Σαν σήμερα: Η 15η Ιουλίου στην Ιστορία - Τα Ιουλιανά και η Αποστασία ανοίγουν το δρόμο στη χούντα

Στις 15 Ιουλίου 1606 γεννήθηκε ο Ρέμπραντ, μέγας δάσκαλος της φλαμανδικής σχολής, αλλά και ο θεωρητικός της αποδόμησης, ο Αλγερινός φιλόσοφος Ζακ Ντεριντά, που μάς είπε ότι οι απαντήσεις βρίσκονται μέσα στις ίδιες τις ερωτήσεις -δίκιο είχε, αρκεί οι ερωτήσεις να είναι οι σωστές να συμπληρώσουμε εμείς.

Το 1799 ένας λοχαγός του Ναπολέοντα, ο Πιέρ-Φρανσουά Μπουσάρ, ανακαλύπτει κατά τη διάρκεια της αιγυπτιακής εξτρατείας τη Στήλη της Ροζέττας, την οποία αποκωδικοποίησε αργότερα ο Σαμπολιόν, ανοίγοντάς μας ένα παράθυρο στο θαυμαστό κόσμο των ιερογλυφικών.

Σε ακόμη καλύτερα νέα, το 1834 διαλύθηκε επίσημα η ισπανική Ιερά Εξέταση, μετά από 356 χρόνια και δεκάδες χιλιάδες καμμένους και βασανισμένους ανθρώπους. Σε κακά νέα, το πνεύμα της Ιεράς Εξέτασης ζει και βασιλεύει, αν και όχι τόσο ανοιχτά.

Για την Ελλάδα, η 15η Ιουλίου είναι η ημέρα που ξεκίνησαν τα Ιουλιανά και άνοιξε ο δρόμος για τη Χούντα.

Το «βασιλικό πραξικόπημα»

Στις 15 Ιουλίου 1965 ο Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου αναγκάζεται σε παραίτηση και στην εξουσία ανεβαίνει κυβέρνηση αποστατών υπο τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα.

Έχουν τεράστιο ενδιαφέρον τα όσα έγιναν μετά, αλλά πολύ μεγαλύτερο τα όσα και κυρίως οι όσοι οδήγησαν στην πολιτική αποσταθεροποίηση που έφερε τελικά τους Συνταγματάρχες στην εξουσία, κάτι λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα.

Η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου είχε κερδίσει τις εκλογές το Φεβρουαρίου του 1964 με ποσοστό 52,72%. Ο Παπανδρέου σχημάτισε αυτοδύναμη και θεωρητικά παντοδύναμη κυβέρνηση με 171 βουλευτές. Η σταθερότητα και η παντοδυναμία της λαϊκής βούλησης αποδείχθηκαν εύθραυστες όταν ο Παπανδρέου διαφώνησε με το παλάτι και τον βασιλιά Κωνσταντίνο για τον υπουργό Εθνικής Άμυνας και την αλλαγή του αρχηγού του ΓΕΣ.

Ο Παπανδρέου ήθελε να αντικαταστήσει τον ως τότε υπουργό Πέτρο Γαρουφαλιά και τον αρχηγό του ΓΕΣ, στους οποίους το παλάτι ασκούσε απόλυτο έλεγχο, με ανθρώπους της εμπιστοσύνης του. Τη θέση του υπουργού Άμυνας προοριζόταν να αναλάβει ο γιος του, Ανδρέας Παπανδρέου.

Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι μια 20ετία αργότερα, το 1981, με το που ανέβηκε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, ο Ανδρέας έσπευσε να κρατήσει για τον εαυτό του το υπουργείο Άμυνας...

Ο βασιλιάς, ή για να ακριβολογούμε, όσοι ήλεγχαν το νεαρό και γενικά όχι ιδιαίτερα ικανό Κωνσταντίνο, αρνήθηκε να υπογράψει τα σχετικά διατάγματα, αν δεν ενέκρινε πρώτα τους αντικαταστάτες. Ο Γαρουφαλιάς αρνήθηκε να εγκαταλείψει το αξίωμά του ακόμα κι όταν ο Παπανδρέου τον διέγραψε από την Ένωση Κέντρου. Τελικά ο Γ. Παπανδρέου πρότεινε να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, αντιμετωπίζοντας την ίδια αρνητική στάση του βασιλιά.

Ο Κωνσταντίνος επιθυμούσε να τοποθετηθεί πρόσωπο της δικής του εμπιστοσύνης, και τότε ο Παπανδρέου, μη μπορώντας να αποδεχτεί ότι ο Πρωθυπουργός δε μπορεί να αναλάβει όποιο υπουργείο επιθυμεί, παραιτήθηκε.

Στις 5 μέρες που προηγήθηκαν της παραίτησης, Παπανδρέου και Κωνσταντίνος αντάλλαξαν πέντε επιστολές, οι οποίες από την πλευρά του Κωνσταντίνου είναι αξεπέραστο μνημείο αντισυνταγματικής παρέμβασης.

Τελικά συναντήθηκαν διά ζώσης στα ανάκτορα, το σημερινό Προεδρικό Μέγαρο, το απόγευμα της 15ης Ιουλίου, σε μια δεκάλεπτη συνάντηση που θα μπορούσε και να μην έχει γίνει ποτέ: Το μέλλον ήταν προδιαγεγραμμένο.

Μετά την προφορική δήλωση της παραίτησης του Παπανδρέου, ο επόμενος πρωθυπουργός, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, μέλος της Ενώσεως Κέντρου, ορκίστηκε μέσα στην επόμενη ώρα, χωρίς να έχει συνταχθεί ακόμα η έγγραφη παραίτηση της κυβέρνησης.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου το ίδιο βράδυ απευθύνει δραματική έκκληση στο λαό από ραδιοφώνου: «Συνετελέσθη σήμερον παραβίασις του Πολιτεύματος. Η κυβέρνησις του Λαού εξηναγκάσθη εις παραίτησιν. Και εκλήθη να κυβερνήση μία ομάς προδοτών της Ενώσεως Κέντρου. [...] Αρχίζει από σήμερον νέος ανένδοτος αγών υπέρ της Δημοκρατίας».

Oι δρόμοι της Aθήνας γεμίζουν από διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν για την ανατροπή του Παπανδρέου ενώ οι κινητοποιήσεις που οργανώνονταν από την Ένωση Κέντρου και την αριστερή ΕΔΑ καταλήγουν σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Στις συγκρούσεις σκοτώνεται ο 25χρονος φοιτητής και στέλεχος της Αριστεράς Σωτήρης Πέτρουλας.

Την παραίτηση του Αθανασιάδη-Νόβα διαδέχτηκε η κυβέρνηση του Ηλία Τσιριμώκου στις 18 Αυγούστου ενώ ένα μήνα μετά πρωθυπουργός ορκίστηκε ο Στέφανος Στεφανόπουλος. Στην κυβέρνηση του Στεφανόπουλου συμμετείχαν οι Τσιριμώκος και Νόβας ως αντιπρόεδροι και ο Μητσοτάκης ως υπουργός Συντονισμού και Οικονομικών.

Όλοι τους χαρακτηρίστηκαν ως αποστάτες, καθώς δεν στήριξαν τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση, αλλά έσπευσαν να αναλάβουν θέσεις εξουσίας στο κενό που δημιουργήθηκε.

Ποιοι οδήγησαν στα Ιουλιανά και την αποσταθεροποίηση;

Ο Κωνσταντίνος και κυρίως η μητέρα του Φρειδερίκη, υπό τον έλεγχο της οποίας βρισκόταν. Το Παλάτι ήθελε να ελέγχει πλήρως το στράτευμα, ενώ ταυτόχρονα επεδίωκε τη διάσπαση της Ένωσης Κέντρου, καθώς η δημοτικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου εκείνη την εποχή σημείωνε ραγδαία άνοδο. Οι θέσεις του, κυρίως περί ανεξαρτοποίησης της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής της χώρας, ήταν απεχθείς τόσο στους βασιλιάδες όσο και σε μερίδα της Ένωσης Κέντρου.

Στελέχη της Ένωσης Κέντρου. Βλέποντας τη δημοτικότητά του Ανδρέα να ανεβαίνει, στελέχη της Ένωσης Κέντρου, επίδοξοι διάδοχοι του Γεωργίου Παπανδρέου που ένιωθαν να απειλούνται τα σχέδιά τους, όπως ο Κ. Μητσοτάκης, κατηγορήθηκαν ότι επιθυμούσαν με την κρίση αυτή να ανακόψουν την πορεία του. Τα κατάφεραν, πρόσκαιρα, όμως κυρίως κατάφεραν να οδηγήσουν τη χώρα στο «γύψο».

Ο Γέωργιος Παπανδρέου. Πολλοί τον κατηγόρησαν για αδιαλλαξία, αλλά το βασικό του πρόβλημα ήταν μάλλον η αδυναμία του να δει ότι μέσα στο ίδιο του το κόμμα υπήρχαν άνθρωποι πανέτοιμοι να στραφούν εναντίον του. Και ίσως πίστεψε λίγο περισσότερο στη δύναμη της Δημοκρατίας, των θεσμών και του λαού απ' όσο θα έπρεπε...

Η χώρα, με την αποπομπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965, βυθίζεται σε μια περίοδο πολιτικής αστάθειας που θα οδηγήσει στο πραξικόπημα των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967.

Η 15η Ιουλίου στην Ιστορία

1924, Παρίσι. Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Στάδιο Κολομπ του Παρισιού.

1931, O καθηγητής Άλμπερτ Αϊνστάιν μελετάει στο σπίτι του κοντά το Βερολίνο.

1941, Καναδάς. Ο Λοχαγός Ε.Ρ. Όουεν είναι πιλότος στην Καναδική Πολεμική Αεροπορία. Η φυλή του, οι Μαυροπόδαροι (Blackfeet), τον χρίζουν αρχηγό τους τιμής ένεκεν.

1943, Νέα Γουινέα. Ένας Παπούα εκπαιδεύεται με ένα βρετανικό ημιαυτόματο όπλο Μπρεν, σε στρατόπεδο στη Νέα Γουινέα. Πολλοί Παπούα στρατολογήθηκαν κατά τη διάρκεια της συμμαχικής αντεπίθεσης στον Ειρηνικό. Οι περισσότεροι δεν είχαν ξαναδεί όπλο στη ζωή τους.

1952, Ρώμη. Στη Βία Βένετο, ο Αμερικανός ηθοποιός Γρέγκορι Πεκ, χαζεύει ένα περιοδικό στο εξώφυλλο του οποίου είναι η φωτογραφία του.

1963, Νέα Υόρκη. Τη στιγμή που ο Αμερικανικός Νότος σπαράσεται από φυλετικές ταραχές και το αίτημα για ισότητα λευκών και μαύρων είναι πιο επιτακτικό από ποτέ, στη Νέα Υόρκη αυτή η εικόνα, ενός μαύρου και ενός λευκού να συζητούν ή να συνεργάζονται είναι όλο και πιο συχνή.

1965, Αθήνα. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος εξαναγκάζει τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου σε παραίτηση και την ίδια μέρα ορκίζεται η κυβέρνηση του Γεωργίου Αθανασιάδη - Νόβα. Πρόκαιται για τα γνωστά Ιουλιανά.

1968, Βιετνάμ. Ένας Αμερικανός στρατιώτης κρατάει με το ένα χέρι το όπλο του και με το άλλο το σχοινί που τον βοηθάει να διασχίσει ένα ποτάμι, 10 χιλιόμετρα ανατολικά της Σαϊγκόν.

1974, Λευκωσία. Στην Κύπρο ξεσπάει το αιματηρό πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, ο οποίος διαφεύγει στην Πάφο, απ' όπου και απευθύνει το περίφημο ραδιοφωνικό του διάγγελμα. Η χούντα διορίζει νέο «πρόεδρο» το Νίκο Σαμψών.

1997, Μαϊάμι. Δολοφονείται ο Ιταλός σχεδιαστής μόδας, Τζιάνι Βερσάτσε, έξω από το σπίτι του.

2016, Τουρκία. Εκδηλώνεται αιματηρή απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος κατά του προέδορυ Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Πολίτες ξεχύνονται στους δρόμους έπειτα από κάλεσμα του Ερντογάν. Στην Αγκυρα βομβαρδίζεται από αέρος η Εθνοσυνέλευση και άλλοι στρατηγικοί στόχοι. Συγκρούσεις και στην Κωνσταντινούπολη.