Νταβός 2017: Από τη συνάντηση Παπανδρέου-Οζάλ, στην άνοδο του «λαϊκισμού»

Το φόρουμ του Νταβός στο παρελθόν ήταν φορέας πολιτικών εξελίξεων, άλλοτε πολύ σημαντικών και άλλοτε λιγότερο. Δημιουργούσε όμως εξελίξεις, έσπρωχνε την ιστορία μπροστά με την πολιτική να προπορεύεται της οικονομίας. Το Νταβός γνώρισε ιστορικές στιγμές στο πολιτικό πεδίο αλλά τα τελευταία χρόνια εξελίχθηκε περισσότερο σε ένα “πάρτι” όπως λέει ο καθηγητής πολιτικών επιστημών, Ντέιβιντ Φίλκενσταϊν, που αυτό το οποίο ενδιαφέρει περισσότερο τους συμμετέχοντες, είναι απλά “να συμμετέχουν στο πάρτι”.

“Το πνεύμα του Νταβός”

Καλό είναι να θυμηθούμε μερικές από αυτές τις ιστορικές στιγμές που άλλαξαν την πορεία του κόσμου τα τελευταία σαράντα χρόνια, ξεκινώντας από αυτό που μας αφορά ως χώρα.

Το Νταβός αποτέλεσε μια ιστορική στιγμή για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το 1988 η συνάντηση του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Τουργκούτ Οζάλ οδήγησε στη συμφωνία για “μη πόλεμο” μεταξύ των δύο χωρών και σε αυτό που για χρόνια μετά σημάδεψε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και οι παλιότεροι το θυμόμαστε ως “Το πνεύμα του Νταβός”.

Να θυμίσουμε ότι είχε προηγηθεί η σοβαρή κρίση στο Αιγαίο με την είσοδο του τουρκικού ερευνητικού σκάφους Σισμίκ τον Μάρτιο, που έφτασε τις δύο χώρες λίγο πριν το θερμό επεισόδιο. Οι δύο πλευρές στους επόμενους οκτώ μήνες που ακολούθησαν είχαν διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στο Νταβός με τη γνωστή συμφωνία.
Ο Οζάλ λίγο μετά έγινε ο πρώτος πρωθυπουργός της Τουρκίας που επισκέφθηκε την Ελλάδα μετά τη δικτατορία και “το πνεύμα του Νταβός” θα μας ακολουθούσε για χρόνια.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το Νταβός γίνεται αφορμή για μια ακόμη ιστορική στιγμή. Είναι λίγο μετά την κατάργηση του απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική και στο μικρό ελβετικό θέρετρο θα συναντηθούν για πρώτη φορά εκτός της χώρας τους ο Νέλσον Μαντέλα και ο τότε πρόεδρος της Ν. Αφρικής Φρεντερίκ Ντε Κλερκ. Στο Νταβός εκείνη την ημέρα η Νότιος Αφρική επανήλθε ουσιαστικά στον κόσμο με την χειραψία των δύο ηγετών να σηματοδοτεί την μη αναστρέψιμη πορεία της στη δημοκρατία και την ουσιαστική κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων.
Δύο χρόνια αργότερα ο Μαντέλα θα γίνει ο πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής.

To 1994 λίγο μετά το τέλος της πρώτης Ιντιφάντα, θα συναντηθούν ο τότε υπουργός εξωτερικών του Ισραήλ Σιμόν Πέρες και ο Γιασέρ Αραφάτ. Μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις ενώπιον της διεθνούς οικονομικής ελίτ και πολιτικές αντιπροσωπίες θα ανακοινώσουν τη συμφωνία για την Γάζα και την Ιεριχώ.

“Μια ευκαιρία στον Γκορμπατσόφ”

Aς πάμε όμως λίγο παλιότερα, για να θυμηθούμε μερικές ακόμη σημαντικές στιγμές στην ιστορία του Νταβός, όταν οι οικονομικοί παράγοντες κρέμονταν από τα χείλη των πολιτικών ηγετών. Μέχρι το 1982 οι ΗΠΑ δεν συμμετείχαν στις εργασίες του φόρουμ. Τότε ήταν που ο Αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν μίλησε δορυφορικά στο συνέδριο και υποσχέθηκε “συνεργασία με τους συμμάχους του”. Το Φεβρουάριο του 1987 ο τότε υπουργός εξωτερικών της Δυτικής Γερμανίας Χανς Ντίντριχ Γκένσερ, έδωσε για πρώτη φορά μια πρόγευση για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια στην Ανατολική Ευρώπη. Ο Γκένσερ, προφανώς έβλεπε την κρίση του υπαρκτού σοσιαλισμού και προέβλεπε την πτώση του. Θέλοντας να πάρει θέση για το μέλλον ή και για να επιταχύνει τις διαδικασίες, κάλεσε την παγκόσμια οικονομική ελίτ “να δώσει μια ευκαιρία στον Γκορμπατσόφ”

Ο Κινέζος πρόεδρος Σί Τζινπίνγκ στο βήμα του Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός, πριν από δύο μέρες. Στο πρόσωπό του κάποιοι βλέπουν έναν θεματοφύλακα της παγκοσμιοποιήσης και του ελεύθερου εμπορίου. REUTERS/Ruben Sprich

“Η άνοδος της Κίνας”

Το 1979 το Νταβός έγινε ο πρώτος μη κυβερνητικός θεσμός που δέχθηκε την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας στις εργασίες του και από τότε, η Κίνα έχει μόνιμη παρουσία. Φέτος ως γνωστό, το πρόσωπο του φόρουμ είναι ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ και μάλιστα σε μία στιγμή καθοριστική για την παγκόσμια οικονομία.
Οι εξελίξεις στο Brexit, η κρίση στην Ευρώπη αλλά κυρίως οι προθέσεις του Ντόναλντ Τραμπ για την οικονομία και το παγκόσμιο εμπόριο – όπως έχουν εκφραστεί μέχρι στιγμής – αναδεικνύουν τον Κινέζο πρόεδρο σε επίπεδο συμβολισμών τουλάχιστον, ως θεματοφύλακα της παγκοσμιοποίησης και των ανοιχτών αγορών.

Η επίσκεψη Τζινπίνγκ στο Νταβός δίνει αυτόν τον τόνο και εν μέρη δείχνει - ας μην πούμε πανικό - τουλάχιστον την ανησυχία της παγκόσμιας οικονομικής ελίτ που ψάχνει σωσίβιο σωτηρίας στην Κίνα.
“Η κομουνιστική Κίνα”, θα σώσει τον παγκόσμιο καπιταλισμό... Πριν μερικά χρόνια δεν τολμούσε κανείς να το πει ούτε να το σκεφτεί. Αυτό βεβαία έχει να κάνει με το πως φτάσαμε ως εδώ και θα το σχολιάσουμε παρακάτω.
Για να επανέλθουμε όμως και να ολοκληρώσουμε την σύντομη αναδρομή για τις πολιτικές εξελίξεις που πυροδότησε το Νταβός τα τελευταία χρόνια, ποια ήταν άραγε η τελευταία φορά που είχαμε μια σημαντική πολιτική εξέλιξη στα πάνελ του φόρουμ; Το 2009.

Και δεν ήταν διόλου θετική για όσους τη θυμούνται. Ήταν τότε που ο Τούρκος πρόεδρος -πρωθυπουργός τότε- Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μαινόμενος επιτέθηκε φραστικά στον συνομιλητή του, Σιμόν Πέρες, κατηγορώντας το Ισραήλ για γενοκτονία, και σηκώθηκε να φύγει από το πάνελ.
Ήταν η δημόσια δήλωση – με τον τρόπο του Ερντογάν – της αλλαγής πολιτικής της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, επιδιώκοντας ένα νέο ενεργό ρόλο προστάτη με το πρόσχημα της κοινής θρησκείας, πολιτισμού κτλ. Και ο Ερντογάν επέλεξε να το κάνει στο Νταβός, με τον τρόπο που το έκανε τη στιγμή που τον παρακολουθούσε όλος ο πλανήτης. Τα αποτελέσματα εκείνης της μέρας τα βλέπουμε μέχρι σήμερα.

“Από τους πολιτικούς στα golden boys”

Τα τελευταία χρόνια η οικονομία και τα καλοπληρωμένα golden boys πήραν τη θέση των πολιτικών στα πάνελ και αν δει κάποιος τα κύρια θέματα συζήτησης, δεν θέλει και πολύ για να καταλάβει ότι όλα περιστρέφονται γύρω από την κρίση της παγκόσμιας οικονομίας. Ανάπτυξη, ανεργία, αντιμετώπιση της διαφθοράς, κυκλική οικονομία, ρομποτική, προσφυγικό, κλιματική αλλαγή κτλ. Με ευχολόγια, αξιοπρόσεκτες ιδέες κάποιες φορές, χαμηλούς τόνους, χωρίς σημαντικές πολιτικές συμφωνίες, χωρίς σημαντικές αποφάσεις και φτάνουμε στο 2017 όπου η παγκόσμια οικονομική ελίτ έχει αρχίσει να ιδρώνει κάτω από τα ακριβά κουστούμια της.

Το ζητούμενο στο φετινό φόρουμ είναι η αντιμετώπιση του “λαϊκισμού”, όπως έχει βαφτιστεί το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης και οι φωνές για περισσότερο προστατευτισμό. Από την ακροδεξιά πολύ πιο οργανωμένα και από την Αριστερά λιγότερο και χωρίς σαφή κατεύθυνση. Κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης υπήρχε πάντα τα τελευταία χρόνια στους δρόμους κυρίως και λιγότερο στα βουλευτικά έδρανα, από την Αριστερά. Όμως τώρα αυτός ο “λαϊκισμός” έχει πολύ διαφορετική προέλευση, θα λέγαμε πολύ συγγενική με τις οικονομικές ελίτ και το κυριότερο, απέκτησε δύναμη, μέσα από τις κάλπες, γεγονός που τον καθιστά και πιο “επικίνδυνο”.

Μετά από οκτώ χρόνια κρίσης δηλαδή, η παγκόσμια οικονομική ελίτ ξαφνικά ξύπνησε και κατάλαβε ότι η λιτότητα, οι πολιτικές αποκλεισμού μεγάλων κοινωνικών μονάδων η ανεργία κτλ οδήγησαν σε άνοδο του “λαϊκισμού” και αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί.

“Too little too late” που λένε και οι Αγγλοσάξονες καθώς πλέον έχουμε έναν νέο ένοικο στον Λευκό Οίκο, τη Βρετανία να αποχωρεί από την ΕΕ, τις “φιλοευρωπαϊκές” δυνάμεις να έχουν δεχθεί μια συντριπτική ήττα στην Ιταλία, τη Γαλλία να φλερτάρει επικίνδυνα με την ακροδεξιά και όλα αυτά μόνο εντός του 2016.
Τα οκτώ χρόνια της κρίσης έχουν συμβεί τρομερά πράγματα, (Αραβική Άνοιξη, πόλεμοι σε Μέση Ανατολή και Αφρική, κινήματα σε όλο τον κόσμο, Ουκρανική κρίση, κτλ) και το Νταβός σήμερα συζητά την άνοδο του “λαϊκισμού” ενώ τα προηγούμενα χρόνια κοιμόταν τον ύπνο του Δικαίου. Τι μπορεί να περιμένει κανείς από ένα φόρουμ οικονομικών παραγόντων που πλέον οι εξελίξεις το έχουν ξεπεράσει;

Όταν μια φιλελεύθερη πρωθυπουργός όπως η Τερέζα Μέι, ζητά από τις κυβερνήσεις να μην βασίζονται στις δυνάμεις τις αγοράς για να μειώσουν τις ανισότητες, κάτι πολύ σοβαρό συμβαίνει στην παγκόσμια οικονομία. REUTERS/Ruben Sprich

Δύσκολες αποφάσεις

Εκ του αποτελέσματος βλέπουμε ότι ο “λαϊκισμός” έχει πάρει πλέον “το πάνω χέρι” και ενώ για χρόνια το κύριο θέμα συζήτησης στο Νταβός ήταν - και είναι - οι ανισότητες, το 2016 η οικονομική ανισότητα χτύπησε κόκκινο (οι οκτώ πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη έχουν πλούτο όσο το φτωχότερο 50% -Oxfam -) φέρνοντας τις οικονομικές ελίτ στο σημείο να παραδεχθούν ότι πλέον αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα (ενώ τα προηγούμενα χρόνια ήταν απλά να υποθέσουμε θέμα συζήτησης σε φιλοσοφικό επίπεδο).

Όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει ο Σβέν Άφχουμε στη γερμανική Handelsblatt “φτάσαμε σε ένα σημείο που η παγκόσμια οικονομία χρειάζεται ηγέτες που θα κάνουν συμβιβασμούς, δεν θα φοβηθούν να “λερώσουν τα χέρια τους” και δεν θα περιμένουν από τους πολιτικούς να λύσουν όλα τα προβλήματα και μάλιστα προς όφελός της οικονομικής ελίτ”. Ιστορικά, όταν οι οικονομικές ελίτ ένιωθαν τον κίνδυνο να χάσουν τα πάντα, ή τουλάχιστον μεγάλο μέρος των κεκτημένων τους, έκαναν συμβιβασμούς και παραχωρήσεις.

Θα συμβεί άραγε κάτι ανάλογο στο επόμενο διάστημα; Θα έχουμε την επιστροφή της πολιτικής πάνω από την οικονομική εξουσία; Και ποιας πολιτικής. Αυτής που ήδη πήρε τα ηνία στις ΗΠΑ και ήδη ζεσταίνει τις μηχανές της στον υπόλοιπο κόσμο; Το Νταβός μπορεί να συζητά όσο θέλει γι αυτά αλλά αυτό που περιμένει ο υπόλοιπος κόσμος είναι αποφάσεις και λύσεις.