Τα έλατα στο «στόχαστρο» φλοιοφάγων εντόμων - Έντονο το πρόβλημα σε Ήπειρο και Πελοπόννησο

Η εκδήλωση του φαινομένου παρατηρείται σε μεγαλύτερο βαθμό κυρίως στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο, ωστόσο, όπως διευκρινίζει ο Διευθυντής Ερευνών Δασικής Εντομολογίας και ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΛΓΟ Δήμητρα, Δημήτρης Αβτζής, δεν περιορίζεται μόνο εκεί.

Τα τελευταία χρόνια, όπως επισημαίνει ο ίδιος, μιλώντας στο ΑΠΕ - ΜΠΕ, παρατηρούνται νεκρώσεις και σε πευκοδάση, ενώ το 2025 καταγράφηκαν σημαντικές απώλειες ακόμη και σε πλατύφυλλα είδη, όπως τα πουρνάρια και οι πρίνοι.

• Διαβάστε περισσότερα - Γιατί «πεθαίνουν» τα πλατάνια και τα έλατα της Ελλάδας - Δείτε το explainer video του CNN Greece

Κοινή συνισταμένη στα προβλήματα που εντοπίζονται στα δασικά οικοσυστήματα είναι η εξασθένηση των δέντρων που συνδέεται άμεσα με την κλιματική κρίση. Οι παρατεταμένες ξηρασίες, οι ακραίες θερμοκρασίες, οι μειωμένες χιονοπτώσεις και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, δημιουργούν συσσωρευτικό στρες και προκαλούν σημαντικά προβλήματα.

Πώς «επιτίθενται» τα φλοιοφάγα έντομα

Τα φλοιοφάγα έντομα που ανήκουν στην οικογένεια «Scolytinae» εντοπίζουν τα εξασθενημένα δέντρα, καθοδηγούμενα από χημικά ίχνη, και ξεκινούν την προσβολή.

«Όταν ένα δέντρο καταληφθεί, προχωρούν στα γειτονικά διασπείροντας την καταστροφή» τονίζει, ο ερευνητής.

Το «Pityokteines curvidens», ένα από τα πιο πολυπληθή έντομα που προσβάλλει τα έλατα στην Ελλάδα, είχε προκαλέσει ανάλογα προβλήματα και στη δεκαετία του '80. Η ειδοποιός διαφορά είναι η συχνότητα και η ένταση των πληθυσμιακών εξάρσεων.

«Παλιά αυτά τα φαινόμενα τα βλέπαμε πολύ πιο αραιά. Τώρα τα παρατηρούμε ολοένα και συχνότερα, και συνήθως με μεγαλύτερη σφοδρότητα» εξηγεί ο κ. Αβτζής.

Στοχεύουν, δε, σε εκείνα τα δέντρα που έχουν ήδη εξασθενήσει. Όταν όμως οι πληθυσμοί τους αυξηθούν πέρα από ένα πληθυσμιακό «σκαλοπάτι» τότε ακόμα και δέντρα με μικρή μόνο εξασθένηση μπορεί να νεκρωθούν.

«Η παλιά διάκριση σε "πρωτογενή" και "δευτερογενή" έντομα χάνει το νόημά της», σχολιάζει. «Όταν ο πληθυσμός είναι χαμηλός, τα έντομα πάνε στα πιο ευάλωτα δέντρα. Όταν όμως αυξηθούν πολύ, τότε είναι σε θέση να προσβάλουν και τα υπόλοιπα. Το δέντρο απλώς δεν έχει χρόνο να αντιδράσει» σημειώνει.

Ευδοκιμούν σε δροσερά εδάφη

Τα ελληνικά έλατα, σημειώνει ο ερευνητής, δεν έχουν τις ίδιες αντοχές με άλλα είδη, όπως τα πεύκα. Είναι δέντρα που ευδοκιμούν σε βαθιά, δροσερά, πλούσια εδάφη κι όχι σε φτωχά και ξηρά, όπου επιβιώνει το πεύκο. «Όταν λοιπόν αλλάζουν οι περιβαλλοντικοί όροι, το έλατο είναι αρκετά ευάλωτο», τονίζει.

Συμπληρώνει μάλιστα ότι η απουσία χιονιού τον χειμώνα, ένα φαινόμενο που παρατηρείται όλο και συχνότερα, στερεί πολύτιμη υγρασία από το οικοσύστημα και όπως τονίζει «ακόμη και οι ραγδαίες βροχές, αντί να βοηθήσουν, ξεπλένουν το γόνιμο έδαφος, επιτείνοντας την εξασθένηση των ριζικών συστημάτων».

Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό

Το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό και όπως σημειώνει ο κ. Αβτζής, η επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με τα φλοιοφάγα έντομα και λειτουργεί σε διεθνές επίπεδο έχει εντοπίσει ότι στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Τουρκία παρατηρούνται παρόμοιες καταστάσεις σε δασικά είδη, κυρίως στις νοτιότερες, πιο θερμές περιοχές εξάπλωσης.

«Το φαινόμενο δεν είναι τοπικό. Είναι παγκόσμιο και αυξανόμενο. Πρέπει να προσαρμόσουμε την αντίδρασή μας στις νέες πραγματικότητες», τονίζει.

Τι πρέπει να γίνει

Η διαχείριση των δασών πρέπει να επανασχεδιαστεί, με βάση τα νέα δεδομένα, λέει ο κ. Αβτζής και προσθέτει «δεν αρκεί πια να επεμβαίνουμε όταν δούμε πρόβλημα, η πρόληψη και η παρακολούθηση πρέπει να γίνουν κεντρικά εργαλεία».

Ενδεικτικά ανέφερε ότι με το που ενημερώθηκε για το πρόβλημα στα έλατα της Πελοποννήσου, τον περασμένο Απρίλιο, ο ίδιος κατέβηκε επιτόπου, κατέγραψε την κατάσταση και εισηγήθηκε άμεσα μέτρα στο υπουργείο. Όπως λέει, υπήρξε ανταπόκριση και αναζητήθηκε χρηματοδότηση για τις πρώτες παρεμβάσεις.

Παρά την κρισιμότητα της κατάστασης, ο ίδιος δεν χάνει την αισιοδοξία του. «Έχουμε το επιστημονικό υπόβαθρο, έχουμε τα δεδομένα, τώρα χρειάζεται συντονισμένη δράση και προσαρμογή. Το μοντέλο διαχείρισης των προηγούμενων δεκαετιών δεν επαρκεί. Πρέπει να αλλάξει» υπογραμμίζει.

Στα βασικά βήματα που προτείνει συμπεριλαμβάνονται η απομάκρυνση νεκρής βιομάζας ώστε να μην επιτρέπεται η εξάπλωση, η αραίωση πυκνών δασικών συστάδων, για να ενισχυθεί η ζωτικότητα των δέντρων, η συστηματική παρακολούθηση πληθυσμών εντόμων, σε συνεργασία με τα δασαρχεία και η ταχεία αντίδραση όταν εντοπίζεται προσβολή.

«Το πρόβλημα μπορεί να μην είναι ορατό από την πρώτη στιγμή. Όταν όμως γίνει ορατό, η πρόκληση είναι να προλάβουμε», τονίζει και λέγοντας ότι «το ποτήρι το βλέπω μισογεμάτο», σημειώνει: «Αλλά για να μην αδειάσει, χρειάζεται σχέδιο, επιστήμη και ψυχραιμία. Και αυτό ακόμα μπορούμε να το πετύχουμε. Το φυσικό τοπίο δεν είναι χαμένο. Αρκεί να δράσουμε έγκαιρα και οργανωμένα», ξεκαθαρίζει.