Γιατί αφορά την Ελλάδα η φωτιά στην Καλιφόρνια- Το μεσογειακό κλίμα, η ροζ «πούδρα» και οι άνεμοι

Στα ερωτήματα αυτά απαντά στο CNN Greece ο καθηγητής Γεωγραφίας των Φυσικών Καταστροφών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Κώστας Καλαμποκίδης.

Ξεκινώντας, από τη ροζ σκόνη που αξιοποιείται στις επιχειρήσεις κατάσβεσης του πύρινου μετώπου στην Καλιφόρνια, ο κ. Καλαμποκίδης εξηγεί πως πρόκειται για το επιβραδυντικό υγρό «Phos-Chek», το οποίο χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια στα πύρινα μέτωπα.

Οι επιβραδυντικές ουσίες, σημειώνει, δεν έχουν κύριο ρόλο να σβήσουν τη φωτιά, αλλά επικάθονται πάνω στην καύσιμη ύλη και στα αντικείμενα που «θέλεις να προστατεύσεις να μην καούν», ακριβώς για να επιβραδύνουν και να εμποδίσουν την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Αξιοποιούνται κυρίως στα δάση, ωστόσο στο Λος Άντζελες οι πυροσβεστικές δυνάμεις «αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν το υλικό αυτό και στις κατοικημένες περιοχές, τα σπίτια, γιατί τα σπίτια αυτά είναι χτισμένα από ξύλο και δη στις επικίνδυνες πλαγιές των βουνών».

Γιατί χρησιμοποιήθηκε η «ροζ πούδρα»;

Σύμφωνα με μαρτυρίες Αμερικανών επιστημόνων «ήταν πολύ δύσκολο να ελεγχθεί η φωτιά αυτή, μεταδιδόταν από σπίτι σε σπίτι με τις καύτρες». «Επομένως, οι έμμεσοι μέθοδοι καταστολής όπως το αντί-πυρ που χρησιμοποιούνται στα δάση, βάζοντας φωτιά αντίθετη από την κατεύθυνση του πύρινου μετώπου για να δημιουργηθεί μια ζώνη ανάμεσα στους πυροσβέστες και τη φωτιά, με ανέμους 150 και 160 χιλιόμετρα/ την ώρα, ήταν αδύνατον να υλοποιηθούν».

Μάλιστα, σε προάστια του Λος Άντζελες, όπως είναι το Παλισέιντς και το Ίτον ή ακόμη και η Σάντα Μπάρμπαρα που δεν απειλείται προς το παρόν, οι δρόμοι είναι στενοί και αδιέξοδοι, οπότε η πρόσβαση των πυροσβεστικών οχημάτων σε αυτές και αντίστοιχα η απομάκρυνση κατοίκων και των αυτοκινήτων από αυτές είναι τουλάχιστον δύσκολη. Την ίδια, ώρα, όπως επισημαίνει ο καθηγητής «η αναρχία στην πολεοδομία, με κατοικίες χτισμένες μέσα σε φαράγγια, σε απόκρημνες πλαγιές και στις πλαγιές της οροσειράς Σιέρρα Νεβάδα από όπου κατεβαίνουν οι άνεμοι, αποτελεί σοβαρό ζήτημα».

«Είναι σαν να τοποθετείς το σπίτι σου σε μια καμινάδα τζακιού» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Επιστρέφοντας στη χρήση των επιβραδυντικών, ο κ. Καλαμποκίδης σημειώνει πως «υπάρχουν και άλλα επιβραδυντικά εκτός από το ''Phos-Chek'', τα οποία είναι σαν τα συνηθισμένα λιπάσματα, είναι ενώσεις αζώτου, καλίου και φωσφόρου και αξιοποιούνται για την επιβράδυνση της φλόγας».

Κατά την χρήση της «ροζ πούδρας» στην κατάσβεση των πυρκαγιών στο Λος Άντζελες, ξεκίνησε ένας διάλογος στη δημόσια σφαίρα για τις συνέπειές της στους ανθρώπους και στη φύση και ο κ. Καλαμποκίδης επισημαίνει πως «ακριβώς επειδή πρόκειται για χημικές ενώσεις που προσομοιάζουν με τα λιπάσματα, δεν προκαλούν τόσο μεγάλες επιπτώσεις στον άνθρωπο και την ατμόσφαιρα».

Τοξικότητα της «ροζ σκόνης» σε υδροβιότοπους

Μιλώντας για σχετική βιβλιογραφική έρευνα που είχε διενεργήσει ο ίδιος πριν από μερικά χρόνια, δεν είχαν εντοπιστεί παρενέργειες ούτε στην πανίδα. Υψηλά επίπεδα τοξικότητας, αντιθέτως, διαπιστώθηκαν σε υδάτινους όγκους, όπως ρεματιές και ποτάμια, όπου διαβιούν υδρόβιοι οργανισμοί.

Όσον αφορά το «Phos-Chek» ο επιστήμονας αναφέρει πως «αυτή η ουσία εμπεριέχει επίπεδα τοξικότητας, γιατί όταν χρησιμοποιείται σε κατοικημένες περιοχές και επικάθεται πάνω σε επιφάνειες, στις οποίες παραμένει και με τις οποίες οι κάτοικοι και οι πυροσβέστες έρχονται σε επαφή».

«Η ουσία αυτή αραιώνεται με την υγρασία, το νερό και τον αέρα απομακρύνεται σταδιακά» συμπληρώνει.

Σε κάθε περίπτωση «τίποτα δεν είναι αθώο» τονίζει χαρακτηριστικά, αλλά διευκρινίζει πως τελικά «πιο πολύ κινδυνεύει κανείς από τα μικροσωματίδια και τα αέρια που εκλύει η ίδια η πυρκαγιά και τα οποία εισπνέουμε».

Αντίστοιχες ουσίες - επιβραδυντικά - χρησιμοποιούνται και στην Ελλάδα, την κόκκινη σκόνη που μπορεί να καταγράφει ο φακός να ρίχνουν τα πυροσβεστικά αεροσκάφη.

Μεσογειακό το κλίμα της Καλιφόρνια

Μιλώντας για τα κοινά χαρακτηριστικά της Καλιφόρνια με τη χώρα μας, ο καθηγητής φυσικών καταστροφών σημειώνει πως το κλίμα, αλλά και τα οικοσυστήματα της πολιτείας αυτής της Αμερικής είναι μεσογειακά, όπως άλλωστε και της Ελλάδας. Επομένως παρατηρεί κανείς αρκετές ομοιότητες στις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε δύο μέρη τόσο μακριά το ένα από το άλλο, που φαίνεται ωστόσο να αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις.

Όπως εξηγεί ο κ. Καλαμποκίδης «η συγκεκριμένη πολιτεία των ΗΠΑ βρίσκεται σε μια ζώνη γεωγραφικού πλάτους 30-40 μοιρών βόρεια του Ισημερινού. Παρόμοια οικοσυστήματα, έχουν η Ιβηρική χερσόνησος και άλλες μεσογειακές χώρες, αλλά και η Χιλή, η Νότιος Αφρική, μέχρι και η Αυστραλία στο Νότιο Ημισφαίριο».

Ο παράγοντας των ανέμων: Από τους Σάντα Άνα στον λίβα

«Άρα η Καλιφόρνια και η Ελλάδα έχουν παρόμοια βλάστηση, όπως είναι για παράδειγμα οι θάμνοι, καθώς και το μεσογειακό κλίμα, ωστόσο εδώ στην Ελλάδα δεν έχουμε ακριβώς τους ανέμους ''foehn winds'' (θερμοί και ξηροί άνεμοι) όπως οι Σάντα Άνα».

Αναφερόμενος στους ανέμους που έθεσαν εκτός ελέγχου την πυρκαγιά στο Λος Άντζελες, εξηγεί πως «είναι μια ειδική κατηγορία ανέμων, που εντοπίζεται στην Κεντρική Ευρώπη». «Οι Σάντα Άνα δημιουργούνται πολύ μακρύτερα από την Καλιφόρνια, στις μεγάλες πεδιάδες που είναι στην Γιούτα, δηλαδή από την άλλη πλευρά της οροσειράς της Σιέρρα Νεβάδα. Ανεβαίνει ένα βαρομετρικό υψηλό στις ανατολικές πλαγιές της οροσειράς και εκεί ψύχεται αδιαβατικά και μετά κατεβαίνει προς τον Ειρηνικό Ωκεανό έχοντας ξηροθερμικές συνθήκες σε ταχύτητες που φτάνουν και τα 160 χιλιόμετρα την ώρα». Είναι -όπως λέει, «καταβάτες άνεμοι».

«Θερμούς και ξηρούς ανέμους έχουμε και στην Ελλάδα, για παράδειγμα τον λεγόμενο λίβα. Ωστόσο, δεν φτάνουν σε καμία περίπτωση τις ταχύτητες που βλέπουμε στην Καλιφόρνια, είναι άνεμοι πιο ήπιοι».

Η Κρήτη είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των περιοχών της χώρας που συχνά πνέει λίβας άνεμος.

Περιγράφοντας τους ανέμους που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο εξάπλωσης της πυρκαγιάς, ο κ. Καλαμποκίδης κάνει μια αναγωγή στο Μάτι.

«Ήταν καταβάτες οι άνεμοι που διέσχισαν την Πεντέλη, με ταχύτητες που έφταναν τα 70 με 80 χιλιόμετρα την ώρα. Στο Λος Άντζελες ήταν διπλάσιοι, αλλά τα αποτελέσματα ήταν εξίσου τραγικά: η φωτιά έφτασε μέχρι την θάλασσα, έκαψε μια πόλη και στοίχισε τη ζωή σε 104 ανθρώπους».

«Δεν ξέρουμε που θα μας βγάλει η κλιματική κρίση»

Υπάρχουν, λοιπόν, παρόμοια κλιματολογικά φαινόμενα, αν και λιγότερο έντονα, προσθέτει, για να διευκρινίσει όμως ότι «δεν ξέρουμε που θα μας βγάλει η κλιματική κρίση γιατί τα φαινόμενα αυτά επιδεινώνονται».

«Όταν στην Καλιφόρνια επί δύο χρόνια έβρεχε και παράγονταν καύσιμη ύλη και ακολούθησαν οκτώ μήνες χωρίς βροχοπτώσεις, η παραγόμενη ποσότητα της βλάστησης ξεράθηκε και λειτούργησε σαν καύσιμο».

Να σημειωθεί δε, πως δεν είναι απαραίτητο μια πυρκαγιά να έχει μεγάλη έκταση για να προκαλέσει μια μεγάλη καταστροφή. «Το Μάτι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, αφού κάηκαν περίπου 12.000 στρέμματα». «Έχουμε, όμως, και το παράδειγμα στον Έβρο το 2023, με τη φωτιά να καίει σχεδόν ένα εκατομμύριο στρέμματα γης, συνιστώντας μία «μεγα-πυρκαγιά». Πρόκειται μάλιστα για μια περιοχή που είχε έρθει αντιμέτωπη και στο παρελθόν με μεγάλα πύρινα μέτωπα.

Οι περιοχές στην Ελλάδα που βρίσκονται στο «κόκκινο»

Μεγάλες πυρκαγιές επίσης έχουμε και στην Αττική, που αποτελεί το θερμό σημείο στην Ελλάδα. Την ίδια ώρα, μια από τις πιο ευάλωτες περιοχές στην Ελλάδα, όπου εκδηλώνονται διαχρονικά φωτιές είναι και η Πελοπόννησος, όπως επισημαίνει ο καθηγητής.

«Τα τελευταία χρόνια, αυξημένη επικινδυνότητα υπάρχει επίσης στη Ρόδο, τη Χίο και να μην ξεχνάμε την μεγάλη φωτιά της Ευβοίας του 2021, με 500.000 στρέμματα να γίνονται στάχτη».

«Τα πόδια της Χαλκιδικής, δηλαδή Κασσάνδρα, Σιθωνία και Άγιον Όρος, αλλά και η Θάσος με τον Έβρο».

Τι μαθαίνουμε από μια πυρκαγιά τόσα χιλιόμετρα μακριά μας;

Λαμβάνοντας υπόψιν, λοιπόν, τις παρόμοιες κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε δύο μέρη τόσο μακριά το ένα από το άλλο, τι θα μπορούσαμε να μάθουμε από τις πυρκαγιές στην Καλιφόρνια και τι μπορούμε να κάνουμε;

Όπως επισημαίνει ο κ. Καλαμποκίδης «όλα ξεκινάνε από την διαχείριση της καύσιμης ύλης και των δασών μας». «Πρέπει να μειωθεί η βλάστηση και η καύσιμη ύλη, ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί ένας χώρος άμυνας, δίνοντας χώρο και χρόνο στην δασοπυρόσβεση: Να καθυστερήσει η εξάπλωση της φωτιάς για να υπάρχει χρόνος για τους πυροσβέστες για την κατάσβεσή της».

«Η Καλιφόρνια, με πληθυσμό 40 εκατ. κατοίκων και με έκταση τρεις φορές μεγαλύτερη της Ελλάδας, ξοδεύει πολλά εκατομμύρια μόνο για τη διαχείριση της καύσιμης ύλης».

Στην Ελλάδα από την άλλη, τον έργο της διαχείρισης της καύσιμης ύλης έχει αναλάβει να «τρέξει» το πρόγραμμα «Αντι-NERO».

«Ένα δεύτερο μέτρο που πρόσφατα εφαρμόστηκε στη χώρα είναι η δημιουργία μιας ειδικής μονάδας πυροσβεστών» που διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο «αυτής των δασοκομάντος, της ΕΜΟΔΕ» προσθέτει ο κ. Καλαμποκίδης. «Πρόκειται για εξειδικευμένους δασοπυροσβέστες, οι οποίοι εκπαιδεύονται όλο το χρόνο σε μέρη που οι απλοί πυροσβέστες δεν μπορούν».

Την ίδια ώρα, όμως, όπως σημειώνει ο ίδιος, είναι ιδιαίτερα σημαντική η αξιοποίηση της τεχνολογίας στη «μάχη» με τις φλόγες. «Όχι μόνο των drone που εντοπίζουν έγκαιρα την εκδήλωση μιας εστίας φωτιάς, αλλά και η αξιοποίηση εξειδικευμένων προγραμμάτων προσομοίωσης των φαινομένων, τα οποία μπορεί να δώσουν εκ των προτέρων απαντήσεις διαθέσιμες στις ομάδες πυρόσβεσης».

Χαρακτήρισε, δε, «μεγάλο όπλο» την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και την ρομποτική. Υπάρχει μια ειδική κατηγορία ρομπότ που θα ασχολούνται με τις φυσικές καταστροφές, τα λεγόμενα «disaster robots» που μπορούν επίσης να συνεισφέρουν στην κατάσβεση.

Το σημαντικότερο μέτρο, όμως, όλων είναι ο έλεγχος των ανθρωπογενών πυρκαγιών. «Αν δεν ελέγξουμε τις πυρκαγιές που προκαλούνται από τον άνθρωπο είναι χαμένο το παιχνίδι».