Κωνσταντίνος Αβράμης: «Το θέατρο οφείλει να διχάζει - αλλιώς δεν είναι πολιτικό»

Η νέα δουλειά του Κωνσταντίνου Αβράμη, Taniko, ξεκινά από ένα απρόσμενο σημείο συνάντησης: έναν αρχαίο ιαπωνικό θρησκευτικό μύθο που μεταφέρεται στο κέντρο της Αθήνας, μέσα σε ένα σύγχρονο wine bar — έναν χώρο που, όπως λέει ο ίδιος, «συμπυκνώνει τον εξευγενισμό μιας πόλης που αλλάζει πιο γρήγορα απ’ όσο μπορούν να αντέξουν οι κάτοικοί της».

Από αυτή τη μετατόπιση προκύπτει ένα έργο που εξετάζει τι σημαίνει να υπηρετεί κανείς έναν κανόνα ή μια κοινωνική επιταγή που βαθιά μέσα του απορρίπτει· μια «πληγή» που, όπως τονίζει ο Αβράμης, έχει τη μορφή της ακούσιας συμμετοχής στη βία.

Ο Αβράμης ανήκει στη νέα γενιά δημιουργών που αντιμετωπίζουν το θέατρο όχι ως ψυχαγωγικό θέαμα αλλά ως κοινωνική διαδικασία. Σε μια στιγμή που ο όρος «πολιτικό θέατρο» τείνει να γίνει στερεότυπο, εκείνος επιμένει πως είναι πολιτικό μόνο όταν «διχάζει», όταν αναγκάζει το κοινό να έρθει αντιμέτωπο με όσα θα προτιμούσε να αποφύγει.

Ταυτόχρονα, δεν διστάζει να μιλήσει για τις συνθήκες δημιουργίας: την απουσία επιχορηγήσεων, την ανάγκη να εργάζεται σε δύο δουλειές τον χειμώνα και σεζόν το καλοκαίρι για να στηρίξει τις παραστάσεις του, αλλά και για το πώς η κοινωνική ασφυξία της Αθήνας —το ακριβό ενοίκιο, η δυσκολία πρόσβασης, η πίεση— διαπερνά τις ιστορίες που επιλέγει να αφηγηθεί. Το Taniko λειτουργεί έτσι ως μια σκηνική μεταφορά μιας πόλης που νοσεί και των ανθρώπων της που προσπαθούν, συχνά μάταια, να προσαρμοστούν.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:

Το έργο συνδέει ένα σύγχρονο αθηναϊκό σκηνικό με έναν αρχαίο ιαπωνικό μύθο. Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Ο θρησκευτικός μύθος αυτός έχει μία ιδιαιτερότητα· έχει μια παράδοση εκκοσμίκευσης, μιας και ο Bertolt Brecht επιλέγει να μεταγράψει το συγκεκριμένο έργο του θεάτρου Νο σε διδακτικό έργο. Από εκεί εκκινήσαμε και, έχοντας ως προσευχητάρι τόσο τη βιβλιογραφία για το θέατρο της Ιαπωνίας όσο και τα έργα που προανέφερα, καταλάβαμε πως ο μύθος μας μπορεί να φωλιάσει μέσα σε ένα wine bar — έχοντας δουλέψει και οι ίδιοι επί σειρά ετών στην εστίαση, πρόκειται για έναν κόσμο που δεν μας είναι άγνωστος.

Αν υπάρχει ένα πεδίο όπου ό,τι υπήρξε παραδοσιακό και πατροπαράδοτο αποσπάται από το πλαίσιο στο οποίο το ήξεραν οι γονείς μας και προσφέρεται εκ νέου σε τουρίστες για να μπορούν να το προσλάβουν χωρίς να χρειάζονται εκτενή μύηση, αυτό το εξευγενισμένο πεδίο είναι το κρασί.

Τι σημαίνει για εσάς ο τίτλος Taniko και ποια είναι η «πληγή» που κουβαλά;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Το αρχικό όνομα του μύθου [«Tanikō»], που στα ιαπωνικά σημαίνει «κοιλάδα» ή «η τελετή της κοιλάδας», συγγενεύει επικίνδυνα με το ελληνικό επίθετο «τανικός, τανική, τανικό», που περιγράφει το στυφό κρασί, αυτό που έχει πολλές τανίνες.

Για μένα, το όνομα αυτό φέρει ακριβώς έναν μηχανισμό προδοσίας, μια διαδικασία προσχώρησης σε ό,τι θεωρώ απαράδεκτο. Εντός του ιαπωνικού μύθου, οι χαρακτήρες καλούνται να εφαρμόσουν έναν βίαιο θρησκευτικό νόμο παρόλο που δεν το θέλουν.

Στο wine bar μας, οι χαρακτήρες καλούνται να υπηρετήσουν ένα δίκτυο εξευγενισμού που αλλοιώνει την πόλη και την καθιστά αβίωτη για τους κατοίκους της. Η πληγή Taniko θα ήθελα να αναγνωριστεί ως η ακούσια υπηρέτηση της βίας.

Το έργο μιλά για το gentrification, το κόστος της υγείας, την κοινωνική πίεση. Πώς αντιμετωπίζετε τη σχέση τέχνης και πολιτικής στο θέατρο;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Το πολιτικό θέατρο, όπως έγραψε πρόσφατα ο Σάββας Πατσαλίδης, έχει γίνει εσχάτως πολύ δημοφιλής όρος — σχεδόν viral. Όλοι προφασίζονται πως οι παραστάσεις τους είναι πολιτικές.

Εν μέρει αυτό είναι αληθές: το θέατρο είναι μια οργανωμένη δημόσια συνάντηση· είναι μικροπρεπές να ζητώ από τον κόσμο να αγοράσει ένα εισιτήριο και να μου προσφέρει τον χρόνο του αν αυτό που του παρουσιάζω είναι το προσωπικό μου δράμα και η ενδοσκόπησή μου.

Το θέατρο είναι κοινωνική συνάντηση. Αλλά για να μπορεί να είναι πολιτικό, για μένα, πρέπει και να διχάζει. Το έχω συχνά αυτό στο μυαλό μου κατά τη διάρκεια της γραφής ή των προβών: πρέπει οι άνθρωποι μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας να θιχτούν ή να οργιστούν από τα έργα μας.

Αν καταδεικνύουμε μια στάση, αν παρουσιάζουμε επί σκηνής ένα αντιπαράδειγμα για το πώς να μην συμπεριφέρεται ο άνθρωπος, πρέπει να έχουμε την ενάργεια και την οξυδέρκεια να κατοπτρίσουμε αυτόν τον άνθρωπο και, αν έρθει να μας δει, να συνειδητοποιήσει: «εναντίον εμού βάλλουν. Γιατί;»

Δεν υπάρχει καμία επιχορήγηση πίσω από την παράσταση. Πόσο δύσκολο είναι να δημιουργείτε ανεξάρτητο θέατρο στην Ελλάδα του 2025;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Πολύ. Οι τέχνες είναι δημόσιο αγαθό, όπως το νερό, το ρεύμα, το ταχυδρομείο, ο σιδηρόδρομος. Αλίμονο αν υποτάξουμε τα πάντα στη λογική της επιχείρησης, του κέρδους.

Οι τέχνες οφείλουν να μπορούν να είναι ελλειμματικές. Αν κάτι πάει στραβά και μια παράσταση αρχίσει να είναι κερδοφόρος, δεν πειράζει. Η πλειονότητα των παραστάσεων, χωρίς να αφαιρώ το ποιοτικό κριτήριο κατά τη διαλογή, πρέπει να υποστηρίζεται για να μπορεί να παρουσιαστεί.

Τα περισσότερα λειτουργήματα επιβιώνουν χάρη στην παράδοξη αυτοθυσία λίγων ενσυνείδητων εργαζομένων: ο ταχυδρόμος που θα ξεπεράσει το ωράριο, το μέλος κάποιας επιτροπής που θα εξετάσει ένα αίτημα ενώ οι άλλοι δεν το κάνουν, ο δάσκαλος που θα μείνει παραπάνω για να βοηθήσει έναν μαθητή.

Έτσι κι εμείς. Δουλεύουμε δύο δουλειές στη χειμερινή περίοδο και μετά δουλεύουμε σεζόν το καλοκαίρι για να έχουμε την οικονομική δυνατότητα να καλύψουμε το πολιτισμικό κενό που το κράτος ξέχασε να επιχορηγήσει.

Τι σας απασχολεί περισσότερο όταν γράφετε: η κοινωνική διάγνωση ή η ανθρώπινη ψυχολογία;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Δεν υπάρχει ανθρώπινη ψυχολογία — τουλάχιστον όχι αφ’ εαυτής της. Δεν είναι τυχαίο ψυχολογικό σύμπτωμα ότι όλοι οι Αθηναίοι κυκλοφορούμε γεμάτοι οργή. Δεν είναι ψυχολογικό κώλυμα που κάνει τα άτομα με αναπηρία να μην κυκλοφορούν στην πόλη· είναι η πόλη που νοσεί, όχι ο άνθρωπος.

Πηγαίνουμε σε ψυχολόγους για να επουλώσουμε την τελευταία κατά σειρά συνέπεια των συνεπειών. Αφού αποτύχουμε να λύσουμε το κοινωνικό ζήτημα για όλους, αφού το αποφύγουμε, αφού αρχίσουμε όλοι να υποφέρουμε, τότε όσοι έχουν τη δυνατότητα πηγαίνουν για να κατευνάσουν το πόσο υποφέρουν ατομικά.

Όχι, όταν γράφω δεν με απασχολεί η ανθρώπινη ψυχολογία. Μερικές φορές απλώς δεν έχουμε την οικονομική δυνατότητα να φέρουμε ένα ολόκληρο κοινωνικό σύνολο επί σκηνής, οπότε χρειάζεται να πυκνώσουμε την κοινωνική ασφυξία στον χώρο που καταλαμβάνει ένα μόνο ανθρώπινο σώμα.

Υπάρχει κάποια εμπειρία ή πρόσωπο από την προσωπική σας ζωή που καθόρισε τη θεατρική σας ματιά;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Ο λόγος που κάνω θέατρο είναι επειδή δεν έχω θεατρική ματιά. Συχνά εμπιστεύομαι την Ελένη, τους συνεργάτες μου ή τους τεχνικούς των θεάτρων για να πάρουν μια αμιγώς αισθητική απόφαση αντί για εμένα.

Προσλαμβάνω το θέατρο εντελώς αντιθεαματικά: ως δοκίμιο, ως επιχειρήματα, ως ειρμό χαρακτήρων, ως άθροισμα της επικινδυνότητας, ως ήχο, ως ροή γεγονότων — πάντως όχι ως θέαμα.

Ποτέ δεν είχα όνειρο να ασχοληθώ με το θέατρο, δεν είχα μέντορες. Ενθουσιάζομαι από χαμηλής ποιότητας παραστάσεις που έχουν σπουδαία σύλληψη ή φλέγον αίτημα και με αφήνουν παγερά αδιάφορο οι άρτιες παραστάσεις που δεν φέρουν κανένα διακύβευμα. Μάλλον η «θεατρική μου ματιά» είναι πως δεν έχω καμία τέτοια.

Αν έπρεπε να αφήσετε μία μόνο φράση από το Taniko ως αποτύπωμα για το κοινό, ποια θα ήταν;

Κωνσταντίνος Αβράμης: Αλλάζει κάθε βδομάδα. Σήμερα σκέφτομαι πολύ το:
«Να μας επιτεθώ, να μας διαλύσω, να μας κάψω ζωντανές».

Έχουμε —έχω— βγει τόσο έξω και μακριά από τον εαυτό μας, έχουμε παρατηρήσει τον εαυτό μας να κάνει όλα αυτά που υποσχεθήκαμε πως δεν θα κάναμε ποτέ. Και σε μια στιγμή που μοιάζει βγαλμένη από κείμενο του Heiner Müller, αντιλαμβανόμαστε πως ο μεγαλύτερος εχθρός μας είμαστε εμείς. Αυτό το χάσμα εντός μας μου φαίνεται σπαρακτικό.