2006-2016 Δέκα χρόνια λειτουργίας του «Ινστιτούτου του όλου κόσμου»

To 2006 ο διανοούμενος, συγγραφέας και ποιητής από τη Μαρτινίκα, Εντουάρ Γκλισάν (1928-2011), δημιούργησε το «Ινστιτούτο του όλου κόσμου» ενσωματώνοντας την ιδέα της «Ποιητικής της Συνάφειας» - Poétique de la Relation, 1990 - που είχε αναπτύξει στο έργο του και τον θεμελιώδη ρόλο της στην κατασκευή του Ενός Κόσμου. «Η ιδέα του αναγνωρίζει και ενισχύει τις σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους και τόπους, έμψυχα και άψυχα αντικείμενα, ορατές και αόρατες δυνάμεις, τον αέρα, το νερό, τη φωτιά, τη βλάστηση, τα ζώα και τους ανθρώπους» (μτφρ: Αλέξης Καλοφωλιάς).

Για να γίνει κατανοητή η φιλοσοφία του Γκλισάν, αξίζει να ανατρέξουμε στη γενέθλια χώρα του, τις Αντίλλες, η οποία υποφέρει από μία πληγή : τις συνέπειες του δουλεμπορίου, το όποιο βίωσε για περίπου τρεις αιώνες και έκτοτε δεν μπορεί να ξεχάσει. Οι σκλάβοι ξεριζώθηκαν από την Αφρική, «τη χώρα του πριν» από την οποία αποκόπηκαν βίαια με το ταξίδι τους στο νέγρικο πλοίο («στην κοιλιά του ζώου», λέει ο ποιητής) και αποβιβάστηκαν ολόγυμνοι σε μία γη που δεν ήταν δική τους, αλλά ανήκε στους λευκούς.

Ο σύγχρονος Αντιλλέζος δυσκολεύεται λοιπόν να τοποθετηθεί χρονικά – η Ιστορία του καταστράφηκε απότομα από το δουλεμπόριο – και χωρικά – έφτασε σε μία χώρα στην οποία δεν είχε ρίζες. Πολύ νωρίς, οι συγγραφείς και οι διανοούμενοι των Αντιλλών είχαν ως αποστολή να θεραπεύσουν αφενός ετούτο το τραύμα της Ιστορίας και αφετέρου να καταφέρουν να συμφιλιώσουν τους κατοίκους των Αντιλλών με τη χώρα τους.

Η θετική πλευρά της δυστυχίας τους, είναι ότι φθάνοντας σε μία καινούρια και συνάμα άγνωστη χώρα, έπρεπε να εφεύρουν έναν τρόπο ζωής, να δημιουργήσουν έναν καινούριο πολιτισμό. Συγκεκριμένα, ο πολιτισμός των Αντιλλών γεννήθηκε από τη συνάντηση στις νήσους, ανθρώπων που έρχονταν από μακρινές και πολύ διαφορετικές χώρες: Ευρωπαίους, Αφρικανούς, Ινδούς, που ήρθαν τον 19ο αιώνα, Λιβανέζους, Σύριους... Όλοι οι παραπάνω πληθυσμοί προσαρμόστηκαν στη χώρα διατηρώντας ποικίλα πολιτιστικά τους στοιχεία. Αναμείχθηκαν οι γνώσεις τους, οι τεχνικές τους, οι μύθοι τους, τα τραγούδια τους.... Εν ολίγοις, ο πολιτισμός των Αντιλλών γεννήθηκε από το πολυπολιτισμικό χωνευτήρι των λαών της. Είναι αυτό που ο Γκλισάν αποκαλεί κρεολοποίηση ή μιγαδοποίηση (« créolisation », « métissage »). Δεν πρόκειται για μία απλή ανάμειξη, αλλά για ένα είδος πολιτισμικού υβριδισμού που οδηγεί στη δημιουργία ενός καινούριου τρόπου ζωής, μίας αληθινής τέχνης.

Από την αρχή της ίδρυσής του, το «Ινστιτούτο του όλου κόσμου» παραμένει πιστό σε αυτό το δυναμικό όραμα και την εξωστρέφεια, έχοντας αναπτύξει σημαντική πορεία, επιβεβαιώνοντας το στοίχημα του Εντουάρ Γκλισάν, να αποτελεί το «Ινστιτούτο του ενός κόσμου» ανοιχτό χώρο συζητήσεων διαφορετικών « φαντασιακών » και σκέψεων :

Έχουμε ραντεβού εκεί όπου συναντιούνται οι ωκεανοί.

Στη θεωρία του, ο Γκλισάν αναφέρει ότι «μπορώ να αλλάξω ανταλλάσοντας χωρίς να χαθώ ή να αλλοιωθώ», ενώ δεν έπαψε να μιλάει και να γράφει για τη συνάντηση μεταξύ των πολιτισμών, την αναπόφευκτη ανάμιξη στην εποχή της μετανάστευσης, του πλούτου αυτής της πολιτιστικής συνάντησης και για τη γόνιμη φαντασία των ανθρώπων οι οποίοι καλούνται να ζήσουν μαζί.

Όλα τα αρχεία του Γκλίσάν ταξινομήθηκαν σε εθνικό θησαυρό από το γαλλικό κράτος και η ιστοσελίδα του Ινστιτούτου προσφέρει για το κοινό πολλές ερευνητικές μελέτες για το δουλεμπόριο, την αποικιοκρατία, την προφορική λογοτεχνία, τη θεωρία του Γκλισάν, κ.α.

Ευρύ πολιτιστικό δίκτυο ταυτόχρονα γαλλικό και διεθνές, και σε στενή συνεργασία με τις υπερπόντιες περιοχές, το «Ινστιτούτο του ενός κόσμου» είναι ουσιαστικά ένας ιστότοπος μελέτης και έρευνας, ένας χώρος νέων θεωριών και κατάρτισης, ένα σημείο συνάντησης και ένας χώρος αφιερωμένος στις μνήμες των ανθρώπων και των τόπων του κόσμου. Οι περισσότερες εκδηλώσεις του πραγματοποιούνται στο Σπίτι της Λατινικής Αμερικής (217 boulevard Saint-Germain, 75007 Paris).

Σε συνεργασία με την περιφέρεια Ile de France, το Υπουργείο των Yπερπόντιων Διαμερισμάτων και Εδαφών και το Πανεπιστημιακό Πρακτορείο της Γαλλοφωνίας, το Ινστιτούτο συνδιοργανώνει με άλλα πανεπιστήμια και μουσεία σεμινάρια, διαλέξεις και συμβάλλει στη διάδοση της ποικιλομορφίας των κόσμων μέσω των γλωσσών, των καλλιτεχνικών εκφράσεων και του απρόσμενου των τρόπων ζωής.

* Η Κατερίνα Σπυροπούλου είναι Δρ. Γαλλόφωνης και Συγκριτικής Γραμματολογίας