Από τη γενετική μέχρι το διάστημα: Οι πιο συναρπαστικές επιστημονικές ιστορίες του 2025

Οι ιστορίες που ξεχώρισε το Smithsonian Magazine καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα πεδίων, από τη γενετική και την αστρονομία έως την παλαιοντολογία και την ψυχική υγεία, και φωτίζουν τόσο τις δυνατότητες όσο και τις προκλήσεις της σύγχρονης επιστήμης.

Παράταση ζωής με μεταμοσχεύσεις οργάνων από ζώα

Με περισσότερους από 100.000 ασθενείς να βρίσκονται σε λίστα αναμονής για μεταμόσχευση οργάνων στις ΗΠΑ (οι 90.000 περιμένουν νεφρό), η έλλειψη ανθρώπινων δοτών έχει οδηγήσει την ιατρική κοινότητα σε εναλλακτικές λύσεις. Το 2025, η χρήση γενετικά τροποποιημένων οργάνων από χοίρους σημείωσε σημαντική πρόοδο.

Τον Ιανουάριο πραγματοποιήθηκε η τέταρτη μεταμόσχευση γενετικά επεξεργασμένου νεφρού χοίρου στις ΗΠΑ. Ο ασθενής, Τιμ Άντριους, έζησε με το όργανο για το διάστημα-ρεκόρ των 271 ημερών, πριν αυτό σταματήσει να λειτουργεί και αφαιρεθεί τον Οκτώβριο. Παρά την ανάγκη ισχυρής φαρμακευτικής αγωγής για την πρόληψη της απόρριψης του οργάνου, η επέμβαση του χάρισε μήνες ζωής χωρίς αιμοκάθαρση και ο ίδιος έγινε σύμβολο ελπίδας για χιλιάδες ασθενείς.

Παράλληλα, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ ενέκρινε κλινικές δοκιμές μεταμοσχεύσεων νεφρών από χοίρους στο πλαίσιο «συμπονετικής χρήσης» (πρόσβαση σε πειραματικές θεραπείες όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή για την αντιμετώπιση απειλητικής για τη ζωή πάθησης), ενώ στην Κίνα επιστήμονες πραγματοποίησαν επιτυχημένη μεταμόσχευση τμήματος ήπατος χοίρου. Μελέτη που διεξήχθη τον Νοέμβριο έδειξε ότι η απόρριψη μπορεί να αποτραπεί φαρμακευτικά, ενισχύοντας την προοπτική μελλοντικών εφαρμογών.

Η βόλτα ενός διαστρικού επισκέπτη

Την 1η Ιουλίου, το τηλεσκόπιο ATLAS στη Χιλή εντόπισε έναν ταχύτατα κινούμενο κομήτη, ο οποίος σύντομα ταυτοποιήθηκε ως ο τρίτος γνωστός διαστρικός επισκέπτης (με προέλευση, δηλαδή, πέρα από το Ηλιακό Σύστημα) που περνά από τη γειτονιά μας. Παρατηρήσεις από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble έδειξαν ότι ο πυρήνας του Ο 3I/ATLAS έχει διάμετρο μεταξύ 440 μέτρων και 5,6 χιλιομέτρων, ενώ το νέφος αερίων και σκόνης που τον περιβάλλει παρουσίασε ασυνήθιστη χημική σύσταση. Ανιχνεύθηκε νικέλιο αλλά όχι σίδηρο (δύο μέταλλα που συνήθως είναι αλληλένδετα), καθώς και υψηλή αναλογία διοξειδίου του άνθρακα σε σχέση με υδρατμούς, στοιχεία που ενδέχεται να προσφέρουν πληροφορίες για τις συνθήκες σχηματισμού του.

Ο κομήτης πέρασε κοντά από τον Άρη τον Οκτώβριο και έφτασε στην πλησιέστερη απόσταση από τη Γη στις 19 Δεκεμβρίου, προτού συνεχίσει το ταξίδι του προς τον Δία και εξέλθει οριστικά από το ηλιακό σύστημα το 2026.

«Αναστήθηκαν» οι ανταρόλυκοι του «Game of Thrones»

Για πρώτη φορά μετά από περισσότερα από 10.000 χρόνια – και αφού τα είδαμε να συνοδεύουν την οικογένεια Σταρκ στη σειρά «Game of Thrones» – ζώα που μοιάζουν με τον εξαφανισμένο ανταρόλυκο έκαναν την εμφάνισή τους σε εργαστήριο. Η εταιρεία βιοτεχνολογίας Colossal Biosciences ανακοίνωσε ότι δημιούργησε τρία κουτάβια μέσω γενετικής τροποποίησης γκρίζων λύκων, εισάγοντας χαρακτηριστικά του εξαφανισμένου είδους.

Οι επιστήμονες ανέλυσαν γενετικό υλικό από απολιθωμένα δείγματα και τροποποίησαν επιλεγμένα γονίδια ώστε να προκύψουν ζώα με μεγαλύτερο μέγεθος, διαφορετική μορφολογία κεφαλιού και λευκό τρίχωμα. Ωστόσο, πολλοί ειδικοί υπογράμμισαν ότι τα ζώα αυτά δεν είναι πραγματικοί ανταρόλυκοι, αλλά σύγχρονοι λύκοι με γενετικές αλλαγές. Το εγχείρημα αναζωπύρωσε τη συζήτηση γύρω από την «αποεξαφάνιση» ειδών, τις ηθικές της διαστάσεις και το αν αυτή η χρηματοδότηση θα ήταν προτιμότερο να κατευθύνεται στην διάσωση ειδών που απειλούνται σήμερα.

Ο Nanotyrannus που δεν είναι τυραννόσαυρος

Ένα από τα πιο μακρόχρονα επιστημονικά αινίγματα αφορά το Nanotyrannus, έναν θηρευτή 66 εκατομμυρίων ετών από τη Μοντάνα των ΗΠΑ. Ονομάστηκε για πρώτη φορά το 1988 και θεωρήθηκε ότι ήταν ένας έφηβος τυραννόσαυρος, μήκους περίπου 5 μέτρων. Φέτος όμως δύο παλαιοντολόγοι δημοσίευσαν την περιγραφή ενός νέου απολιθώματος και απέδειξαν ότι είναι ξεχωριστό είδος, με περισσότερα δόντια, λιγότερους σπόνδυλους στην ουρά και μακρύτερα «χέρια», μικρότερο και πιο ευκίνητο, σχεδιασμένο για ταχύτητα και καταδίωξη. Η ανακάλυψη έβαλε τέλος σε μια διαμάχη δεκαετιών.

Απολιθωμένα κρανία αποκαλύπτουν πώς έμοιαζαν οι Ντενίσοβαν

Οι Ντενίσοβαν, συγγενείς των Νεάντερταλ και του σύγχρονου ανθρώπου, ήταν έως πρόσφατα γνωστοί κυρίως μέσω γενετικών δεδομένων, καθώς τα απολιθώματά τους ήταν κυρίως θραύσματα οστών και δόντια. Τον Ιούνιο, δύο μελέτες στα περιοδικά Science και Cell ανέλυσαν ένα γνωστό κρανίο 146.000 ετών που ονομάζεται Dragon Man πρότειναν ότι μπορεί να ανήκει σε αυτό το μυστηριώδες ανθρώπινο είδος, καθώς το γενετικό του υλικό ταιριάζει με άλλα γνωστά δείγματα.

Τον Σεπτέμβριο μια άλλη μελέτη στο Science ανακατασκεύασε το κρανίο Yunxian 2, ηλικίας ενός εκατομμυρίου ετών, και το απέδωσε στον Homo longi, ένα είδος που συνδέεται με τους Ντενίσοβαν, και όχι στον Homo erectus όπως ήταν η μέχρι τότε ταξινόμησή του. Αν το Yunxian 2 επιβεβαιωθεί ότι ανήκει σε Ντενίσοβαν, τότε ο διαχωρισμός των βασικών ανθρώπινων κλάδων θα μετατεθεί πολύ πίσω στο χρόνο.

Οι ισχυρότερες έως σήμερα ενδείξεις ζωής σε εξωπλανήτη

Η ανίχνευση δύο χημικών ενώσεων στην ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη K2-18b, ενός δυνητικά κατοικήσιμου κόσμου που περιστρέφεται γύρω από ένα μικρό, κόκκινο αστέρι στον αστερισμό του Λέοντα, 124 έτη φωτός από τη Γη, αναπτέρωσε τις ελπίδες για εξωγήινη ζωή. Οι ενώσεις αυτές – διμεθυλοσουλφίδιο (DMS) και του διμεθυλοδισουλφίδιο (DMDS) – που στη Γη παράγονται από ζωντανούς οργανισμούς, δεν αποτελούν απόδειξη ζωής, αλλά θεωρούνται πολλά υποσχόμενοι βιοδείκτες.

Η επιστημονική κοινότητα παραμένει διχασμένη, με νεότερες αναλύσεις να αμφισβητούν τα αρχικά αποτελέσματα, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για περισσότερα δεδομένα και παρατηρήσεις.

Νέες, ανησυχητικές σχέσεις ανθρώπων με chatbots

Ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων στρέφεται στα chatbots τεχνητής νοημοσύνης για συναισθηματική υποστήριξη, ακόμη και ως υποκατάστατο της ψυχοθεραπείας. Κάποιοι δημιουργούν ακόμη και ρομαντικούς δεσμούς με αυτά. Ωστόσο, ειδικοί προειδοποιούν ότι η συγκεκριμένη τάση ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία ορισμένων χρηστών, με ολοένα περισσότερες αναφορές για ακραίες συμπεριφορές.

Ένα ανησυχητικό μοτίβο επικύρωσης ή ενίσχυσης των ψευδαισθήσεων των χρηστών από τα chatbots φαίνεται πως τροφοδοτεί την αύξηση περιστατικών που τα μέσα ενημέρωσης και τα διαδικτυακά φόρουμ περιέγραψαν φέτος ως «ψύχωση ΑΙ» «ψύχωση ChatGPT» – όροι που ακόμη δεν αναγνωρίζονται κλινικά. Οι εξελίξεις οδήγησαν σε εντατικοποίηση των συζητήσεων για ρυθμιστικό πλαίσιο και προστασία των ανηλίκων.

Ανάκτηση των αρχαιότερων πρωτεϊνών από απολιθώματα ζώων

Τέλος, επιστήμονες κατάφεραν να εξαγάγουν τις αρχαιότερες γνωστές πρωτεΐνες από απολιθωμένα δόντια ρινόκερου ηλικίας μεταξύ 21 και 24 εκατομμυρίων ετών. Τα δόντια βρέθηκαν στην Αρκτική του Καναδά, ένα περιβάλλον που βοήθησε στη διατήρηση των πρωτεϊνών λόγω του ακραίου κρύου. Προηγουμένως, οι παλαιότερες ευρέως αποδεκτές πρωτεΐνες χρονολογούνταν πριν από 3,5 εκατομμύρια χρόνια, ενώ το παλαιότερο γνωστό DNA ήταν μόλις δύο εκατομμυρίων ετών.

Χάρη στο συγκεκριμένο εύρημα οι ερευνητές απέκτησαν νέες γνώσεις σχετικά με το γενεαλογικό δέντρο των ρινόκερων, ανακαλύπτοντας ότι δύο υποοικογένειες είχαν διαχωριστεί νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν. Ενώ πλέον είναι πιθανό στο μέλλον, οι επιστήμονες που εργάζονται σε ψυχρά περιβάλλοντα να μπορούν να προσδιορίζουν με αξιοπιστία πρωτεΐνες από ακόμη παλαιότερα απολιθώματα – ίσως ακόμη και από την εποχή των δεινοσαύρων.