Λεμφώματα: Εξατομικευμένες θεραπείες που σώζουν ζωές & παρατείνουν την επιβίωση

Πρόκειται για τα Λεμφώματα, τα οποία είναι μεν αιματολογικές κακοήθειες, ωστόσο με ένα εξαιρετικά μεταβαλλόμενο προφίλ. Και φυσικά υπάρχουν πολλών ειδών λεμφώματα… Το ελπιδοφόρο στοιχείο στις ημέρες μας, είναι πώς η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικούς αιματολόγους γιατρούς, καθώς και εξατομικευμένες θεραπείες, οι οποίες μπορούν να προσαρμοστούν στον κάθε ασθενή ξεχωριστά και στο συγκεκριμένο τύπο λεμφώματος. Ειδικότερα, στις κυτταρικές θεραπείες, σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι ανταποκρίσεις φθάνουν έως και 40% με 60% με πλήρη ύφεση, σε ένα ποσοστό ασθενών που προηγουμένως δεν είχαν άλλες θεραπευτικές επιλογές.

Είναι αξιοσημείωτο, ότι η CAR-T θεραπεία, συνδυάζει την αύξηση της μακροχρόνιας επιβίωσης με βελτιωμένη ποιότητα ζωής σε ασθενείς με δυσίατες αιματολογικές κακοήθειες, αποτελώντας μια ορόσημο καινοτόμα θεραπεία στον χώρο της αιματολογίας. Μάλιστα υπάρχουν ασθενείς που επιτυγχάνουν πλήρη ύφεση μετά από CAR-T- τα λεγόμενα ζωντανά φάρμακα- με παρατεταμένη επιβίωση χωρίς νόσο, ακόμη και μετά από πάροδο 10 ετών…

Αξίζει να πούμε, ότι περισσότεροι από 200 ασθενείς συμπεριλαμβανομένων και παιδιών έχουν λάβει κυτταρική θεραπεία με CAR -T στην Ελλάδα.

Το CNN Greece, συνάντησε την κυρία Ελευθερία Χατζημιχαήλ, MD, PhD, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αιματολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Ειδική Γραμματέα της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, για μία συζήτηση εφ’ όλης της ύλης. Η κυρία Χατζημιχαήλ μας ξεκαθάρισε πολλά ζητήματα αναφορικά με τη νόσο, με επιστημονικό, τεκμηριωμένο και κατανοητό τρόπο.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

Κυρία Χατζημιχαήλ, ποιες είναι οι πιο πρόσφατες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία των λεμφωμάτων;

Τα λεμφώματα αποτελούν μια ετερογενή ομάδα αιματολογικών κακοηθειών με εξαιρετικά μεταβαλλόμενο βιολογικό προφίλ. Οι πιο σημαντικές εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία των λεμφωμάτων εστιάζουν στην εξατομικευμένη ιατρική. Πλέον, η θεραπεία δεν είναι "μία για όλους", αλλά προσαρμόζεται στον συγκεκριμένο τύπο λεμφώματος του κάθε ασθενούς, ακόμα και σε μοριακό επίπεδο.

Εξελίξεις στη διάγνωση

Οι σύγχρονες διαγνωστικές μέθοδοι έχουν ξεπεράσει την απλή ιστοπαθολογία. Η γενετική ανάλυση και η ανίχνευση ειδικών βιοδεικτών επιτρέπουν πιο ακριβή ταξινόμηση και καλύτερη εκτίμηση πρόγνωσης. Το FDG-PET/CT ή αλλιώς τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET/CT), έχει πλέον καθιερωθεί τόσο στη σταδιοποίηση όσο και στην αξιολόγηση της ανταπόκρισης, βελτιώνοντας τις θεραπευτικές αποφάσεις. Στη θεραπεία, η πρόοδος είναι εντυπωσιακή. Διειδικά αντισώματα, CAR-T θεραπείες και νέοι στοχευμένοι παράγοντες έχουν μεταμορφώσει το τοπίο, προσφέροντας λύσεις ακόμη και σε ανθεκτικές μορφές της νόσου. Για παράδειγμα, τα διειδικά αντισώματα λειτουργούν σαν «ανοσολογική γέφυρα» μεταξύ Τ-λεμφοκυττάρων και καρκινικών Β-κυττάρων, με υψηλά ποσοστά ανταπόκρισης. Ενώ, η CAR-T θεραπεία –τα λεγόμενα «ζωντανά φάρμακα»– έχει αλλάξει ριζικά την πρόγνωση και την επιβίωση σε ασθενείς που δεν είχαν άλλες επιλογές.

Ποιες από αυτές τις καινοτόμες προσεγγίσεις είναι σήμερα διαθέσιμες για τους ασθενείς στην Ελλάδα;

Οι Έλληνες ασθενείς έχουν πρόσβαση σε όλες αυτές τις καινοτόμες θεραπείες μέσω του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Επιπλέον, πολλά ελληνικά κέντρα συμμετέχουν ενεργά σε διεθνή δίκτυα και πολυκεντρικές κλινικές δοκιμές, προσφέροντας τη δυνατότητα σε Έλληνες ασθενείς να συμμετέχουν και να έχουν πρόσβαση σε ακόμα πιο καινοτόμες θεραπείες που δεν έχουν λάβει ακόμη επίσημη έγκριση από τις ρυθμιστικές αρχές.

Επαναστατικές εξελίξεις στη θεραπεία

Αναφορικά με τις εξελίξεις στη θεραπεία, σήμερα συντελείται μία πραγματική επανάσταση. Ειδικότερα:

Στο πιο συχνό είδος λεμφώματος το Διάχυτο Λέμφωμα από μεγάλα Β κύτταρα (ΔΛΜΒΚ), η θεραπεία πρώτης γραμμής μετά από πολλά έτη έχει βελτιωθεί σημαντικά. Νέοι συνδυασμοί φαρμάκων πετυχαίνουν καλύτερα αποτελέσματα από τις παραδοσιακές θεραπείες, με διατηρούμενο όφελος για πέντε χρόνια. Τα διειδικά αντισώματα (bispecific antibodies) αποτελούν μία από τις πιο σημαντικές καινοτομίες της διετίας 2023-2025. Αυτά τα φάρμακα προσφέρουν έναν καινοτόμο μηχανισμό δράσης, συνδέοντας ταυτόχρονα τα Τ-λεμφοκύτταρα με τα καρκινικά Β-κύτταρα και δημιουργώντας μια "ανοσολογική γέφυρα" που επιτρέπει στα Τ-κύτταρα να αναγνωρίσουν και να καταστρέψουν τα κακοήθη κύτταρα, με εντυπωσιακά αποτελέσματα ακόμη και σε ανθεκτικές μορφές λεμφώματος. Τα φάρμακα αυτά έχουν εγκριθεί για ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στις συμβατικές θεραπείες και πετυχαίνουν ποσοστά επιτυχίας 56-82% ακόμη και σε ανθεκτικές μορφές λεμφώματος ως μονοθεραπεία ή και σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία. Βασικό πλεονέκτημα τους είναι ότι αποτελούν θεραπείες έτοιμες προς χορήγηση, «off-the-shelf» (από το ράφι) όπως αποκαλούνται. Μικρομοριακοί αναστολείς έχουν επίσης λάβει έγκριση για ανθεκτικές/υποτροπιάζουσες μορφές λεμφώματος από το κύτταρο του Μανδύα, ενώ η πιο επαναστατική εξέλιξη της τελευταίας δεκαετίας είναι όπως ήδη ανέφερα η κυτταρική θεραπεία CAR-T.

Κυτταρικές θεραπείες – Φρουροί για τον ασθενή

Κυρία Χατζημιχαήλ, θα θέλαμε να μας εξηγήσετε, τι είναι οι κυτταρικές θεραπείες (π.χ. CAR-T) και πώς λειτουργούν;

Οι κυτταρικές θεραπείες χρησιμοποιούν το ανοσοποιητικό του ίδιου του ασθενούς.

Στην περίπτωση των CAR-T κυττάρων (Chimeric Antigen Receptor T-cells, Τ Λεμφοκύτταρα με χιμαιρικό αντιγονικό υποδοχέα), τα Τ λεμφοκύτταρα του ασθενή τροποποιούνται ώστε να αναγνωρίζουν και να καταστρέφουν τα καρκινικά κύτταρα του λεμφώματος. Χορηγούνται στον ασθενή ως μία εφάπαξ έγχυση. Τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται και παραμένουν στον οργανισμό ως "φρουροί" μακροπρόθεσμα. Τα CAR-T είναι δηλαδή "ζωντανά φάρμακα".

Υπάρχουν κάποιες παρενέργειες;

Οι κυριότερες ανεπιθύμητες ενέργειες είναι το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών και οι νευρολογικές επιπλοκές, οι οποίες σήμερα είναι διαχειρίσιμες με ειδικά πρωτόκολλα. Μακροπρόθεσμα, οι ασθενείς χρειάζονται παρακολούθηση για λοιμώξεις και ανοσοανεπάρκεια, αλλά η συνολική ποιότητα ζωής όσων επιτυγχάνουν ύφεση είναι σαφώς βελτιωμένη.

Σε ποιες κατηγορίες λεμφωμάτων εφαρμόζονται σήμερα οι κυτταρικές θεραπείες και με ποια αποτελεσματικότητα;

Οι κυτταρικές θεραπείες CAR-T απευθύνονται σε ασθενείς με υποτροπιάζοντα ή ανθεκτικά μη-Hodgkin λεμφώματα (ΔΛΜΒΚ, λέμφωμα μεσοθωρακίου, λέμφωμα από κύτταρο μανδύα, λεμφοζιδιακό λέμφωμα), όλων των ηλικιών. Τα ποσοστά ανταπόκρισης κυμαίνονται στο 40–60%, με σημαντικό αριθμό ασθενών να επιτυγχάνουν πλήρη ύφεση και πολυετή επιβίωση.

Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι συγκεκριμένες CAR-T θεραπείες είναι πιο αποτελεσματικές από την αυτόλογη μεταμόσχευση μυελού των οστών σε ασθενείς με ΔΛΜΒΚ και ανθεκτική ή πρώιμα υποτροπιάζουσα νόσο (υποτροπή<12 μήνες). Η θεραπεία αυτή έχει ανανεώσει την ελπίδα για ασθενείς που παλαιότερα θεωρούνταν ανίατοι, μετατρέποντας το λέμφωμα από μια θανατηφόρα νόσο σε μια δυνητικά θεραπεύσιμη κατάσταση.

Προφίλ ασθενών και κριτήρια θεραπείας

Θα μπορούσατε να μας ορίσετε το προφίλ των ασθενών; Σε ποια ηλικιακή κατηγορία συνήθως ανήκουν;

Οι κυτταρικές θεραπείες CAR-T απευθύνονται σε ασθενείς με υποτροπιάζοντα ή ανθεκτικά μη-Hodgkin λεμφώματα όλων των ηλικιών, των οποίων η νόσος έχει υποτροπιάσει ή δεν ανταποκρίθηκε σε ≥2 γραμμές θεραπείας. Πρόκειται δηλαδή για ασθενείς για τους οποίους άλλες θεραπείες δεν ήταν αποτελεσματικές, γεγονός που καθιστά την CAR-T θεραπεία μια κρίσιμη θεραπευτική επιλογή.

Το προφίλ αυτών των ασθενών περιλαμβάνει κυρίως ενήλικες 40-70 ετών, ενώ στην Ελλάδα η μέση ηλικία των ασθενών κυμαίνεται γύρω στα 50 έτη και όπως είπαμε παραπάνω, τα ποσοστά ανταπόκρισης στη θεραπεία, είναι πολύ υψηλά και ελπιδοφόρα.

Λόγω των απαιτήσεων της θεραπείας, η επιλογή ασθενών γίνεται αυστηρά με βάση συγκεκριμένα κριτήρια καταλληλότητας, τα οποία περιλαμβάνουν επιβεβαιωμένη διάγνωση υποτροπιάζοντος ή ανθεκτικού λεμφώματος, κατάλληλη γενική κατάσταση του ασθενούς και ικανότητα να ανεχθεί τη διαδικασία και τις πιθανές επιπλοκές.

Τι γνωρίζουμε για την επίδραση των κυτταρικών θεραπειών στη μακροχρόνια επιβίωση και ποιότητα ζωής;

Η CAR-T θεραπεία στην Ελλάδα έχει δείξει σημαντικά θετικά αποτελέσματα στη μακροχρόνια επιβίωση των ασθενών με λεμφώματα. Ασθενείς που επιτυγχάνουν πλήρη ύφεση μετά από CAR-T έχουν σημαντική παρατεταμένη επιβίωση χωρίς νόσο. Εντυπωσιακά στοιχεία από το 2024 δείχνουν ότι ασθενείς που έλαβαν CAR-T το 2017 παραμένουν σε ύφεση 10+ χρόνια μετά.

Η CAR-T θεραπεία προσφέρει επιπλέον σημαντική βελτίωση στην ποιότητα ζωής των ασθενών σε σύγκριση με παλιότερα θεραπευτικά πρωτόκολλα, κυρίως λόγω των υψηλών ποσοστών ύφεσης και μειωμένης ανάγκης για συνεχή χημειοθεραπεία.

Η ποιότητα ζωής αποκαθίσταται πλήρως στο 70% των ασθενών μετά τον πρώτο χρόνο, ενώ πολλοί ασθενείς επιστρέφουν σε λειτουργική καθημερινότητα. Οι μακροχρόνιες επιπλοκές είναι διαχειρίσιμες με στενή παρακολούθηση.

Εμπειρία στην Ελλάδα

Πόσοι ασθενείς στην Ελλάδα έχουν ήδη λάβει αυτές τις θεραπείες;

Περισσότεροι από 200 ασθενείς συμπεριλαμβανομένων και παιδιών έχουν λάβει κυτταρική θεραπεία με CAR -T στην Ελλάδα στα εξαιρετικά πιστοποιημένα κέντρα που διαθέτουμε.

Προκλήσεις & ανισότητες

Κυρία Χατζημιχαήλ, σε ποια κέντρα πραγματοποιούνται οι θεραπείες; Υπάρχουν περιορισμοί, προκλήσεις ή και ανισότητες σε ασθενείς που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές;

Πιστοποιημένα κέντρα για χορήγηση κυτταρικών θεραπειών υπάρχουν σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Ηράκλειο. Παρά τη διαθεσιμότητα της CAR-T θεραπείας στην Ελλάδα, υπάρχουν πράγματι, σημαντικοί περιορισμοί που καθιστούν την πρόσβαση δύσκολη για ορισμένες κατηγορίες ασθενών. Οι κυριότερες προκλήσεις περιλαμβάνουν περιορισμένο αριθμό κλινών, μακρόχρονη αναμονή, γεωγραφική ανισότητα και γραφειοκρατικά εμπόδια. Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και εξοπλισμού εντείνει περαιτέρω τις δυσκολίες.

Η παρατεταμένη μετακίνηση δημιουργεί σημαντική οικονομική επιβάρυνση για τις οικογένειες, καθώς το κόστος μετακίνησης και διαμονής για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να είναι απαγορευτικό. Αυτό δημιουργεί επιπλέον ψυχοκοινωνικό στρες τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους συνοδούς τους.

Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες που περιλαμβάνουν την επέκταση της δικτύωσης των κέντρων CAR-T και σε άλλες πόλεις, την ενίσχυση του εξειδικευμένου προσωπικού, τη βελτίωση της λογιστικής υποστήριξης και την ανάπτυξη προγραμμάτων οικονομικής στήριξης για ασθενείς από απομακρυσμένες περιοχές.

Προοπτικές, Αυτοάνοσα & συστημικές προκλήσεις

Υπάρχουν νέες κυτταρικές θεραπείες υπό έρευνα, πέρα από τα λεμφώματα, π.χ. σε συμπαγείς όγκους ή αυτοάνοσα νοσήματα. Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον της Ιατρικής;

Οι κυτταρικές θεραπείες έχουν επεκταθεί σημαντικά πέρα από τα λεμφώματα, ανοίγοντας νέα σύνορα στη θεραπεία άλλων καρκίνων και αυτοάνοσων νοσημάτων.

Για τους συμπαγείς όγκους (όπως μελάνωμα, καρκίνος πνεύμονα και τραχήλου), χρησιμοποιούνται φυσικά ανοσοποιητικά κύτταρα που έχουν ήδη διεισδύσει στον όγκο. Αυτά απομονώνονται χειρουργικά, πολλαπλασιάζονται στο εργαστήριο και επανεισάγονται στον ασθενή. Ένα από τα πιο επαναστατικά πεδία εφαρμογής είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα, όπου η θεραπεία στοχεύει στην εξάλειψη των κυττάρων που επιτίθενται στον οργανισμό, επιτρέποντας την "επανεκκίνηση" του ανοσοποιητικού συστήματος. Ενθαρρυντικά αποτελέσματα υπάρχουν σε νοσήματα όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η μυασθένεια, η σκλήρυνση κατά πλάκας και οι φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου.

Η επέκταση των κυτταρικών θεραπειών πέρα από τα λεμφώματα σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στη θεραπευτική προσέγγιση, μετατοπίζοντας το επίκεντρο από τη διαχείριση συμπτωμάτων σε οριστικές λύσεις με μία μόνο παρέμβαση. Με εκατοντάδες κλινικές δοκιμές σε εξέλιξη και συνεχή επέκταση σε νέες παθήσεις, οι κυτταρικές θεραπείες υπόσχονται να μεταμορφώσουν ριζικά το μέλλον της ιατρικής.

Το ΕΣΥ, να αγκαλιάσει τις νέες θεραπείες

Ποιες ενέργειες πρέπει να γίνουν ώστε το ελληνικό σύστημα υγείας να είναι έτοιμο να υποστηρίξει την ευρεία χρήση αυτών των θεραπειών;

Για την επέκταση και βελτιστοποίηση των CAR-T θεραπειών στην Ελλάδα απαιτούνται συγκεκριμένες παρεμβάσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Όσον αφορά στις υποδομές, είναι επιτακτική η επέκταση των κλινών από τις σημερινές περίπου 40 πανελλαδικά σε πάνω από 80, καθώς και η δημιουργία περιφερειακών κέντρων π.χ. σε Ιωάννινα και Αλεξανδρούπολη για καλύτερη γεωγραφική κάλυψη.

Παράλληλα, οι ανάγκες στελέχωσης είναι σημαντικές και περιλαμβάνουν πάνω από 50 εξειδικευμένους αιματολόγους, 100 και πλέον νοσηλευτές με ειδική εκπαίδευση που θα διαχειρίζονται την πολύπλοκη διαδικασία.

Εξίσου σημαντικές είναι οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στη μείωση του χρόνου έγκρισης, καθώς και στη δημιουργία μιας fast-track διαδικασίας για καινοτόμες θεραπείες. Απαραίτητη είναι επίσης η επένδυση σε υποδομές βιοτεχνολογίας και η ενίσχυση της ακαδημαϊκής συνεργασίας για την προώθηση της έρευνας και καινοτομίας.

Η δημιουργία μιας ταχείας διαδρομής παραπομπής τύπου «πράσινου διαδρόμου» αποτελεί κλειδί για την αποτελεσματικότητα του συστήματος. Αυτή θα περιλαμβάνει την τυποποίηση των κριτηρίων ένταξης, τη χρήση ενιαίας φόρμας παραπομπής, προκαθορισμένες ημερομηνίες για τη λήψη αφαίρεσης και παραγωγής, καθώς και τη διαθεσιμότητα αλγορίθμων θεραπείας γεφύρωσης (bridging therapy) που θα είναι συμβατοί με τις διεθνείς συστάσεις.

Αναγκαία η εκπαίδευση των γιατρών

Ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης των γιατρών, της ενημέρωσης των ασθενών και της συνεργασίας με διεθνή κέντρα ώστε να βελτιωθεί η πρόσβαση και η αποτελεσματικότητα;

Η εκπαίδευση, η ενημέρωση και οι διεθνείς συνεργασίες αποτελούν τους τρεις πυλώνες για τη βελτίωση της πρόσβασης και της αποτελεσματικότητας των κυτταρικών θεραπειών.

Αρχικά, η εκπαίδευση των γιατρών είναι κρίσιμη γιατί αυτές οι θεραπείες απαιτούν εξειδικευμένη γνώση. Οι γιατροί πρέπει να γνωρίζουν πότε και πώς να εφαρμόζουν αυτές τις προηγμένες θεραπείες, πώς να αναγνωρίζουν τους κατάλληλους ασθενείς και πώς να διαχειρίζονται τις πιθανές παρενέργειες.

Όσον αφορά την ενημέρωση των ασθενών, είναι εξίσου σημαντική γιατί βοηθά τους ασθενείς να κατανοήσουν τις επιλογές τους και να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. H δημιουργία απλών, εθνικά ομοιόμορφων ενημερωτικών υλικών με κατανοητή γλώσσα και κατάλληλα γραφικά, η εγκατάσταση γραμμών επικοινωνίας 24/7 σε όλα τα κέντρα καθώς και η δημιουργία μιας ψηφιακής πλατφόρμας με πληροφορίες σε απλή γλώσσα θα διευκόλυνε την πρόσβαση στη σωστή πληροφορία. Όταν οι ασθενείς είναι καλά ενημερωμένοι, συμμετέχουν πιο ενεργά στη θεραπεία τους και έχουν καλύτερα αποτελέσματα.

Τέλος, οι διεθνείς συνεργασίες μας επιτρέπουν να μοιραζόμαστε εμπειρίες και τεχνογνωσία με τα καλύτερα κέντρα παγκοσμίως. Μέσω ευρωπαϊκών δικτύων κυτταρικών θεραπειών μπορεί να γίνει ανταλλαγή δεδομένων, να αναπτυχθούν κοινές κλινικές μελέτες και να συνεργαστούμε για ταχύτερες εγκρίσεις νέων θεραπειών. Αυτό διασφαλίζει ότι οι ασθενείς μας έχουν πρόσβαση στις πιο σύγχρονες και αποτελεσματικές θεραπείες το συντομότερο δυνατό.

Τελικά το μήνυμα που στέλνετε στους ασθενείς κυρία Χατζημιχαήλ ποιο είναι:

Τα λεμφώματα δεν είναι πλέον θανατηφόρα νοσήματα. Με τις νέες θεραπείες, ακόμη και ασθενείς που θεωρούνταν "ότι δεν είχαν καμία ελπίδα" έχουν 40-50% πιθανότητα πλήρους ίασης.

Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικούς αιματολόγους διεθνούς κύρους και σύγχρονα κέντρα. Χρειαζόμαστε όμως περισσότερη υποστήριξη από την Πολιτεία για να μην χάνουμε ασθενείς λόγω καθυστερήσεων. Υπάρχει ελπίδα, υπάρχει θεραπεία, υπάρχει μέλλον.-