ξεκίνησαν όλα», λέει ο ίδιος, ενώ αναφερόμενος στην πατρίδα του, δεν μπορεί να πνίξει έναν αναστεναγμό: «Η Ελλάδα είναι το μέρος από όπου ξεκίνησα και όπου μεγάλωσα. Δεν θα μπορούσα να είμαι τίποτα, να είχα φτάσει πουθενά, εάν δεν είχα τη συμπαράσταση πέρα από της οικογένειας, όλων των ανθρώπων οι οποίοι με βοήθησαν, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, οι φίλοι μου, οι οποίοι πάντα με προώθησαν και με βοήθησαν σε οτιδήποτε χρειαζόμουν. Έχω ακόμα αρκετές επαφές με ανθρώπους που ασχολούνται με την Αστροφυσική στην Ελλάδα, χαίρομαι να βοηθάω, χαίρομαι να συμμετέχω».

Ο Δημήτρης Ψάλτης με τη σύζυγό του Feryal Ozel και τις δύο κόρες τους

Ο Δημήτρης Ψάλτης εξηγεί πως το πείραμα EHT ολοκλήρωσε την πρώτη φάση του με την ανακοίνωση της πρώτης φωτογραφίας μαύρης τρύπας, όμως οι μετρήσεις και οι παρατηρήσεις συνεχίζονται. «Την ίδια περίοδο, κάναμε επίσης παρατηρήσεις της μαύρης τρύπας του δικού μας Γαλαξία», λέει. Η μαύρη τρύπα του Γαλαξία μας όμως είναι πολύ μικρότερη από αυτήν της φωτογραφίας, που είναι η μαύρη τρύπα του Γαλαξία M87 και έτσι η φωτογραφία της, όταν προκύψει, αναμένεται να είναι παρόμοια. «Οι παρατηρήσεις συνεχίζονται κάθε χρόνο γιατί αυτό που θέλουμε αυτή τη στιγμή είναι να πάμε πέρα από το ότι πήραμε μια φωτογραφία. Θέλουμε να κάνουμε πάρα πολύ ακριβείς μετρήσεις της φωτογραφίας της μαύρης τρύπας για να δούμε κατά πόσο η Θεωρία της Γενικής Σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν έκανε τις σωστές προβλέψεις ή όχι. Αυτό είναι κάτι που θα πάρει αρκετά χρόνια και πάρα πολλές παρατηρήσεις», συμπληρώνει ο καθηγητής.

Επόμενος στόχος το διάστημα
Τι υπάρχει μετά το πείραμα EHT; Φυσικά και ο στόχος του καθηγητή Δημήτρη Ψάλτη και της ομάδας του έχει ήδη τεθεί: Θέλουν να… «πάνε» στο διάστημα! «Αυτό που θέλουμε αυτή τη στιγμή είναι να κάνουμε αυτό το τηλεσκόπιο ακόμα μεγαλύτερο και μια και έχουμε ήδη χρησιμοποιήσει όλη την επιφάνεια της Γης, ο μόνος τρόπος να το κάνουμε μεγαλύτερο, είναι να πάμε στο διάστημα», μας εξηγεί. Αυτό όμως για την ώρα είναι τεχνολογικά αδύνατο, καθώς ήδη, με τα «γήινα» τηλεσκόπια που μετέχουν στο πρόγραμμα, η συγκέντρωση δεδομένων είναι τόσο μεγάλη, που ο όγκος τους δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί από τις υπάρχουσες δυνατότητες του διαδικτύου – αντιθέτως χρησιμοποιείται η… παραδοσιακή μέθοδος αποστολής με σκληρούς δίσκους σε πακέτα.

«Όταν οι τηλεπικοινωνίες και η ταχύτητα του διαδιαστημικού ίντερνετ ανέβει αρκετά, τότε θα μπορέσουμε να στείλουμε διάφορα τηλεσκόπια σε τροχιά, είτε γύρω από τη Γη, είτε γύρω από την Ήλιο και να κάνουμε ένα μεγαλύτερο τηλεσκόπιο, ώστε να πάρουμε φωτογραφίες πολύ μεγαλύτερης ακρίβειας, ή να πάρουμε φωτογραφίες από άλλες, μικρότερες μαύρες τρύπες. Πόσο θα κάνει για να πάμε στο διάστημα; Τουλάχιστον 10-20 χρόνια και βέβαια θα είναι μετά την περίοδο της συνταξιοδότησής μου, οπότε αυτά είναι για τους επόμενους πλέον, εμείς κάναμε ό,τι μπορέσαμε», λέει ο κ. Ψάλτης.

Με συναδέλφους του από το πείραμα Event Horizon Telescope

Ο Δημήτρης Ψάλτης γεννήθηκε και μεγάλωσε στις Σέρρες και πέρασε τα καλοκαίρια του ως παιδί στην Κρήτη, την πατρίδα της μητέρας του. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στις Σέρρες και πήρε πτυχίο από το τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ. «Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό στάδιο της εκπαίδευσής μου, γιατί εκεί γνώρισα κάποιους ανθρώπους οι οποίοι είχαν μόλις γυρίσει από τις ΗΠΑ και ήταν επίκουροι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο στην Αστροφυσική. Με εντυπωσίασε πάρα πολύ το θέμα, με εντυπωσίασαν πάρα πολύ οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν, οπότε αποφάσισα να ασχοληθώ κι εγώ με την Αστροφυσική. Από εκεί έφυγα για μεταδιδακτορικές έρευνες στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, στις ΗΠΑ και από εκεί μετά διάφορα άλλα μέρη, πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, πανεπιστήμιο του MIT στη Μασαχουσέτη, πανεπιστήμιο του Πρίνστον και τελικά, ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα», λέει για τις σπουδές του.

Η Αστροφυσική τον κέρδισε τελικά από την Πυρηνική Φυσική, που ήταν ο αρχικός του σκοπός, καθώς όπως λέει χαρακτηριστικά: «Από πολύ μικρός με ενδιέφερε η ειρήνη στον κόσμο και όχι τα όπλα και κατά κάποιο τρόπο, όποιος ασχολείται με Πυρηνική Φυσική, προσφέρει ακόμα λίγο περισσότερο στα πυρηνικά όπλα».

Ένας 14χρονος σε ένα εργαστήρι υπολογιστών στις Σέρρες τη δεκαετία του ‘80Αναπολώντας το παρελθόν του και τα πρώτα του βήματα στο χώρο της επιστήμης και της έρευνας, στέκεται σε ένα περιστατικό που τον σημάδεψε: «Σε ηλικία 14 ετών, άνοιξε ένα εργαστήρι υπολογιστών στις Σέρρες. Ήταν η περίοδος που διάβαζα σε διάφορα περιοδικά, σε εφημερίδες, για τη μεγάλη εξέλιξη των υπολογιστών… Με το που άνοιξε αυτό το εργαστήρι, την επόμενη ημέρα ήμουν μέσα και ρωτούσα ερωτήσεις και ήταν πολύ σημαντικό για εμένα ότι οι άνθρωποι που είχαν αυτό το εργαστήρι, εμένα και δύο άλλους φίλους, 14 χρονών παιδιά, μας υποδέχθηκαν και μας έδωσαν και την ευκαιρία να “δουλέψουμε” εκεί, σε εκείνη την ηλικία. Πέρασα τέσσερα χρόνια, όλα τα απογεύματα εκεί, όλα τα Σαββατοκύριακα εκεί. Εκεί ήταν που έμαθα πώς κάποιος ασχολείται και κάνει έρευνα με τους υπολογιστές».

«Να μην υπάρχει φόβος»
Η συμβουλή του στους νέους στην Ελλάδα είναι απλή: «Θα έλεγα να μην υπάρχει φόβος», αναφέρει, συνεχίζοντας: «Στην Ελλάδα έχουμε κάποια από τα καλύτερα πανεπιστήμια, πήρα μία από τις καλύτερες εκπαιδεύσεις που θα μπορούσα να είχα φανταστεί. Αυτός που πηγαίνει στο ελληνικό πανεπιστήμιο δεν μειονεκτεί σε τίποτα σε σχέση με κάποιον άλλον που εκπαιδεύεται σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου».