Tο μέλλον της καθαρής βιομηχανίας στην Ευρώπη και το νέο πλαίσιο στήριξης

Περισσότερο από μια απλή αντικατάσταση του Προσωρινού Πλαισίου Κρίσης και Μετάβασης (Temporary Crisis and Transition Framework – TCTF), το CISAF αποτελεί την προσπάθεια της Επιτροπής να θεσμοθετήσει την ευθυγραμμισμένη με το κλίμα κρατική στήριξη μέσω ενός δομημένου και νομικά στιβαρού πλαισίου—ενός πλαισίου που βασίζεται στην προβλεψιμότητα, την επεκτασιμότητα και τον μακροπρόθεσμο αντίκτυπο.

Το CISAF αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα όπου η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η επίτευξη των κλιματικών στόχων απαιτεί όχι μόνο φιλόδοξη πολιτική, αλλά και ευέλικτους νομικούς μηχανισμούς για την υλοποίηση δημόσιας χρηματοδότησης σε μεγάλη κλίμακα—χωρίς να παραβιάζονται οι θεμελιώδεις αρχές του δικαίου του ανταγωνισμού.

Από την Αντιμετώπιση Κρίσεων στη Βιομηχανική Πολιτική: Μια Μετατόπιση στον Νομικό Σχεδιασμό

Το CISAF εγκαταλείπει τη ρευστή και αντιδραστική στάση του TCTF και προχωρά σε μια πιο στρατηγική και προληπτική χρήση των κρατικών ενισχύσεων. Το πλαίσιο, το οποίο θα ισχύει έως τις 31 Δεκεμβρίου 2030, παρέχει στα κράτη μέλη νομική βάση για την επιδότηση επενδύσεων σε καθαρές μορφές ενέργειας και τεχνολογίας με λιγότερα διοικητικά εμπόδια.

Αυτή η αλλαγή δεν είναι απλώς μια διοικητική απλοποίηση—αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη μετατόπιση στη νομική σκέψη. Η Επιτροπή δείχνει ότι η επιλεκτική δημόσια στήριξη για την αποανθρακοποίηση όχι μόνο είναι αποδεκτή, αλλά και επιθυμητή ως νόμιμη μορφή οικονομικής παρέμβασης. Το CISAF προσφέρει ένα σταθερότερο κανονιστικό περιβάλλον, με σαφέστερους κανόνες, ευρύτερες κατηγορίες επιλεξιμότητας και, κυρίως, πιο ευέλικτους μηχανισμούς.

Νομική Βεβαιότητα σε Σύνθετα Οικονομικά Περιβάλλοντα

Το CISAF επιτρέπει ρητά την παροχή ενίσχυσης σε τομείς όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα χαμηλού άνθρακα καύσιμα, η αποανθρακοποίηση βιομηχανικών διεργασιών, η παραγωγή καθαρής τεχνολογίας και η κάλυψη κινδύνου για υποδομές.

Ωστόσο, δεν επιβάλλει ένα ενιαίο μοντέλο ενίσχυσης. Η στήριξη μπορεί να δοθεί είτε μέσω ανώτατων ορίων (π.χ. έως €200 εκατομμύρια ανά έργο), είτε μέσω ανταγωνιστικών διαδικασιών, είτε με βάση ανάλυση χρηματοδοτικού κενού. Αυτή η πολυεπίπεδη προσέγγιση εισάγει νομικές επιλογές—και μαζί τους, την ανάγκη για προσεκτική διαμόρφωση των σχεδίων ενίσχυσης, ώστε να διασφαλίζεται η αναλογικότητα, η διαφάνεια και η συμβατότητα με το ενωσιακό δίκαιο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσέγγιση του πλαισίου για το υδρογόνο και άλλα καύσιμα χαμηλών εκπομπών. Αυτά αναγνωρίζονται ως τεχνολογίες κρίσιμης σημασίας για την αποανθρακοποίηση τομέων υψηλής δυσκολίας. Από νομική σκοπιά, αυτό συνιστά ντε φάκτο αναγνώριση της στρατηγικής τους αξίας, ανοίγοντας τον δρόμο για ταχύτερες εγκρίσεις και υψηλότερα ποσοστά ενίσχυσης με απλουστευμένες διαδικασίες.

Το ίδιο ισχύει για την ενίσχυση του ενεργειακού κόστους σε ενεργοβόρες επιχειρήσεις.
Το πλαίσιο επιτρέπει στοχευμένες μειώσεις τιμών ηλεκτρικής ενέργειας—αλλά υπό έναν
νομικό όρο: οι επιχειρήσεις πρέπει να δεσμευτούν σε επενδύσεις αποανθρακοποίησης.

Με άλλα λόγια, η ενίσχυση είναι αιρετή και αμοιβαία, ενσωματώνοντας τον πολιτικό
στόχο μέσα στη νομική δομή της επιδότησης. Πρόκειται για έναν ευφυή συμβιβασμό
μεταξύ ανταγωνιστικότητας και περιβαλλοντικής ακεραιότητας.

Καθαρή Τεχνολογία, Στρατηγική Αυτονομία και το Νέο Βιομηχανικό Δόγμα

Μια ακόμη νομική καινοτομία αφορά τη στήριξη για παραγωγική ικανότητα καθαρών
τεχνολογιών. Έργα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού για τη
Βιομηχανία Μηδενικού Άνθρακα (Net-Zero Industry Act) τεκμαίρεται ότι είναι
επιλέξιμα—είτε μέσω εγκεκριμένων καθεστώτων είτε, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, ως
αυτόνομα. Αυτό παρέχει στα κράτη μέλη ισχυρή νομική βάση για παρέμβαση όταν
υφίσταται σοβαρός κίνδυνος μεταφοράς της παραγωγής εκτός ΕΕ.

Η μετατόπιση αυτή είναι σημαντική. Αντανακλά μια αναδυόμενη συναίνεση ότι, αν και το δίκαιο του ανταγωνισμού παραμένει θεμελιώδες, οφείλει πλέον να προσαρμόζεται σε επιταγές στρατηγικής αυτονομίας.

Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι η στήριξη για εργοστάσια ηλεκτρολυτών, μπαταριών ή μονάδες επεξεργασίας πρώτων υλών μπορεί να δικαιολογηθεί όχι μόνο με όρους αποτυχίας της αγοράς, αλλά και βάσει πολιτικής αναγκαιότητας.

Επιπλέον, το CISAF αναγνωρίζει ρητά ότι η απομείωση του επενδυτικού κινδύνου (de-risking) είναι κρίσιμη για την κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων σε μεγάλης κλίμακας καθαρές υποδομές. Για τους νομικούς που ασχολούνται με συναλλαγές, αυτό δημιουργεί διαύλους για διαρθρωτικά σχήματα δημόσιου-ιδιωτικού χαρακτήρα, μέσω συμμετοχών στο μετοχικό κεφάλαιο, μειωμένης εξασφάλισης ή μηχανισμών εγγυήσεων. Η ένταξη ειδικών οχημάτων επενδύσεων (SPVs) και επενδυτικών ταμείων ως νόμιμων παραληπτών ενίσχυσης είναι αξιοσημείωτη και ανοίγει δυνατότητες για δημιουργικές δομές εντός του περιγράμματος του ενωσιακού δικαίου κρατικών ενισχύσεων.

Δημοσιονομικά Εργαλεία και Παρεμβάσεις από την Πλευρά της Ζήτησης

Ένα από τα πιο διακριτικά πλεονεκτήματα του CISAF είναι η δυνατότητα χρήσης φορολογικών εργαλείων. Οι επιταχυνόμενες φοροαπαλλαγές για επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες αναγνωρίζονται πλέον ρητά ως επιλέξιμο μέτρο. Αυτό δίνει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να σχεδιάσουν φορολογικά κίνητρα που ενθαρρύνουν την ιδιωτική επένδυση σε πράσινα περιουσιακά στοιχεία—συμπληρωματικά προς άμεσες
επιδοτήσεις ή εγγυήσεις τιμής. Από νομική-πολιτική σκοπιά, αυτή η πρόβλεψη διευρύνει τη φαρέτρα εργαλείων.

Αναγνωρίζεται δηλαδή ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν αφορά μόνο την πλευρά της προσφοράς—αφορά και τη δημιουργία ζήτησης και τη βιωσιμότητα των πράσινων επιχειρηματικών μοντέλων.

Στρατηγικές Επιπτώσεις για την Ελληνική Αγορά

Για την Ελλάδα, το CISAF αποτελεί σημείο καμπής—εφόσον επιλέξουμε να δράσουμε. Το προφίλ της χώρας στις ΑΠΕ, ιδίως στον ηλιακό και υπεράκτιο αιολικό τομέα, είναι ισχυρό. Ωστόσο, ιστορικά, η Ελλάδα δυσκολεύτηκε να μετατρέψει τα φυσικά της πλεονεκτήματα σε ώριμα επενδυτικά έργα, λόγω γραφειοκρατικών δυσκολιών και νομικής ασάφειας ως προς την επιλεξιμότητα ενισχύσεων.

Το CISAF προσφέρει ένα πλαίσιο για την αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων. Παρέχει
νομική σαφήνεια και απλοποίηση διαδικασιών που μπορούν να αξιοποιηθούν από τις
εθνικές αρχές για την υποστήριξη εμβληματικών έργων. Επιπλέον, σύμφωνα με τους
ευρωπαϊκούς χάρτες περιφερειακών ενισχύσεων, μεγάλο μέρος της χώρας είναι
επιλέξιμο για υψηλότερες εντάσεις ενίσχυσης—ιδίως περιοχές όπως η Δυτική
Μακεδονία, που ήδη βρίσκονται σε μετάβαση από τη λιγνιτική ενέργεια.

Κρίσιμη σημασία έχουν οι διατάξεις για τη βιομηχανική παραγωγή, που θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν τη θέση της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή εφοδιαστική αλυσίδα καθαρής τεχνολογίας. Με τον κατάλληλο συνδυασμό κρατικών εγγυήσεων, απλοποιημένων αδειοδοτήσεων και νομικής ασφάλειας για επενδυτές, η Ελλάδα θα μπορούσε να προσελκύσει γραμμές συναρμολόγησης, μονάδες αποθήκευσης ή ακόμη και πιλοτικές εγκαταστάσεις παραγωγής υδρογόνου.

Το βάρος πλέον πέφτει στους Έλληνες φορείς χάραξης πολιτικής, στους νομικούς συμβούλους και στους εκπροσώπους της αγοράς να αντιμετωπίσουν το CISAF όχι απλώς ως ρυθμιστική υποχρέωση—αλλά ως στρατηγική ευκαιρία.

* Ο Φίλιππος Λαμνίδης είναι δικηγόρος στη Lamnidis Law