«Φρανκενστάιν»: Το πιο παρεξηγημένο τέρας της λογοτεχνίας ζει ακόμη, 200 χρόνια μετά

«It’s alive!» — η κραυγή του επιστήμονα Βίκτορ Φρανκενστάιν, στην κινηματογραφική μεταφορά του 1931, έγινε μία από τις πιο αναγνωρίσιμες φράσεις στην ιστορία του κινηματογράφου. Όμως πίσω από τον θρύλο του «τέρατος» κρύβεται μια ιστορία πολύ πιο ανθρώπινη και τραγική — αυτή που η 18χρονη Μέρι Γκόντγουιν Σέλεϊ συνέλαβε ένα θυελλώδες βράδυ του 1816, στη Villa Diodati στις όχθες της Γενεύης, υπό την πρόκληση του Λόρδου Βύρωνα: να γράψουν όλοι από μία ιστορία τρόμου.

Η νεαρή συγγραφέας έγραψε ένα όραμα για τη «μυστηριώδη φύση του φόβου», που σύντομα θα εξελισσόταν στο πρώτο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας: Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας (1818).

Από τον τρόμο του 19ου αιώνα στις αγωνίες του 21ου

Η Σέλεϊ συνέλαβε το έργο της σε μια εποχή όπου η Ευρώπη ισορροπούσε ανάμεσα στον Διαφωτισμό και την Επιστημονική Επανάσταση. Η ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορούσε να «αναστήσει» τη ζωή —επηρεασμένη από τα πειράματα ηλεκτρισμού του Λουίτζι Γκαλβάνι— ενσάρκωσε τον φόβο της υπέρβασης των φυσικών ορίων.

Ο Βίκτορ Φρανκενστάιν, ο «παράφρων επιστήμονας», και το «πλάσμα» του, γεννήθηκαν ως σύμβολα της ανθρώπινης αλαζονείας και της ηθικής ευθύνης. Στην ουσία, το μυθιστόρημα της Σέλεϊ μιλάει για την εγκατάλειψη, τη δημιουργία και την ανάγκη για αποδοχή. Το «τέρας» της δεν είναι παρά ένας άνθρωπος που θέλει να αγαπηθεί — και η απόρριψή του τον μεταμορφώνει.

Από τη λογοτεχνία στο Χόλιγουντ: πώς δημιουργήθηκε ο μύθος

Η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του Φρανκενστάιν έγινε ήδη το 1910 από τον Τόμας Έντισον, όμως ήταν η εκδοχή του Τζέιμς Γουέιλ το 1931 με τον Μπόρις Καρλόφ που καθόρισε για πάντα την εικόνα του «τέρατος».

Το Χόλιγουντ, όμως, παραποίησε το αρχικό μήνυμα: το ον της Σέλεϊ, που στο βιβλίο μιλάει, διαβάζει Paradise Lost και φιλοσοφεί για τη φύση του κακού, μετατράπηκε σε ένα βουβό πλάσμα — φόβητρο αντί καθρέφτη. Έτσι, η ουμανιστική διάσταση του έργου χάθηκε κάτω από τα ράμματα και τους ηλεκτρικούς σπινθήρες.

Ο «Σύγχρονος Προμηθέας» του καιρού μας

Σήμερα, περισσότερο από δύο αιώνες μετά, το Φρανκενστάιν παραμένει καθρέφτης των φόβων της ανθρωπότητας απέναντι στην πρόοδο: από την πυρηνική ενέργεια και τη γενετική μηχανική έως την τεχνητή νοημοσύνη. Ο όρος «Franken-» χρησιμοποιείται πια για να περιγράψει κάθε επικίνδυνη τεχνολογική υπέρβαση — από τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μέχρι τα «τεχνητά μυαλά».

Η νέα ταινία του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, με πρωταγωνιστές τους Όσκαρ Άιζακ και Τζέικομπ Ελόρντι, υπόσχεται να επαναφέρει το χαμένο πνεύμα της Σέλεϊ: να δώσει ξανά ανθρωπιά στο “τέρας” και να μας κάνει να αναρωτηθούμε ποιος είναι τελικά ο πραγματικός δημιουργός και ποιος το δημιούργημα.

«Το τέρας είμαστε εμείς»

Η Μέρι Σέλεϊ ολοκλήρωσε το Φρανκενστάιν μέσα σε εννέα μήνες — τον χρόνο μιας εγκυμοσύνης. Είχε μόλις χάσει το παιδί της και ζούσε ανάμεσα στη γέννηση και τον θάνατο, τη δημιουργία και την απώλεια. Ίσως γι’ αυτό, όπως λέει η συγγραφέας και βιογράφος Φιόνα Σάμσον, «ο Φρανκενστάιν και το πλάσμα του είναι οι δύο όψεις του ίδιου μας του εαυτού — η ύβρις και η τρυφερότητα, η ανάγκη για δύναμη και η ανάγκη για αγάπη».

Κι έτσι, διακόσια χρόνια μετά, η φράση «It’s alive!» δεν είναι απλώς κινηματογραφικός τρόμος — είναι μια προειδοποίηση και μια εξομολόγηση.
Γιατί, όπως φαίνεται, ο Φρανκενστάιν δεν έφτιαξε ποτέ ένα τέρας.
Έφτιαξε εμάς.