Το μέλλον της λογοτεχνίας χωρίζεται στα δύο: Το AI και οι «νέοι» αναγνώστες

Το λογοτεχνικό τοπίο μοιάζει να αλλάζει ταχύτερα απ’ όσο μπορούν να παρακολουθήσουν ακόμη και οι ίδιοι οι συγγραφείς. Ένα και μόνο παράδειγμα αρκεί για να προκαλέσει ανατριχίλα: μια πρόταση που θυμίζει έντονα Ian McEwan, αλλά στην πραγματικότητα γράφτηκε από μια δωρεάν πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης. Όχι τέλεια, αλλά αρκετά πειστική για τον μέσο αναγνώστη.

Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Cambridge, πάνω από τους μισούς επαγγελματίες μυθιστοριογράφους στη Βρετανία θεωρούν πιθανό η AI να τους αντικαταστήσει πλήρως. Για καιρό υπήρχε διάχυτη ανησυχία, αλλά πλέον οι φόβοι παίρνουν πιο χειροπιαστή μορφή: σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, και κυρίως χωρίς κόστος, μπορεί κανείς να δημιουργήσει ένα μυθιστόρημα «στο ύφος» σχεδόν οποιουδήποτε συγγραφέα.

Πέρα από τα ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων και βιοπορισμού, η πιο ανησυχητική προοπτική είναι αυτή που θέτει η ερευνήτρια και συγγραφέας Δρ Clementine Collett: η πιθανότητα δημιουργίας μιας διπλής αγοράς βιβλίου, όπου τα «ανθρώπινα» έργα θα είναι ακριβά, ενώ τα AI-παραγόμενα θα πλημμυρίζουν φτηνά ή δωρεάν την αγορά.

Ακούγεται δυστοπικό; Ίσως. Όμως ζούμε ήδη εποχές που πριν λίγα χρόνια θα θεωρούνταν καθαρό Black Mirror: ψηφιακές σχέσεις, αλγοριθμικές προσεγγίσεις στο πένθος, ακόμη και ψηφιακοί ηθοποιοί που προκαλούν κοινωνικές εκρήξεις αντιδράσεων.

Εν τω μεταξύ, πάρα πολλοί αναγνώστες στρέφονται ήδη χωρίς δεύτερη σκέψη σε AI κείμενα, ιδίως στη μη λογοτεχνική γραφή όπου η πληροφορία είναι το πρωτεύον ζητούμενο. Όμως αυτή η στάση παραβλέπει το γεγονός πως οι καλύτεροι non-fiction συγγραφείς μετατρέπουν τα «στεγνά δεδομένα» σε κάτι ζωντανό και ανθρώπινο.

Την ίδια στιγμή, οι δημιουργοί ρομαντικών, αστυνομικών ή άλλων «δομημένων» ειδών θεωρούνται οι πλέον ευάλωτοι, λόγω της προβλεψιμότητας που συχνά έχει η φόρμα τους. Η Collett ωστόσο επισημαίνει ότι παραβλέπουμε τον ρόλο της δημιουργικής έκπληξης που φέρνει ένας ικανός συγγραφέας – κάτι που η AI δεν έχει ακόμη κατακτήσει. Όμως η αλήθεια είναι πως η πίεση της αγοράς είναι αμείλικτη: οι αναγνώστες ζητούν ολοένα περισσότερα, σε ασφυκτικό ρυθμό. Εκεί, η AI υπερέχει. Και θα υπερείχε ακόμη περισσότερο στους εφηβικούς εαυτούς πολλών από εμάς, που θα λαχταρούσαμε έναν «άμεσο» νέο τόμο του Twilight ή μιας άλλης σειράς.

Παράλληλα, η ένταξη της τεχνητής νοημοσύνης στην οπτικοακουστική δημιουργία – από τα εισαγωγικά της Secret Invasion έως τη χρήση της στο The Eternaut – δείχνει πως οι αντιστάσεις του κοινού ήδη κάμπτονται. Η οργή που ξέσπασε για την ψηφιακή ηθοποιό Tilly Norwood ίσως αποτελεί την εξαίρεση, όχι τον κανόνα.

Η ιδέα ενός κόσμου όπου οι περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν αποκλειστικά μη ανθρώπινα βιβλία είναι εφιαλτική, ιδίως όταν γνωρίζουμε ότι ήδη εκατομμύρια δεν έχουν καν πρόσβαση σε «αληθινά» βιβλία. Η διεύρυνση μιας τέτοιας ανισότητας θα ήταν κοινωνικά επικίνδυνη.

Κι όμως, κάποιοι παραμένουν αισιόδοξοι. Ο Tobi Coventry, νέος συγγραφέας με ιδιαίτερη αναγνωρισιμότητα πριν την κυκλοφορία του πρώτου του βιβλίου, πιστεύει ότι οι ανθρώπινες φωνές δεν θα σβήσουν. «Ο κόσμος θέλει να ξέρει ότι κάποιος κάθισε, σκέφτηκε, πόνεσε και έγραψε», λέει. «Αυτό δεν αντικαθίσταται.»

Το κρίσιμο ζητούμενο πλέον είναι αν η κοινωνία και οι κυβερνήσεις θα προλάβουν να θέσουν όρια. Γιατί, όσο κι αν μια πρόταση «μοιάζει» με Ian McEwan, δεν είναι και δεν θα γίνει ποτέ. Και το να στερηθούν οι αναγνώστες εκείνη τη μοναδική ανθρώπινη φωνή, απλώς επειδή δεν θα μπορούν να την πληρώσουν, θα ήταν μια πολιτισμική απώλεια που δεν μπορούμε να επιτρέψουμε.