Ο «Θάνατος του Μαρά»: Το αριστούργημα-έγκλημα που αποκρυπτογραφείται 230 χρόνια μετά

Η μεγάλη τέχνη μας κάνει να κοιτάμε δυο φορές. Νιώθεις ότι καταλαβαίνεις — κι ύστερα, κάτι σου τραβάει το βλέμμα ξανά. Έτσι συμβαίνει με «Ο Θάνατος του Μαρά» του Ζακ-Λουί Νταβίντ, το πιο εμβληματικό εικαστικό «έγκλημα» των τελευταίων αιώνων.

Πάνω από δύο αιώνες μετά, στεκόμαστε μπροστά στο έργο και βλέπουμε έναν νεκρό επαναστάτη στην μπανιέρα του. Τον Ζαν-Πολ Μαρά, τον φλογερό δημοσιογράφο της Γαλλικής Επανάστασης, δολοφονημένο στις 13 Ιουλίου 1793 από τη Σαρλότ Κορντέ. Ένας άνδρας γέρνει μπροστά μας, σωριασμένος, με μια πένα στο δεξί χέρι και ένα γράμμα στο αριστερό. Φαινομενικά, τίποτε πιο απλό — τίποτε πιο σιωπηλό.

Όμως κοιτάξτε ξανά. Το έργο του Νταβίντ δεν είναι μια ρεαλιστική αποτύπωση. Είναι ένας κώδικας. Μια σκηνοθετημένη σκηνή εγκλήματος, όπου κάθε λεπτομέρεια μαρτυρά την πρόθεση του καλλιτέχνη: να εξυψώσει τον φίλο του σε μάρτυρα-Μεσσία, και τον ίδιο τον εαυτό του σε εικονογράφο της επανάστασης.

Δύο χέρια, δύο κόσμοι

Το δεξί χέρι του Μαρά, χαλαρό, αφήνει να πέσει η πένα. Μια στάση που θυμίζει τον νεκρό Χριστό στον Ενταφιασμό του Καραβάτζιο ή την Πιετά του Μιχαήλ Αγγέλου. Το αριστερό χέρι, άκαμπτο, κρατά σφιχτά το γράμμα της Κορντέ — την ίδια γυναίκα που λίγο μετά θα οδηγηθεί στη λαιμητόμο. Ζωή και θάνατος, θύτης και θύμα, πίστη και προδοσία. Ο Νταβίντ δεν απεικονίζει απλώς μια στιγμή — σκηνοθετεί μια μετάβαση.

Η πένα και το μαχαίρι

Δίπλα στην πένα που κρατά ο Μαρά, υπάρχει άλλη μία. Γιατί; Γιατί εδώ η πένα —το όπλο των ιδεών— ανταγωνίζεται το μαχαίρι που του πήρε τη ζωή. Στην επανάσταση, υπονοεί ο Νταβίντ, ο λόγος μπορεί να σκοτώσει όσο και το ατσάλι.

Δύο γράμματα, δύο γυναίκες

Ο Μαρά κρατά το γράμμα της Κορντέ, όπου τον παρακαλεί «ως δυστυχισμένη» να ακούσει τον πόνο της. Έτσι μπήκε στο σπίτι του. Με ένα ψέμα.

Κάτω από αυτό, ο Νταβίντ ζωγραφίζει το γράμμα που έγραφε ο Μαρά — μια υπόσχεση βοήθειας σε μια χήρα επαναστάτη.

Ο καλλιτέχνης μέσα στο έγκλημα

Στο ξύλινο κιβώτιο, χαμηλά, η υπογραφή: «À Marat, David» — «Στον Μαρά, Νταβίντ». Την έχει χαράξει σαν επιτύμβια επιγραφή, σαν να ανοίγει ο ίδιος τον τάφο. Και πάνω — η πλαστή υπογραφή της Κορντέ, μέσα στο γράμμα της. Δύο υπογραφές. Δύο αλήθειες. Ο ζωγράφος γίνεται μάρτυρας, αλλά και συνένοχος: δεν καταγράφει την ιστορία, τη γράφει.

Σβησμένες χρονολογίες, σβησμένη πίστη

Το έργο περιέχει δύο ημερομηνίες: το 1793 της χριστιανικής εποχής και το Έτος 2 της Επαναστατικής Χρονολογίας Η μία σβήνει την άλλη. Ο Νταβίντ δεν ζωγραφίζει απλώς έναν θάνατο. Ζωγραφίζει την εκτέλεση ενός παλιού κόσμου.

Ένα σώμα στην μπανιέρα — μια ψυχή που αιωρείται

Απομένει ο νεκρός. Το σώμα ακίνητο, το δωμάτιο άδειο, ο κόσμος παγωμένος. Κι όμως, όπως έγραψε ο Μπωντλαίρ, «μια ψυχή πλανάται στην παγωμένη ατμόσφαιρα». Ο Μαρά πεθαίνει άνθρωπος. Ο Νταβίντ τον ανασταίνει σύμβολο. Το έργο παρουσιάζεται ξανά στο Λούβρο, σε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση έως τον Ιανουάριο του 2026 — και αποδεικνύει πως η τέχνη δεν εξιστορεί απλώς τα γεγονότα· τα μεταμορφώνει, τα θολώνει, τα ξαναγράφει.