Βρίσα: Πειρατές, Τούρκοι κατακτητές, σεισμοί και ένα χωριό που χτίζεται από την αρχή

«Το πανηγύρι κάτω από τον πλάτανο θα στηθεί ξανά του χρόνου», λέει με σιγουριά ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Βρίσας, Κωνσταντίνος Σταυρινός.

Ο σύλλογος δημιουργήθηκε το 1987 από τους Βρισαλιώτες που άφησαν το νησί και το χωριό τους για να διαπρέψουν στην Αθήνα και στο εξωτερικό. Και τα κατάφεραν. Διέπρεψαν. Άλλωστε όπως λέει ο Κωνσταντίνος Σταυρινός οι Βρισαλιώτες πάντα ξεχώριζαν. «Ήμασταν όλοι μονιασμένοι και είχαμε έναν σκοπό, να ανεβάσουμε τη Βρίσα. Το είχαμε κατορθώσει... αλλά όπως βλέπετε λογαριάζαμε χωρίς τον ξενοδόχο», λέει ο πρόεδρος του συλλόγου. Τώρα, οι απανταχού Βρισαλιώτες έχουν θέσει έναν νέο στόχο, να ξαναχτίσουν το πολύπαθο χωριό τους από την αρχή, πέτρα πέτρα.

Χάσαμε το βιός μας

«Όταν κατέβηκα στο χωριό συνάντησα πρώτα τους ηλικιωμένους. Κι είχαν ένα βλέμμα απλανές, ανέκφραστο... “Μωρέλι μ’ χάσαμε τα πάντα. Χάσαμε το βιός μας”, μου είπε μία ηλικιωμένη γυναίκα. Έκλαιγε. Θα φύγω από τη ζωή και το βλέμμα αυτής της γυναίκας θα με κυνηγάει», λέει ο κύριος Σταυρινός και η φωνή του σπάει. «Κοίταζε τη θάλασσα... “Διαρμίζω τη ζωή μου” μου είπε η γυναίκα. Για το βλέμμα αυτής της γυναίκας αγωνίζομαι»

«Το χωριό μας έζησε μια τραγωδία. Μία γυναίκα έχασε τη ζωή της. Έζησε όμως και ένα θαύμα. Ήταν θαύμα που οι ηλικιωμένοι βγήκαν ζωντανοί. Ο σεισμός έγινε στις 3.30 το μεσημέρι οι ηλικιωμένοι ήταν στα σπίτια τους. Είναι η ώρα που ξεκουράζονται. Αν δείτε τα σπίτια μέσα από τα οποία βγήκαν ζωντανοί θα καταλάβετε γιατί σας μιλάω για θαύμα. Μιλάμε για ανθρώπους 90 χρόνων» λέει ο κύριος Σταυρινός.

300 κόκκινα, 300 κίτρινα και 100 πράσινα σπίτια είναι ο απολογισμός των υλικών ζημιών. Χωρίς να έχουν καταμετρηθεί ακόμη οι αποθήκες. Στην εκκλησία οι ζημιές είναι μεγάλες. Στο μουσείο, τα εκθετήρια έπεσαν και τα εκθέματα καταστράφηκαν. Αυτό όμως που πόνεσε περισσότερο ήταν το σχολείο. Ένα από τα πιο όμορφα κτίρια ολόκληρου του νησιού. Το σχολείο ισοπεδώθηκε. Οι μαθητές όμως βγήκαν ζωντανοί.

«Το σχολείο της Βρίσας είναι ολοήμερο. Τα μαθήματα τελειώνουν στις 4 το απόγευμα. Ο σεισμός έγινε στις 3 το μεσημέρι. Για καλή μας τύχη οι μητέρες είχανε πάρει τα παιδιά τους. Όλα, εκτός από δύο, τα οποία έβγαλε η δασκάλα μέσα από τα συντρίμμια. Αν η δασκάλα δεν ήξερε πώς να αντιδράσει τα παιδιά δεν θα έβγαιναν ζωντανά» λέει ο κύριος Σταυρινός.

Στα Βατερά, 2 χιλιόμετρα από τη Βρίσα, οι περισσότεροι κάτοικοι έχουν τις καλοκαιρινές τους κατοικίες, τα προβλήματα όμως θα φανούν μόλις μπει ο χειμώνας γιατί τα σπίτια αυτά δεν είναι φτιαγμένα για να αντέξουν τις θερμοκρασίες του χειμώνα. Όσοι δεν είχαν εναλλακτική μεταφέρθηκαν στα ξενοδοχεία της περιοχής. Κάποιοι μεταφέρθηκαν στο γηροκομείο.

Για σχεδόν έναν μήνα το χωριό φυλασσόταν από τον στρατό για λόγους ασφαλείας. Οι κάτοικοι έμπαιναν στο χωριό συγκεκριμένες ώρες, με την ταυτότητά τους για να σώσουν ότι μπορούσε να σωθεί από τις περιουσίες τους.

Οι προσόψεις έπεσαν και τα ποτήρια έμειναν στα ράφια

«Όταν ήρθαν οι σεισμολόγοι στο χωριό, ο κύριος Λέκκας και ο κύριος Καρύδης, είδαν πολλά ανεξήγητα πράματα. Για παράδειγμα, είδαν ένα σπίτι που η πρόσοψή του είχε πέσει, μέσα όμως, πάνω σε ένα ράφι υπήρχε ένα ξύλινογουδί. Ένα γουδί να στέκεται πάνω στο ράφι! Και άλλα πολλά... ποτήρια πάνω στις πιατοθήκες. Δεν είχε πέσει τίποτα», λέει ο πρόεδρος του συλλόγου.

Τα ποσά που θα πάρουν για ενοίκιο οι κάτοικοι της Βρίσας είναι 300 ευρώ για ένα άτομο, 350 για δύο άτομα, 400 ευρώ για δύο άτομα με ένα παιδί, 450 για δυο άτομα με δύο παιδιά, 500 ευρώ για 3 παιδιά και 600 για πολύτεκνες οικογένειες. Η ΚΥΑ έχει υπογραφεί από τα 3 εμπλεκόμενα υπουργεία και η απάντηση αναμένεται μέχρι το τέλος του μήνα. Οι παροχές που δίνονται είναι βασισμένες στο ΦΕΚ του σεισμού της Κεφαλονιάς.

Η Βρίσα έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός με ΦΕΚ του 2002. Αυτό βέβαια σημαίνει πως η Βρίσα ως παραδοσιακός οικισμός θα πρέπει να ξαναχτιστεί με συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα η χρήση πέτρας.

Τα άμεσα κατεδαφιστέα και επικίνδυνα κτίρια έχουν καταγραφεί. Επειδή όμως ο οικισμός είναι παραδοσιακός, για να γκρεμιστούν κτίρια που μετρούν περισσότερα από 100 χρόνια, θα πρέπει να δοθεί η άδεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Για κάθε καθυστέρηση βέβαια, εχθρός είναι ο χρόνος. «Μια βροχή», όπως λέει ο κύριος Στασινός «είναι αρκετή για να πέσουν και οι τελευταίες σκεπές».

Μύθοι, Θρύλοι, παραδόσεις και πειρατές

Ο φόβος των πειρατών, ο φόβος των οθωμανών κατακτητών, δύο καταστροφικοί σεισμοί και ένας παγετός συνθέτουν την ιστορία του πολύπαθου αυτού χωριού.

Το χωριό έχει μετεγκατασταθεί αρκετές φορές. Την δεύετρη φορά μάλιστα οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν προς την ενδοχώρα υπό τον φόβο των πειρατών που λεηλατούσαν ό,τι έβρισκαν στο πέρασμά τους.

Σπουδαίοι φιλόλογοι και αρχαιολόγοι σχετίζουν τη Βρίσα με την πατρίδα της πανέμορφης Βρισηίδας, κόρης του Βρισέα, βασιλιά της ομηρικής Βρίσας. Η ύπαρξη της Βρίσας ανιχνεύεται μέσα στα ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Κάποιοι γράφουν «Βρίσα» με «ι» από την Βρισηίδα και άλλοι με «υ», Βρύσα, δηλαδή, πολύ νερό.

Ο πρώτος οικισμός της Βρίσας στον Άγιο Φωκά (Άκρα Βρίσα) επιβίωσε ως την ελληνιστική εποχή και τους πρώτους Ρωμαϊκούς χρόνους, για να μεταφερθεί έπειτα, στην κοντινή προς τον Άγιο Φωκά θέση, της Αγια-Κατερίνας.

Ο δεύτερος οικισμός της αρχαίας Βρίσας εγκαταλείφθηκε κατά τον 7ον ή 8ον αιώνα, όταν ανυπεράσπιστοι οι κάτοικοι της Βρύσας στο έλεος πειρατικών επιδρομών αναζήτησαν ασφαλέστερο καταφύγιο στα ενδότερα εδάφη της «Βρισαίας χώρας».

Ο μεσαιωνικός, τρίτος οικισμός της Βρίσας ενισχύθηκε πληθυσμιακά μετά το 1462, όταν ο φόβος -που προερχόταν από τους Οθωμανούς κατακτητές- ανάγκασε τους κατοίκους των άλλων μικρότερων οικισμών να αναζητήσουν κάποια μεγαλύτερη ασφάλεια στη συνοίκησή τους με τους Βρισαίους.

Το 1855 επισκέφτηκε τη Βρίσα ο Γάλλος περιηγητής Boutan. Είχε προηγηθεί ο φονικός σεισμός του 1845 και ο επίσης καταστροφικός παγετός του 1850, ο «Κάης» όπως έμεινε στη μνήμη των κατοίκων. Στην περιγραφή που κάνει ο Γάλλος περιηγητής, μάς δίνει μια εικόνα φτώχειας και αθλιότητας.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται

Το 1845 το χωριό είχε πέσει και πάλι από έναν δυνατό σεισμό. «Και τότε, κατά διαβολική σύμπτωση, θύμα ήταν μία γυναίκα. Η θρύλος λέει ότι και τότε, η άτυχη γυναίκα είχε καταγωγή από την Λήμνο. Δεν έχει γραφτεί κάπου αλλά έτσι λένε οι μεγαλύτεροι», διηγείται ο κύριος Στασινός.

Η εικόνα της Βρίσας αλλάζει από τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, κατά την περίοδο της οικονομικής ακμής.

Πολλά από τα πλινθόκτιστα και «λασπόχτιστα» σπίτια αντικαθίστανται από «μπινιάδες», χτισμένα με ασβεστοκονίαμα και πελεκητές πέτρες. Από τότε σώζονταν τα καλαίσθητα «αρχοντόσπιτα» της Βρίσας με τα σκαλιστά υπέρθυρα, τα γείσα και τις παραστάδες που χτίστηκαν από μερακλήδες ντόπιους «Μιμάρηδες»... μέχρι την ημέρα της 12ης Ιουνίου. (ιστορικά στοιχεία από το κείμενο του Βασίλη Ψαριανό που δημοσιεύτηκαν στο ΕΜΠΡΟΣ)

Η Ελιά και το λάδι έδινε πάντα ζωή στο χωριό, όπως και τα κεραμοποιία «Κάποτε στο χωριό υπήρχαν 27 καφενεία», λέει ο κ. Σταυρινός «Πριν τον σεισμό είχαν μείνει δύο». Τα τελευταία χρόνια στις ζωές των ανθρώπων του χωριού μπήκαν και οι τουριστικές επιχειρήσεις.

«Η Βρίσα ήταν πηγή ζωής και πολιτισμού», λέει ο κύριος Στασινός. «Τα παιδιά μαθαίνουν ζωγραφική, καλλιτεχνικά, σκάκι, υπολογιστές, σαντούρι και μπουζούκι. Οι εθελοντές μαθαίνουν ελληνικά σε πρόσφυγες και μετανάστες. Οι Βρισαλιώτες όπου κα να πήγαν ξεχώρισαν» λέει με καμάρι για το χωριό και τους συμπατριώτες του.

«Ο πατέρας μου έλεγε: "Ό,τι μικρό μαθαίνεις δεν μεγαλοξεχνάς". Εμείς εκεί περπατήσαμε, εκεί παίξαμε, εκεί μάθαμε τα πρώτα μας γράμματα, εκεί μάθαμε την ανθρωπιά. Δεν θα αφήσουμε τη Βρίσα να χαθεί από τη δημοσιότητα. Θα κάνουμε ότι μπορούμε για να ξαναχτίσιουμε το χωριό μας από την αρχή. Θα δώσουμε ξανά ραντεβού κάτω από τον πλάτανο», λέει ο κ. Σταυρινός.

Μπορείτε να καταθέσετε χρήματα στον λογαριασμό με τα στοιχεία:
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΡΙΣΑΓΩΤΩΝ ΑΘΗΝΑΣ
ΝΟΜΟΥ ΛΕΣΒΟΥ Νικηταρά 8 – 10, 106 78, Αθήνα
ΑΦΜ ΣΥΛΛΟΓΟΥ : 090296663
ΔΟΥ : Α΄ΑΘΗΝΩΝ
ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ
ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ: 167/ 296155-55
ΙΒΑΝ: GR86 0110 1670 0000 1672 9615 555
ΚΩΔΙΚΟΣ SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ – BIC: ETHNGRAA
ΕΝΔΕΙΞΗ: ΒΡΙΣΑ