Πώς είναι να ζεις χωρίς φόβο – Τι συμβαίνει στα άτομα με τη σπάνια αυτή πάθηση

Φανταστείτε να πηδάτε από ένα αεροπλάνο και να μην αισθάνεστε τίποτα. Καμία έκκριση αδρεναλίνης, καμία επιτάχυνση του καρδιακού παλμού.

Αυτή είναι η πραγματικότητα για τον Jordy Cernik. Μετά από αφαίρεση των επινεφριδίων του, στο πλαίσιο θεραπείας για το σύνδρομο Cushing (μια σπάνια ασθένεια που εμφανίζεται όταν τα επινεφρίδια παράγουν υπερβολική ποσότητα κορτιζόλης), σταμάτησε να αισθάνεται άγχος – αλλά κάτι δεν πήγαινε καλά. Σε ένα ταξίδι στο Ντίσνεϊλαντ το 2012, ανέβηκε σε ένα τρενάκι και συνειδητοποίησε ότι δεν ένιωθε κανένα φόβο. Στη συνέχεια, έκανε ελεύθερη πτώση από αεροπλάνο, κατέβηκε με zip-line από τη γέφυρα Τάιν στο Νιουκάσλ και με σχοινί από το Shard στο Λονδίνο – όλα αυτά χωρίς να αισθανθεί την παραμικρή αύξηση του σφυγμού του.

Η πιο διάσημη ασθενής

Η περίπτωση του Cernik είναι σπάνια, αλλά όχι μοναδική. Μπορεί να ακούγεται οικεία σε όσους ζουν με τη νόσο Urbach-Wiethe, μια γενετική πάθηση που καταστρέφει την αμυγδαλή – το τμήμα του εγκεφάλου που ρυθμίζει τον φόβο. Είναι τόσο σπάνια που μόνο περίπου 400 άνθρωποι έχουν διαγνωστεί με τη νόσο παγκοσμίως.

Η πιο διάσημη ασθενής είναι γνωστή με τα αρχικά SM, και μελετάται από τη δεκαετία του ’80 στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα στις ΗΠΑ. Ο ψυχολόγος Justin Feinstein, που συμμετείχε στην ερευνητική ομάδα, δοκίμασε κάθε τρόπο να την τρομάξει. «Της δείξαμε κάθε ταινία τρόμου που μπορούσαμε να βρούμε», λέει στο BBC News. Ούτε το «Blair Witch Project», ούτε το «Arachnophobia», ούτε η «Λάμψη», ούτε «Η Σιωπή των Αμνών» της προκάλεσαν φόβο. Ακόμη και μια ξενάγηση στο Waverley Hills Sanatorium, ένα τρομακτικό στοιχειωμένο σπίτι, δεν είχε κανένα αποτέλεσμα.

«Την εκθέσαμε σε πραγματικές απειλές, όπως φίδια και αράχνες. Όχι μόνο δεν έδειξε καμία φόβο, αλλά ήθελε να τις πλησιάσει», λέει ο Feinstein. «Είχε μια σχεδόν ακατανίκητη επιθυμία να αγγίξει και να αλληλεπιδράσει με τα διάφορα πλάσματα».

Η καταστροφή της αμυγδαλής εξαιτίας της νόσου Urbach-Wiethe στέρησε από την SM μόνο την ικανότητα του φόβου. «Η επεξεργασία άλλων συναισθημάτων, όπως η χαρά ή η λύπη, παραμένει ανέπαφη», εξηγεί ο Feinstein.

Η μοναδική φορά που η SM ένιωσε φόβο

Ωστόσο, αυτή η έλλειψη φόβου έχει και σοβαρές συνέπειες: η SM έχει δυσκολία να αναγνωρίζει και να αποφεύγει επικίνδυνες καταστάσεις, γεγονός που την έχει οδηγήσει να απειληθεί με μαχαίρι και όπλο από κακοποιούς σε περισσότερες από μία περιπτώσεις.

«Τείνει να πλησιάζει άτομα που θα έπρεπε να αποφεύγει και έχει μπλέξει σε αρκετούς μπελάδες ως συνέπεια της αδυναμίας της να αντιληφθεί την αξιοπιστία των άλλων», λέει ο Feinstein.

Σε μια μελέτη, οι ερευνητές ζήτησαν από έναν άγνωστο να πλησιάσει την SM, η οποία υπέδειξε την απόσταση στην οποία ένιωθε πιο άνετα. Η προτιμώμενη απόσταση της ήταν 0,34 μ. – σχεδόν η μισή από αυτή των άλλων εθελοντών – γεγονός που υποδηλώνει ότι νιώθει ασυνήθιστα άνετα με την παρουσία ανθρώπων στον προσωπικό της χώρο.

Η έρευνα έδειξε επίσης ότι η αμυγδαλή δεν είναι υπεύθυνη για όλες τις μορφές φόβου. Όταν η SM κλήθηκε να εισπνεύσει διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο προκαλεί ένα αίσθημα φόβου και ασφυξίας σε ορισμένα άτομα, πανικοβλήθηκε. Δύο άλλοι ασθενείς, επίσης με βλάβη στην αμυγδαλή, βίωσαν επίσης έντονο φόβο κατά τη διάρκεια του πειράματος. «Στην περίπτωση της SM, προκάλεσε μια πλήρη κρίση πανικού», λέει ο Feinstein. «Ήταν ο πιο έντονος φόβος που είχε νιώσει ποτέ σε όλη την ενήλικη ζωή της».

Δύο οδοί φόβου στον εγκέφαλο

Η ανακάλυψη αυτή απέδειξε ότι υπάρχουν δύο διακριτές οδοί φόβου στον εγκέφαλο, ανάλογα με το αν η απειλή είναι εξωτερική ή εσωτερική. Για εξωτερικές απειλές – όπως φίδια, διαρρήκτες, στοιχειωμένα σπίτια – η αμυγδαλή λειτουργεί σαν μαέστρος ορχήστρας, κατευθύνοντας τα άλλα μέρη του εγκεφάλου και του σώματος που ενεργοποιούν την κλασική αντίδραση «πάλη ή φυγή», αυξάνοντας παλμούς, πίεση και αδρεναλίνη.

Για εσωτερικές απειλές, όπως η έλλειψη οξυγόνου, ο εγκέφαλος διαχειρίζεται τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Είναι το εγκεφαλικός στέλεχος, μια περιοχή που ρυθμίζει τις ασυνείδητες σωματικές λειτουργίες όπως η αναπνοή, που προκαλεί ένα αίσθημα πανικού. Εκεί η αμυγδαλή λειτουργεί ως φρένο – κι όταν λείπει, η αντίδραση είναι υπερβολική.

• Διαβάστε ακόμη:
  Το μαύρο χρώμα και ο φόβος του σκότους

Φυσικά, η SM είναι μόνο ένας άνθρωπος, και έτσι τα επιστημονικά ευρήματα που βασίζονται στην εμπειρία της δεν ισχύουν απαραίτητα για όλους τους άλλους. Το μοναδικό στην περίπτωσή της είναι ότι η ασθένειά της κατέστρεψε σχεδόν εντελώς την αμυγδαλή της, αφήνοντας άλλες περιοχές ανέπαφες. Ωστόσο, οι άνθρωποι μπορούν να αντιδρούν στον ίδιο τύπο εγκεφαλικής βλάβης με διαφορετικούς τρόπους. Η ηλικία στην οποία συμβαίνει η εγκεφαλική βλάβη μπορεί επίσης να παίξει ρόλο στον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο αναρρώνει.

«Δεν είναι πλέον αναγκαίος ο φόβος»

Παρ' όλα αυτά, η αξιοσημείωτη περίπτωση της SM αποδεικνύει γιατί ο φόβος υπήρξε εξελικτικά καθοριστικός. Όλα τα σπονδυλωτά διαθέτουν αμυγδαλή. Όταν αυτή καταστρέφεται, το ζώο συνήθως δεν επιβιώνει στη φύση, καθώς δεν αποφεύγει τους κινδύνους. Κι όμως, η SM έχει ζήσει περισσότερα από 50 χρόνια, παρά τις επικίνδυνες καταστάσεις στις οποίες βρέθηκε.

«Ίσως αυτό το αρχέγονο συναίσθημα του φόβου να μην είναι πλέον αναγκαίο στη σύγχρονη ζωή», λέει ο Feinstein. «Μπορεί να προκαλεί περισσότερο κακό παρά καλό, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες όπου πολλές από τις βασικές ανάγκες επιβίωσής μας καλύπτονται, αλλά παρατηρούμε επίπεδα στρες και διαταραχών που σχετίζονται με το άγχος, τα οποία είναι πραγματικά πολύ υψηλά».