Μόναχο 1, Μόναχο 2, Μόναχο 3…

Το διάγγελμα Πούτιν αποτελεί προσβολή στο σύνολο της μεταπολεμικής διεθνούς τάξεως.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον απόηχό του όλοι, νικητές και ηττημένοι, αποφάσισαν να στηρίξουν τον κόσμο που αναδυόταν στο διεθνές δίκαιο και όχι στον νόμο της ζούγκλας. Η ιδρυτική Χάρτα του ΟΗΕ, σε ισχύ και σήμερα, υπενθυμίζω, καταδικάζει εξίσου την χρήση βίας και την απειλή χρήσης βίας για την επίλυση διεθνών διαφορών.

Λίγα χρόνια αργότερα η ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατέστησε αδιανόητο τον πόλεμο μεταξύ των δύο ιστορικών αντιπάλων στην Ευρώπη, της Γαλλίας και της Γερμανίας και εισήγαγε 70 χρόνια ειρηνικής προόδου στην ήπειρο από την οποία ξεκίνησαν και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ου αιώνα. Όλα αυτά βέβαια στο σταθερό πλαίσιο που εξασφάλιζε ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ δύο μπλοκ, η στρατιωτική έκφραση των οποίων ήταν το ΝΑΤΟ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Πάντως η αποδοχή της κυριαρχίας του διεθνούς δικαίου για την επίλυση διαφορών στην Ευρώπη υπήρξε, σε αδρές γραμμές, γενική και αδιαμφισβήτητη.

Το 1945, όταν ιδρύθηκε ο ΟΗΕ, το τραύμα της συνδιάσκεψης του Μονάχου του 1938 με το οποίο οι δυτικές δημοκρατίες προσπάθησαν να αποτρέψουν τον πόλεμο εξευμενίζοντας τον Χίτλερ ήταν νωπό. Το ίδιο και τα επιχειρήματα του τελευταίου περί ιστορικού δικαιώματος της Γερμανίας (επί της Σουδητίας, π.χ.) και περί ανάγκης για ζωτικό χώρο (Lebensraum).

Ο Χίτλερ στην αρχή επεκτάθηκε χωρίς πόλεμο. Κάθε φορά έθετε στις δημοκρατίες το ερώτημα : Με σταματάτε με πόλεμο ή με αφήνετε ; Κάνετε πόλεμο για την Ρηνανία ; Κάνετε πόλεμο για το Ζάαρ ; Θα με πολεμήσετε για το Anschluss με την Αυστρία ; Για την Σουδητία και την Τσεχοσλοβακία ; Είναι η γνωστή σαλαμοποίηση (salami tactics), η τακτική της επέκτασης κατά τμήματα (φέτες), το κάθε ένα από τα οποία δεν δικαιολογεί μία τόσο σοβαρή απόφαση όσο αναμφισβήτητα είναι ένας γενικευμένος πόλεμος. Μόνο που κάποια στιγμή ανακαλύπτεται ότι το σαλάμι φαγώθηκε… . Για την Δύση η φέτα της ανακάλυψης ήταν, φυσικά, η Πολωνία. Τα υπόλοιπα τα γνωρίζουμε όλοι.

Το διάγγελμα του Πούτιν της 21ης Φεβρουαρίου 2022 για την προσάρτηση του Ντονμπάς και του Λουγκάνσκ είχε όλα τα παραπάνω στοιχεία : Είχε τις συνήθεις μεγαλοστομίες για την ιστορική ταυτότητα Ρωσίας και Ουκρανίας (το επιχείρημα περί «ιστορικού» δικαιώματος), είχε το «επιχείρημα» περί ζωτικού χώρου, είχε την αλαζονεία του ισχυρότερου (θα το πάρω γιατί μπορώ) και, φυσικά, εμπεριείχε και την σαλαμοποίηση της Ουκρανίας : Χθες η Κριμαία, σήμερα το Ντονμπάς και το Λουκάνσκ, αύριο ίσως την Ουκρανία. Αυτό είναι το Μόναχο Νο 2 για τις δυτικές δημοκρατίες. Πότε σταματάμε τον Πούτιν; Πώς; Μπορούμε να τον σταματήσουμε; Και πού θα σταματήσει εάν δεν τον σταματήσουμε;

Φυσικά το πιο σημαντικό από αυτά τα ερωτήματα είναι το εάν μπορούμε να τον σταματήσουμε και, συνεπώς, μέχρι πού είμαστε διατεθειμένοι να φτάσουμε. Τα μέχρι στιγμής δείγματα γραφής είναι ασαφή, ίσως και ανησυχητικά. Πρώτον, ο Αμερικανός Πρόεδρος δήλωσε σαφώς ότι δεν θα στείλει στρατιώτες στην Ουκρανία. Δεύτερον ο Γερμανός Καγκελάριος επεσήμανε ότι δεν τίθεται θέμα ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ «για χρόνια». Και τρίτον η … Ρωσική κυβέρνηση παρατήρησε -ορθώς- ότι η Ουκρανία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ.

Μόναχο 3

Έχουμε και εμείς στην Ελλάδα το δικό μας, δυνητικό (ευτυχώς) ακόμα Μόναχο. Η διεθνής του ολοκληρωτισμού σήμερα στον πλανήτη περιλαμβάνει και την «δημοκρατία» της Τουρκίας και ο Ερντογάν συνηθίζει να μιμείται τις μεθόδους του Πούτιν. Το κάνει ήδη : Πρώτα με την ρητορική περί εγκλωβισμού της Τουρκίας στο Αιγαίο (άρα την ανάγκη για ζωτικό χώρο) και την κήρυξη του casus belli. Σεύτερον με τα «ιστορικά» επιχειρήματα περί «Γαλάζιας Πατρίδας». Και τρίτον με τον αναθεωρητισμό που διέπει την Τουρκική εξωτερική πολιτική ως προς τις διεθνείς Συνθήκες που διαμόρφωσαν τα σύνορα της σημερινής Τουρκίας. Ο μονοκράτωρ Πρόεδρος της Τουρκίας μάς σερβίρει έτσι το δικό του «σαλάμι» : Πρώτη φέτα η προσπάθεια δημιουργίας «γκρίζων» περιοχών στο Αιγαίο, δεύτερη η αμφισβήτηση της Ελληνικής ΑΟΖ με το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο, τρίτη η σύνδεση της Ελληνικής κυριαρχίας επί των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου με την αποστρατιωτικοποίησή τους. Πόσες φέτες μπορούμε να καταπιούμε ;

Συμπέρασμα : Ο μεταπολεμικός κόσμος με τα σταθερά μέχρι τούδε σύνορα και την, ξανά, σε αδρές γραμμές, κυριαρχία του διεθνούς δικαίου βρίσκεται ξανά ενώπιον το φάσματος των βίαιων συνοριακών αλλαγών. Δεν είναι τυχαίο ότι όλες αυτές οι απειλές για την ειρήνη, παγκόσμια ή περιφερειακή, προέρχονται από χώρες με ολοκληρωτικά ή ημιολοκληρωτικά καθεστώτα, με πανίσχυρους ηγέτες που στηρίζονται στις διεκδικήσεις τους από μεγάλα τμήματα του πληθυσμού τους, κάτι που ασφαλώς ισχυροποιεί ακόμα περισσότερο την θέση τους Όπως γράφει η Αμερικανίδα Ιστορικός και δημοσιογράφος Anne Applebaum, που έχει μελετήσει εκτενώς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αλλά και τον Μαρξισμό-Λενινισμό, το καλό είναι ότι σε αυτό το Μόναχο ο Πούτιν δεν θα βρει απέναντί του έναν Νέβιλ Τσέιμπερλεην. Το κακό είναι ότι δεν θα βρει ούτε έναν Τσώρτσιλ.

* Ο Ευκλείδης Σακελλάριος είναι πολιτικός επιστήμονας