Από τον Μικελάντζελο στον Μπάνκσι: Τα έργα τέχνης που δίχασαν και καταστράφηκαν

Η τέχνη συχνά συγκρούεται με τους κανόνες και την εξουσία, και η πρόσφατη περίπτωση του Μπάνκσι στο Λονδίνο έρχεται να το αποδείξει για ακόμη μια φορά. Στις 7 Σεπτεμβρίου 2025, ο διάσημος street artist ζωγράφισε έναν τοίχο στο κτήριο των Βασιλικών Δικαστηρίων της Αγγλίας, απεικονίζοντας έναν δικαστή να χτυπά έναν διαδηλωτή με το σφυρί του, ενώ τα αίματα σχημάτιζαν μήνυμα πάνω στην άδεια πινακίδα που κρατούσε ο διαδηλωτής.

Το έργο του Μπάνκσι, ωστόσο, καλύφθηκε και προστατεύτηκε με μαύρο πλαστικό από τις αρχές μόλις τρεις ημέρες αργότερα, με την αστυνομία να δηλώνει πως είχε αναφερθεί ως «ποινική ζημιά», πιθανώς κατά παράβαση του Νόμου περί Ποινικής Ζημιάς του 1971.

Η ιστορία της τέχνης δείχνει ότι αυτό δεν είναι πρωτοφανές. Πέρα από τέσσερις αιώνες νωρίτερα, ο γλύπτης της Αναγέννησης Τζιάν Μπολόνια (γνωστός ως Τζιανμπολόνια) δημιούργησε ένα μαρμάρινο έργο που απεικόνιζε τον Σαμψών να σκοτώνει χίλιους άντρες με την «σιαγόνα ενός όνου». Η απεικόνιση της βίας και της ισχύος στα έργα τέχνης ήταν πάντα αμφιλεγόμενη και συχνά λογοκρινόμενη.

Ο Μικελάντζελο δεν γλίτωσε από την λογοκρισία ούτε στο διάσημο αριστούργημά του, Η Τελευταία Κρίση, στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού (1541). Παρά το θρησκευτικό πλαίσιο και το θέμα της σωτηρίας των ψυχών, η απεικόνιση γυμνών σωμάτων προκάλεσε έντονες αντιδράσεις μετά το ψήφισμα του Συμβουλίου του Τρέντο το 1563, που απαγόρευε έργα με «ηδονική ομορφιά».

Ο Ιταλός μανιεριστής Ντανιέλε ντα Βολτέρα προσλήφθηκε για να καλύψει τα γυμνά με ενδυμασίες, κερδίζοντας το παρατσούκλι «Ιλ Μπραγκέττονε» – ο δημιουργός των βρακάτων. Παρά τις σύγχρονες αποκαταστάσεις στις δεκαετίες του ’80 και ’90, πολλά από τα «διορθωμένα» στοιχεία παραμένουν ακόμα και σήμερα.

Η λογοκρισία δεν περιοριζόταν μόνο στην Αναγέννηση. Το 1566, προτεστάντες στην Ολλανδία επιτέθηκαν στον καθεδρικό της Αμβέρσας και κατέστρεψαν τον τριπλό πίνακα Η Πτώση των Επαναστατικών Αγγέλων του Φρανς Φλόρις, καταστρέφοντας τα πλάγια πάνελ και σώζοντας μόνο το κεντρικό τμήμα.

Ακόμη και έργα πιο «ήπια» στο θέμα της αισθησιακής απεικόνισης, όπως οι δύο πίνακες του Φρανθίσκο ντε Γκόγια, Η γυμνή Μαχά και Η ενδεδυμένη Μαχά, κατασχέθηκαν από την Ιερά Εξέταση στις αρχές του 19ου αιώνα και φυλάχθηκαν για δεκαετίες, παρόλο που δεν υπέστησαν ζημιές και τελικά κατέληξαν στο Μουσείο Πράδο το 1901.

Αντιθέτως, ο Γάλλος χαράκτης Ονορέ Νταμιέ αντιμετώπισε πολύ πιο αυστηρές συνέπειες. Το λιθογραφικό έργο του Γαργαντούας, που σατίριζε τον βασιλιά Λουδοβίκο-Φιλίππο ως άπληστο γίγαντα, θεωρήθηκε παράνομο για υποκίνηση μίσους κατά του βασιλιά. Ο Νταμιέ φυλακίστηκε για έξι μήνες και το πρωτότυπο λιθογραφικό πλάκωμα καταστράφηκε, παρόλο που αντίγραφα διασώθηκαν σε περιορισμένη κυκλοφορία.

Σήμερα, το αν ο Μπάνκσι θα αντιμετωπίσει ανάλογες νομικές συνέπειες ή αν η μερική διαγραφή του έργου του θα το καταστήσει ακόμη πιο ισχυρό στην πολιτιστική μνήμη, παραμένει ανοιχτό ερώτημα. Μερικές φορές, αυτό που δεν υπάρχει γίνεται πιο ανθεκτικό και πιο δυναμικό από αυτό που υπάρχει.