Διονυσία Κολοκοτσά: Η ενεργειακή κρίση θα μας απασχολεί για πολύ καιρό

Μεγάλο ζητούμενο πρέπει να είναι «η δίκαιη κοινωνικά μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα», επισημαίνει η κυρία Κολοκοτσά, εκτιμώντας παράλληλα πως αυτή η ενεργειακή κρίση ήταν προβλεπόμενη, με βάση την παγκόσμια ζήτηση τα τελευταία χρόνια και δεν πρόκειται να είναι «πεπερασμένη»: «Δεν θεωρώ πως είναι ένα πεπερασμένο φαινόμενο δυστυχώς. Θεωρώ αντιθέτως πως το θέμα αυτό και τα συνεπακόλουθά του θα μας απασχολήσουν για πολύ καιρό στο μέλλον».

Η κυρία Κολοκοτσά επισημαίνει πως οι συνέπειες της κρίσης αυτής στην κοινωνία μας θα εξαπλωθούν σε πολλαπλά επίπεδα, καθώς, για παράδειγμα, «το 55% των κτιρίων της χώρας με χρήση κατοικίας έχει κατασκευαστεί πριν το 1980, δηλαδή πριν τον Κανονισμό Θερμομόνωσης. Σήμερα καλείται πληθυσμός και νοικοκυριά χαμηλών εισοδημάτων που διαμένουν σε κατοικίες ενεργοβόρες να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες παρατεταμένου καύσωνα πολλών ημερών με χρήση κλιματιστικών και αυξημένη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν, πιστεύετε, με την αύξηση των τιμολογίων παροχής ηλεκτρικής ενέργειας; Προσωπικά θεωρώ πως όχι».

Αυτό που η ίδια υπογραμμίζει ως σημαντικό στοιχείο, με βάση τα σημερινά δεδομένα, είναι η άμεση ανάληψη δράσης σε όλα τα επίπεδα: «Έχουμε μπει σε ένα φαύλο κύκλο και απαιτείται ενεργός δράση και συμμετοχή από όλους μας», αναφέρει χαρακτηριστικά και προσθέτει ότι ναι μεν, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, όμως απαιτείται «ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών και του πολίτη» καθώς και «οι αποφάσεις και ο στρατηγικός σχεδιασμός να γίνονται σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο».

«Η ενεργειακή κρίση να είναι η αφορμή αλλαγών στη διαχείριση ενεργειακών πόρων», δηλώνει και επισημαίνει πως το σημαντικό είναι «η δίκαιη κοινωνικά μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα και τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό είναι το κλειδί για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος γιατί τοποθετεί τον πολίτη στο κέντρο της προσπάθειας».

«Η Ελλάδα έχει πλούσιο δυναμικό ενεργειακών πόρων» και «πολύ υψηλής ποιότητας και καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό» ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει μία τέτοια κρίση. «Προσωπικά είμαι αισιόδοξη. Απλά πρέπει να υπάρξει η απαιτούμενη επιτάχυνση για να μην χάσουμε την ευκαιρία», καταλήγει η κ. Κολοκοτσά.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη της Διονυσίας Κολοκοτσά, Καθηγήτριας και Κοσμήτορα της Σχολής Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης

- Κ. Κολοκοτσά, η παγκόσμια κοινότητα διανύει μία ενεργειακή κρίση, που αναμένεται να επηρεάσει διάφορους τομείς της ζωής και της οικονομίας. Ήταν, για εσάς, μία αναμενόμενη εξέλιξη;

Κατ’ αρχήν σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δίνετε μέσω της πλατφόρμας Act for Earth να συζητήσουμε τα ενεργειακά θέματα τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο.

Η ενεργειακή κρίση που διανύουμε ή μάλλον που τώρα την αντιλαμβανόμαστε τόσο άμεσα ήταν απόλυτα αναμενόμενη και προβλεπόμενη αν δει κανείς την αύξηση της παγκόσμιας ενεργειακής ζήτησης τα τελευταία χρόνια.

Αν δούμε τις τάσεις τα τελευταία 20 χρόνια, εκτός από το 2020 που ήταν η χρονιά της πανδημίας έχουμε μια σταθερή αύξηση της ενεργειακής ζήτησης περίπου 2-3% ανά έτος τουλάχιστον. Αν λάβουμε υπόψη μας και την αυξανόμενη τάση αστικοποίησης του παγκόσμιου πληθυσμού το πρόβλημα γιγαντώνεται. Ο αστικός πληθυσμός είναι πάνω από 50% του παγκόσμιου πληθυσμού και καταναλώνει τα 2/3 της παγκόσμιας κατανάλωσης ενώ εκπέμπει πάνω από 70% των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Τα ενεργειακά ζητήματα αυτή τη στιγμή επηρεάζουν, όπως πολύ σωστά αναφέρετε, εκτός από το περιβάλλον (κλιματική αλλαγή, ακραία φαινόμενα), την κοινωνία και την οικονομία. Για παράδειγμα, το κτιριακό απόθεμα της χώρας μας είναι απαρχαιωμένο. Το 55% των κτιρίων της χώρας με χρήση κατοικίας έχει κατασκευαστεί πριν το 1980, δηλαδή πριν τον Κανονισμό Θερμομόνωσης. Σήμερα καλείται πληθυσμός και νοικοκυριά χαμηλών εισοδημάτων που διαμένουν σε κατοικίες ενεργοβόρες να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες παρατεταμένου καύσωνα πολλών ημερών με χρήση κλιματιστικών και αυξημένη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν, πιστεύετε, με την αύξηση των τιμολογίων παροχής ηλεκτρικής ενέργειας; Προσωπικά θεωρώ πως όχι. Και τι επίπτωση θα έχει αυτό στην υγεία του πληθυσμού, τι πιέσεις θα ασκηθούν στο σύστημα υγείας; Θέματα τα οποία τώρα τα βλέπουμε να συζητώνται σε επίπεδο πολιτικής και κοινωνίας από τον Τύπο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, απασχολούν την επιστημονική κοινότητα πολλά χρόνια.

- Πιστεύετε πως θα είναι πράγματι, μία «πεπερασμένης διάρκειας» κρίση και σύντομα θα επανέλθουμε στα δεδομένα που ίσχυαν πριν το ξέσπασμά της; Ή μήπως πρόκειται για την πρώτη μίας σειράς αντίστοιχων κρίσεων που θα αντιμετωπίζουμε συχνότερα στο εξής;

Δεν θεωρώ πως είναι ένα πεπερασμένο φαινόμενο δυστυχώς. Θεωρώ αντιθέτως πως το θέμα αυτό και τα συνεπακόλουθά του θα μας απασχολήσουν για πολύ καιρό στο μέλλον. Επίσης θεωρώ πως έχουμε αργήσει σημαντικά τόσο να κατανοήσουμε την ένταση και διάρκεια αυτής της ενεργειακής κρίσης όσο και να λάβουμε μέτρα. Για παράδειγμα, η αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα στην Αττική και το φαινόμενο αστικής θερμικής νησίδας μελετάται εδώ και δεκαετίες. Μόνο αυτή η αύξηση έχει τεράστιες επιπτώσεις στην ενεργειακή κατανάλωση. Αυτό το ξέραμε. Γιατί δεν κάναμε τίποτε, είναι ένα ερώτημα που προσωπικά δεν έχω απάντηση. Για να μπορέσουμε να αντιστρέψουμε το φαινόμενο και τα επακόλουθά του χρειάζεται συντονισμένη δράση και πρωτοβουλίες σε διάφορα επίπεδα. Υπάρχουν επιστημονικές αναφορές για τη μελέτη του θέματος της ενεργειακής επάρκειας και της ανάγκης στροφής σε άλλες πρακτικές για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τα τελευταία 30 χρόνια. Η ανάγκη επένδυσης σε τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας στο δομημένο περιβάλλον, σε κτίρια μηδενικού ενεργειακού ισοζυγίου, σε πράσινες μεταφορές και σε βιώσιμη κινητικότητα και στη βιομηχανία η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η ανάγκη για εκσυγχονισμένο δίκτυο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας με την ενσωμάτωση των ευφυών δικτύων και της απόκρισης ζήτησης και άλλα πολλά έχει συζητηθεί και δημοσιευτεί από την επιστημονική κοινότητα. Λύσεις τεχνικές υπάρχουν.

Το θέμα είναι πώς αυτές οι λύσεις γίνονται πολιτική, πώς αφομοιώνονται από την κοινωνία και πώς τελικά μπορούν να υλοποιηθούν στην πράξη.

Την παρούσα στιγμή και στο παρελθόν ακολουθούνται πολιτικές που απλά «αντιδρούν» στο φαινόμενο αύξησης της ενεργειακής ζήτησης, αύξησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και κλιματικής αλλαγής. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι πλέον φαινόμενα μεγαλύτερης έντασης και συχνότητας και όπως προανέφερα οφείλονται σε μεγάλο βαθμό και στην αύξηση ενεργειακής ζήτησης. Έχουμε μπει σε ένα φαύλο κύκλο και απαιτείται ενεργός δράση και συμμετοχή από όλους μας. Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στο να ακολουθούμε απλά τις οδηγίες της ΕΕ που έρχονται και ενσωματώνονται στην εθνική μας νομοθεσία με μεγάλη καθυστέρηση.

- Πώς πιστεύετε πως θα επηρεαστεί ειδικά η χώρα μας; Το γεγονός ότι είναι μέλος της ΕΕ θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, κατά την εκτίμησή σας;

Ενεργειακή κρίση δεν αντιμετωπίζει μόνο η Ελλάδα, αλλά και όλη η Ευρώπη. Το ότι είμαστε μέλος της ΕΕ σημαίνει ότι θα πρέπει να ακολουθήσουμε τις πολιτικές και οδηγίες από ΕΕ όπως η Πράσινη Συμφωνία (Green Deal), η πολιτική της Κυκλικής Οικονομίας, η κλιματική ουδετερότητα (climate neutral cities), έξυπνες πόλεις κλπ. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι αυτό δεν αρκεί. Δεν μπορούμε απλά να ακολουθούμε αυτό που μας επιβάλλεται από πάνω προς τα κάτω. Δεν θεωρώ πως έχουμε αυτή την πολυτέλεια. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών και του πολίτη με τη διαβούλευση να παίζει πλέον πολύ σημαντικό ρόλο. Η ΕΕ θέτει ένα γενικό πλαίσιο πολιτικής και στόχους κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050. Τα ενεργειακά συστήματα και υποδομές θα παίξουν τον πρώτο ρόλο αν λάβουμε υπόψη τη συνεισφορά τους στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Αυτό σημαίνει πολλά πράγματα σε πολλά επίπεδα και το πρώτο κατά τη γνώμη μου είναι οι αποφάσεις και ο στρατηγικός σχεδιασμός σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Αν πάρουμε για παράδειγμα την Κρήτη, οι προτεραιότητες είναι διαφορετικές από την Αττική ή τη Βόρεια Ελλάδα και λόγω ενεργειακού συστήματος και λόγω κλιματικών συνθηκων. Ότι και να προταθεί από την ΕΕ θα πρέπει να αναλυθεί και να αξιολογηθεί σε τοπικό επίπεδο με ανασυγκρότηση και αναβάθμιση ενεργειακών υποδομών, κατανεμημένη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με την παραγωγή να μην εξαρτάται από ένα κεντρικό εργοστάσιο μόνο αλλά και από διάσπαρτα ενεργειακά συστήματα. Παράλληλα θα πρέπει να προχωρήσει η ενσωμάτωση των έξυπνων μετρητών στα νοικοκυριά και πολιτικές απόκρισης ενεργειακής ζήτησης και από οικιακούς καταναλωτές. Η τεχνογνωσία για αυτά που προανέφερα υπάρχει. Όμως οι νέες τεχνολογίες θα πρέπει να αφομοιωθούν από τον γενικό πληθυσμό και να γίνει αντιληπτό το όφελος από τον εκσυγχρονισμό στις τοπικές κοινωνίες. Ειδάλλως θα υπάρχουν αντιδράσεις, καθυστερήσεις και αναβλητικότητα. Παράλληλα οι όποιες αποφάσεις θα πρέπει, για την άμεση και αποτελεσματική υλοποίηση, να υποστηριχτούν και από ένα νομοθετικό πλαίσιο που να επιτρέπει ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στις ενεργειακές υποδομές. Χρειάζεται πολύ δουλειά και συντονισμένη προσπάθεια.

Κάτι επίσης σημαντικό είναι η ανθεκτικότητα (resilience) και η διαχείριση κρίσεων σε επίπεδο υποδομών ενεργειακών κλπ. Η αντίδραση μετά από ακραία γεγονότα που βάλουν τις υποδομές (πλημμύρες, πυρκαγιές, καύσωνες, κλπ.) είναι η συνήθης πρακτική στη χώρα μας όμως πλέον δεν αρκεί. Και προσωπικά δεν είμαι πεπεισμένη πως έχουμε αντιληφθεί ότι το κόστος αποκατάστασης ζημιών μετά είναι πολλαπλά μεγαλύτερο από το κόστος εκσυγχρονισμού μας.

- Μπορεί αυτή η ενεργειακή κρίση να είναι η αφορμή αλλαγών στη διαχείριση ενεργειακών πόρων;

Θα είναι. Δεν υπάρχει αμφιβολία. Το βασικό ζήτημα είναι πόσο άμεσα και αποτελεσματικά θα προβούμε στις απαιτούμενες αλλαγές. Η απολιγνιτοποίηση έχει ξεκινήσει και θα πρέπει να ολοκληρωθεί ως το 2028. Ποια είναι η εναλλακτική στο ενεργειακό μίγμα της χώρας αυτή τη στιγμή; Είναι κάτι καινούριο και θέλει σκέψη, ανάπτυξη καινοτόμων τεχνικών και αναζήτηση εναλλακτικών που να αφήνουν κάτι στην εγχώρια βιομηχανία. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή παράγονται φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες ή τα προμηθευόμαστε από εξωτερικό; Ποια είναι η εθνική στρατηγική για την εγχώρια ενεργειακή βιομηχανία; Θα πρέπει να γίνουν βήματα που να μην αυξάνουν την ενεργειακή μας εξάρτηση από ξένες αγορές και να υπάρξει εγχώρια ανάπτυξη σε όλους τους άξονες ενεργειακής πολιτικής, δηλαδή και στην παραγωγή και στην αποθήκευση αλλά και στην εξοικονόμηση ενέργειας. Κάτι επίσης πολύ σημαντικό στο θέμα της διαχείρισης ενέργειας είναι η συλλογή δεδομένων. Ο εκσυγχρονισμός των υποδομών με ταυτόχρονη ενσωμάτωση τεχνολογίας πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών με έξυπνα δίκτυα θα δώσει τη δυνατότητα παρακολούθησης των ενεργειακών αναγκών με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και ανάλυση όγκου δεδομένων που μπορούν να προσφέρουν την απαιτούμενη τεχνική πληροφορία που θα μπορέσει να υποστηρίξει καίριες αποφάσεις. Για παράδειγμα στο υπάρχον ενεργειακό σύστημα γνωρίζουμε ότι σε απομακρυσμένα μη διασυνδεδεμένα νησιά υπάρχει ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές που απορρίπτεται γιατί δεν μπορεί να απορροφηθεί από το δίκτυο. Πριν λοιπόν ξεκινήσουμε μεγάλες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μήπως θα πρέπει να νοικοκυρέψουμε λίγο την υπάρχουσα κατάσταση; Να επενδύσουμε σε εξοικονόμηση ενέργειας και σε βελτίωση της αποδοτικότητας των υπαρχόντων ενεργειακών συστημάτων; Θεωρώ πως θα πρέπει να μπουν προτεραιότητες με βάση μια εθνική στρατηγική.

- Θεωρείτε πως η διαχείριση των ενεργειακών πόρων, όπως εμπεριέχεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, είναι στη σωστή κατεύθυνση;

Προφανώς και ναι. Το βασικό όμως στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία για όλους τους άξονες αλλά και για την ενέργεια είναι κάτι που ίσως να περνάει στα ψιλά γράμματα αλλά είναι πολύ ουσιαστικό.

Είναι η δίκαιη κοινωνικά μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα και τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό είναι το κλειδί για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος γιατί τοποθετεί τον πολίτη στο κέντρο της προσπάθειας.

Αν δεν υπάρξουν αποτελεσματικά μέτρα μείωσης και καταπολέμησης της ενεργειακής φτώχιας, προώθησης της εγχώριας ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού των υποδομών, η Πράσινη Συμφωνία δεν θα είναι πράσινη. Και η Πράσινη Συμφωνία δεν είναι απλά να πετύχουμε κάποιους δείκτες και στόχους σε σχέση με τις εκπομπές και την επάρκεια ενέργειας για τον πολίτη είναι να βελτιώσουμε τη ζωή του κάθε πολίτη με τη συμμετοχή του πολίτη. Περνάμε σε νέες εποχές όχι μόνο για την ενέργεια αλλά και για τη διακυβέρνηση.

- Κλείνοντας αυτή τη συνέντευξη, ποια είναι η εκτίμησή σας για το μέλλον των ενεργειακών πόρων στη χώρα μας;

Θα πω αυτό που λέγεται χρόνια τώρα. Η Ελλάδα έχει πλούσιο δυναμικό ενεργειακών πόρων (ήλιος, άνεμος, γεωθερμία, κλπ). Επίσης διαθέτει και πολύ υψηλής ποιότητας και καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό τόσο μέσα όσο και στο εξωτερικό. Το πώς αυτά τα δυο θα συγκεραστούν ώστε να μπούμε στην τροχιά που μας αξίζει μένει να το δούμε στην πράξη. Προσωπικά είμαι αισιόδοξη. Απλά πρέπει να υπάρξει η απαιτούμενη επιτάχυνση για να μην χάσουμε την ευκαιρία.