Πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη καρκίνου του μαστού: Τι είναι και πώς εφαρμόζεται

Γράφει ο Δημήτρης Ψυχογιός

Υπολογίζεται ότι κατά την διάρκεια ζωής μιας γυναίκας η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού φτάνει το 12%. Δηλαδή περίπου 1/8 γυναίκες κάποια στιγμή της ζωής τους θα προσβληθεί από καρκίνο του μαστού. Αυτό το ποσοστό αναφέρεται στις γυναίκες μέσου κινδύνου, που αποτελούν και την πλειονότητα των περιπτώσεων, τον λεγόμενο σποραδικό καρκίνο.

Υπάρχουν όμως και άλλες πληθυσμιακές ομάδες, οι λεγόμενες υψηλού κινδύνου στις οποίες η πιθανότητα εμφάνισης είναι αισθητά υψηλότερη και συνεπώς χρήζουν διαφορετικής προσέγγισης τόσο στο επίπεδο της πρόληψης όσο και σε αυτό της θεραπείας.

Πρόληψη δεν είναι μόνο η μαστογραφία και η αυτοεξέταση. Πριν μία γυναίκα φτάσει να διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού, υπάρχει μία σειρά στρατηγικών μείωσης του ατομικού της κινδύνου να νοσήσει, μέσω αλλαγής των καθημερινών της συνηθειών και της διατροφής. Είναι γνωστό ότι οι διατροφικές συνήθειες και ο τρόπος ζωής επηρεάζουν την υγεία με πολλούς τρόπους.

Μέτρα πρωτογενούς πρόληψης (μείωση κινδύνου):

• Υγιεινός τρόπος ζωής
• Διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους.
• Τακτική σωματική άσκηση
• Ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και φυτικές ίνες, με χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και κόκκινο κρέας
• Αποφυγή καπνίσματος
• Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ.

Μέτρα δευτερογενούς πρόληψης:

• Κλινική εξέταση μαστού: Εξέταση από γιατρό για τον εντοπισμό αλλαγών
• Αυτοεξέταση: Η γυναίκα εξετάζει τακτικά τους μαστούς της για τυχόν αλλαγές
• Μαστογραφία: Απεικονιστική εξέταση που μπορεί να εντοπίσει καρκίνο σε πρώιμο στάδιο, ακόμη και πριν γίνει ψηλαφητός. Συνιστάται ετήσιος έλεγχος για γυναίκες άνω των 40 ετών
• Υπερηχογράφημα μαστών: Χρησιμοποιείται συχνά συμπληρωματικά στη μαστογραφία, ιδιαίτερα σε γυναίκες με πυκνό μαζικό αδένα, για καλύτερη απεικόνιση.

Τι είναι ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού και τα γονίδια BRCA1 KAI BRCA2

Το αν μια γυναίκα θα αναπτύξει καρκίνο του μαστού ή όχι είναι ίσως και θέμα τύχης. Περίπου το 10% όλων των μορφών καρκίνου οφείλονται σε βλάβη ενός γονιδίου, η οποία έχει κληρονομηθεί. Κάθε άνθρωπος μπορεί να κληρονομήσει μια μετάλλαξη τόσο από τη μητέρα του όσο και από τον πατέρα του.

Γι’ αυτόν το λόγο πρέπει στο οικογενειακό ιστορικό του ατόμου που προσέρχεται για έλεγχο μεταλλάξεων να καταγράφονται πληροφορίες για τους συγγενείς μητρικής και πατρικής προέλευσης. Ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μεταλλάξεις των γονιδίων BRCA1 και BRCA2 που είναι και τα πιο διάσημα στην σημερινή εποχή. Η φυσιολογική λειτουργία των γονιδίων αυτών είναι να δρουν προστατευτικά για τον ανθρώπινο οργανισμό, όταν όμως αυτά υφίστανται μετάλλαξη τότε αυξάνονται οι πιθανότητες για την γυναίκα να εκδηλώσει την νόσο.

Συγκεκριμένα, για το BRCA1 η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού αγγίζει το 80% (lifetime risk). Αντιλαμβάνεται, λοιπόν, κανείς ότι είναι σχεδόν σίγουρο ότι η ασθενής μας θα νοσήσει και μάλιστα οι γυναίκες αυτές νοσούν συνήθως σε νεαρή ηλικία (40 -50 χρονών) και εμφανίζουν επιθετικότερες μορφές της νόσου. Περίπου το 40% των κληρονομικών περιπτώσεων καρκίνου μαστού οφείλεται σε αλλαγές στα παραπάνω γονίδια. Άλλα γονίδια μεταλλάξεις των οποίων ευθύνονται για κληρονομικό καρκίνο μαστού είναι τα CHEK2, PTEN, ΤP53, PALB2 κλπ.

Σήμερα τα γενετικά τεστ έχουν γίνει περισσότερο αξιόπιστα και φθηνά και ελέγχουν μεγάλο αριθμό γονιδίων στα οποία υπάρχουν γνωστές μεταλλάξεις που σχετίζονται με κληρονομούμενους καρκίνους. Έτσι, ο γονιδιακός έλεγχος συστήνεται ολοένα και περισσότερο.

Τι είναι ο γονιδιακός έλεγχος, ποιες γυναίκες αφορά και τι σημαίνει ένα θετικό αποτέλεσμα

Θα ξεκινήσω με ένα απλό παράδειγμα για να γίνει εύκολα αντιληπτό τί είναι το γενετικό τεστ. Εάν ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού είναι μια καλά σφραγισμένη κλειδαριά, το «κλειδί» για να την ξεκλειδώσεις είναι ο γονιδιακός έλεγχος.

Είναι μια απλή διαδικασία που γίνεται με απλή αιμοληψία σε συγκεκριμένα κέντρα. Αυτό που εξετάζει δεν είναι αν ο ασθενής μας νοσεί τώρα, αλλά αυτό που ψάχνει είναι αν υπάρχει κάποια κληρονομική προδιάθεση για καρκίνο μέσω συγκεκριμένων μεταλλάξεων. Τα κριτήρια για να υποβληθεί κάποια γυναίκα στον έλεγχο αυτό είναι αυστηρά και συγκεκριμένα.

Σε ποιες περιπτώσεις γυναικών που δεν έχουν νοσήσει ενδείκνυται ο γενετικός έλεγχος:

Εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό:

• Καρκίνου μαστού ή ωοθηκών σε πρώτου βαθμού συγγενείς και ηλικία μικρότερη των 50 ετών
• Με δυο πρώτου βαθμού συγγενείς με καρκίνο μαστού και τουλάχιστον ο ένας σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών
• Με πρώτου βαθμού συγγενείς με καρκίνο ωοθηκών

Σε ποιες γυναίκες που πάσχουν από καρκίνο του μαστού ενδείκνυται ο γενετικός έλεγχος:

Ο γενετικός έλεγχος προτείνεται σε ασθενείς με καρκίνο μαστού που πληρούν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα κριτήρια:

• Ηλικία διάγνωσης κάτω των 50 ετών
• Τριπλά αρνητικός καρκίνος μαστού
• Ιστορικό καρκίνου του μαστού σε συγγενείς πρώτου ή δεύτερου βαθμού
• Πολλαπλοί πρωτοπαθείς καρκίνοι μαστού στην ίδια ασθενή

Στην περίπτωση θετικού ευρήματος στο γονιδιακό έλεγχο, ανοίγονται κατά βάση δυο επιλογές. Η πρώτη αφορά σε μια τακτική στενής παρακολούθησης βάση ειδικών πρωτοκόλλων που υπάρχουν γι’ αυτές τις περιπτώσεις. Η τακτική της παρακολούθησης δεν αποτρέπει την ανάπτυξη καρκίνου στο μαστό, αλλά επιτρέπει την έγκαιρη ανίχνευση κι αντιμετώπιση ορισμένων τύπων καρκίνου του μαστού σε πρώιμο στάδιο.

Η εναλλακτική τακτική είναι πιο επιθετική και παρεμβατική κι έχει να κάνει με την αφαίρεση των δυο κυρίων οργάνων που είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν καρκίνο σε αυτές τις γονιδιακές μεταλλάξεις, δηλαδή των μαστών και των ωοθηκών, με μαστεκτομή και σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή αντίστοιχα.

Καρκίνος του μαστού στον άνδρα: Πόσο συχνός είναι, πώς εμφανίζεται, πώς θεραπεύεται

Ο καρκίνος του μαστού δεν αφορά μόνο στον γυναικείο πληθυσμό. Εμφανίζεται σε πολύ μικρότερη συχνότητα και στους άνδρες. Σε σύγκριση με τις γυναίκες παρουσιάζεται σε ποσοστό 1% (στους 100 γυναίκειους καρκίνους, ο 1 είναι ανδρικός). Η ηλικία, είναι ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου, καθώς η επίπτωση του αυξάνει σταθερά με την πρόοδο της ηλικίας.

Η κλινική εικόνα του καρκίνου του μαστού στους άνδρες είναι συνήθως όμοια με εκείνη των γυναικών. Το συχνότερο σύμπτωμα είναι ένα ανώδυνο ψηλαφητό μόρφωμα. Συχνό σύμπτωμα αποτελεί και η εισολκή της θηλής, το έκκριμα από τη θηλή, το οίδημα, η εξέλκωση, η πάχυνση του δέρματος και η μασχαλιαία λεμφαδενοπάθεια. Η διήθηση των μασχαλιαίων λεμφαδένων φαίνεται να είναι συχνότερη στους άνδρες.

Η διάγνωση συνήθως καθυστερεί σε σύγκριση με τον καρκίνο του μαστού στις γυναίκες επειδή ο έλεγχος των μαστών τόσο με την αυτοεξέταση όσο και με απεικονιστικές εξετάσεις δεν είναι στην ρουτίνα του προληπτικού ελέγχου των ανδρών, με αποτέλεσμα να διαγιγνώσκεται συνήθως σε πιο προχωρημένα στάδια όταν πλέον ο όγκος είναι ψηλαφητός.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού στους άντρες, λόγω της σπανιότητας της νόσου, βασίζεται πρωτίστως σε συμπεράσματα μελετών που αφορούν στο εξαιρετικά συχνό καρκίνο του μαστού των γυναικών. Η επιλογή των θεραπευτικών χειρισμών δεν αλλάζει, με τη μόνη διαφορά, όσον αφορά στη χειρουργική θεραπεία, ότι δεν υπάρχει λόγος για συντηρητική επέμβαση και επιλέγεται συνήθως η τροποποιημένη ριζική μαστεκτομή με μασχαλιαίο λεμφαδενικό καθαρισμό ή βιοψία του λεμφαδένα φρουρού.

Τα υψηλά ποσοστά ανδρικού καρκίνου του μαστού με θετικούς ορμονικούς υποδοχείς καθιστούν την ορμονοθεραπεία βασικό συστατικό της θεραπευτικής προσέγγισης σε 10ετή χορήγηση. Οι ενδείξεις και τα θεραπευτικά σχήματα για επικουρική χημειοθεραπεία και ανοσοθεραπεία βασίζονται σε δεδομένα από τη χορήγηση τους σε γυναίκες.

Θα πρέπει λοιπόν και οι άνδρες τακτικά να ψηλαφούν και να παρατηρούν τον μαστό τους και στην περίπτωση που διαπιστώσουν οποιαδήποτε αλλαγή να ζητούν άμεσα συμβουλή από εξειδικευμένο ιατρό. Γιατί τελικά ο καρκίνος του μαστού μάς αφορά όλους.

*Ο Δημήτρης Ψυχογιός είναι γενικός χειρουργός - χειρουργός μαστού

Δείτε εδώ ολόκληρο το αφιέρωμα του CNN Greece στην Υγεία