Κωνσταντίνος Πατσέας: Έργο ζωής η ψηφιοποίηση των κειμηλίων του Αγίου Όρους
Ο Κωνσταντίνος Πατσέας είναι ο υπεύθυνος Σχεδιασμού – Συντονιστής Έργου της Αθωνικής Ψηφιακής Κιβωτού Αγίου Όρους, ενός πολυετούς προγράμματος που είχε στόχο την ψηφιοποίηση εκατοντάδων κειμηλίων των Μονών του Αγίου Όρους. Ένα έργο ύψιστης σημασίας για την εκκλησιαστική κληρονομιά του Αγίου Όρους, αλλά και όλη την Ορθόδοξη εκκλησία, στα βάθη των αιώνων, που παρουσιάστηκε στο κοινό το 2020, μέσω της ιστοσελίδας www.mountathos.org και το οποίο ήταν για τον ίδιο τον κύριο Πατσέα «έργο ζωής», όπως δηλώνει ο ίδιος, μιλώντας στο CNN Greece.
Branded Content Manager: Σοφία Μαυραντζά
Director: Σεραφείμ Ντούσιας
Αρχισυνταξία: Χρυσούλα Γρίβα
Κάμερα - Ήχος: Λευτέρης Παρτσάλης, Σπύρος Μελισσάρης
Μοντάζ: Λευτέρης Παρτσάλης
Motion graphics: Βασίλης Κακουλαντωνάκης, Κώστας Πέτρου
Τα γυρίσματα έγιναν στον χώρο της έκθεσης «Πέρασμα στο Φως», στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών*
Ουσιαστικά, η Ψηφιακή Κιβωτός του Αγίου Όρους είναι ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα, που πραγματοποιήθηκε συλλογικά από 12 Ιερές Μονές, μία Σκήτη και του Αρχείου του Πρωτάτου, υπό την επίβλεψη της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους, με σκοπό όχι μόνο να διασωθεί ο κειμηλιακός τους πλούτος αλλά και να προβληθεί σε όλη την ανθρωπότητα. Οι μοναχοί, οι μόνοι εντεταλμένοι να χειρίζονται τα ιερά κειμήλια των μοναστηριών, συνέβαλαν τα μέγιστα στην ολοκλήρωση του προγράμματος, υπερβάλλοντας εαυτούς, όπως επισημαίνει ο κύριος Πατσέας, μιλώντας στο CNN Greece.
«Η υλική πολιτιστική κληρονομιά που υπάρχει μέσα στο Άγιον Όρος είναι ανεξάντλητη. Έχει αποθησαυριστεί όλος ο πλούτος των αιώνων της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης και ουσιαστικά μέσα σε αυτά τα αντικείμενα εμπεριέχεται, ενυπάρχει, η προσευχή, η άσκηση των πατέρων του Αγίου Όρους» αναφέρει συγκινημένος για τη σπουδαιότητα του έργου και συνεχίζει: «Ήταν μία επίπονη προσπάθεια όχι μόνο των τεχνικών και των επιστημόνων που εργάστηκαν για το έργο, αλλά κυρίως των πατέρων που συνεισέφεραν καθημερινά στην πρόοδο αυτού του έργου».
«Μπορώ να πω ότι ήταν τύχη αγαθή, τιμή και ευλογία να μου αναθέσουν τον σχεδιασμό αυτού του μεγάλου έργου, που έχει βασικό σκοπό τη διάσωση του κειμηλιακού πλούτου», συνεχίζει ο κύριος Πατσέας, επισημαίνοντας ταυτόχρονα πως η διάσωση αυτή δεν είναι ο μοναδικός στόχος: «Με την αξιοποίηση της τεχνολογίας από τη μία διασώζουμε το υλικό και από την άλλη μπορούμε να το τεκμηριώσουμε και να το δώσουμε σε επιστήμονες να το μελετήσουν, ώστε από τα πορίσματα των μελετών να έχουμε προστιθέμενη αξία για αυτό το έργο».
Η απαιτητική διαδικασία
Η ψηφιοποίηση κειμηλίων που όμως αποτελούν καθημερινά λειτουργικά σκεύη και αντικείμενα, μιας ζωντανής κοινότητας όπως το Άγιον Όρος είναι μία περίπλοκη υπόθεση που απαιτεί άψογο συντονισμό και συγκεκριμένες λειτουργίες. Αρχικά, περιγράφει ο κύριος Πατσέας στο CNN Greece, έγινε ένα στάδιο προετοιμασίας. Οι βυζαντινολόγοι ανέλαβαν πρώτοι την πρώτη επιλογή του υλικού, στο οποίο έδωσαν «ταυτότητα», ώστε στα μεταγενέστερα στάδια να υπάρχει απόλυτη ταυτοποίηση. Στη συνέχεια, έγιναν κάποια πιλοτικά βήματα ψηφιοποίησης ώστε τα μηχανήματα να προσαρμοστούν στο συγκεκριμένο υλικό: «Να σας αναφέρω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα», μας λέει ο κύριος Πατσέας, «οι χειρόγραφοι κώδικες, οι εικονογραφημένοι χειρόγραφοι κώδικες που περιέχουν αυτά τα έργα τέχνης της μικρογραφίας, λόγω του ότι είναι επενδεδυμένοι με χρυσό, εντοπίσαμε προβλήματα στην απεικόνιση. Κανένα σκάνερ, κανένας σένσορας δεν μπορούσε να πιάσει αυτή την ποιότητα του χρώματος που θα θέλαμε. Οπότε, αναγκαστήκαμε και αλλάξαμε τελείως τη μεθοδολογία και η ψηφιοποίηση έγινε με φωτογραφική μηχανή, ώστε να μπορέσουμε να πιάσουμε το βάθος πεδίου και να πιάσουμε τις αντανακλάσεις που κάνει ο χρυσός και να αποδώσουμε με απόλυτη ακρίβεια την πραγματική εικόνα του χειρογράφου».
«Η μεγάλη δυσκολία στον σχεδιασμό του έργου δεν ήταν τόσο το οργανωτικό ή οι τεχνολογικές λύσεις που έπρεπε να δοθούν. Ήταν κυρίως το ζήτημα της διαχείρισης του υλικού, των αντικειμένων, γιατί δεν πρόκειται για μουσειακά εκθέματα, το Άγιον Όρος δεν είναι Μουσείο. Είναι μία ζώσα, ησυχαστική, λατρευτική κοινότητα και έπρεπε, με μεγάλη αγωνία να διαχειριστούμε αυτό το υλικό, γιατί ήταν ιερά αντικείμενα και έπρεπε ουσιαστικά να προστατέψουμε την ιερότητα των αντικειμένων αυτών», εξηγεί ο ίδιος.
Εντεταλμένοι μοναχοί μετέφεραν τα κειμήλια
«Μία χαρακτηριστική εικόνα που έχει μείνει στη μνήμη μου είναι όταν οι μοναχοί, οι εντεταλμένοι μοναχοί, μεταφέρουν τα ιερά κειμήλια, στο στούντιο φωτογράφισης. Ήταν μία συγκλονιστική εικόνα, διότι απέπνεε την ευλάβεια που είχαν εκείνοι μέσα τους, γιατί μόνο εκείνοι μπορούσαν να τα αγγίξουν. Και ήταν συγκλονιστική η εικόνα, ήταν σαν να μεταφέρουν όλη την ιστορία του Αγίου Όρους όλη την προσευχή και την πίστη των πατέρων, οι οποίοι κληροδότησαν αυτά τα αντικείμενα σε αυτούς» δηλώνει ο κύριος Πατσέας και αναφέρει την εικόνα αυτή ως κάτι που τον έχει συγκλονίσει, ενώ στον αντίποδα θυμάται επίσης ότι πολλές φορές χρειάστηκε να μεταφερθεί ευαίσθητος εξοπλισμός, υψηλής τεχνολογίας εντός του Αγίου Όρους – κάτι που σημαίνει πως αυτό μπορούσε να γίνει μόνο με τη βοήθεια… ζώων!
Οι αριθμοί αποτυπώνουν το μέγεθος του έργου
Ένα τέτοιο πρόγραμμα απαιτεί τεράστιο όγκο πληροφορίας για να ολοκληρωθεί και οι αριθμοί που μας παραθέτει ο κύριος Πατσέας είναι εντυπωσιακοί: «2,2 εκατομμύρια ψηφιακές λήψεις είναι το αποτέλεσμα του έργου και οι λήψεις αυτές είναι αυτή τη στιγμή διαθέσιμες, προσβάσιμες στο διαδίκτυο. Ψηφιοποιήσαμε 4.200 χειρόγραφους κώδικες, 21.000 κειμήλια, 1.600 παλαίτυπα, 100.000 φωτογραφίες, 200.000 έγγραφα, που αντιστοιχούν σε 600.000 λήψεις αρχείων του Αγίου Όρους, 13.000 αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις και έχουμε 2.500 ώρες ηχητικού αρχείου».
Για τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Πατσέα, το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν ένα έργο ζωής που ανέλαβε και διεκπεραίωσε με πλήρη συναίσθηση της ευθύνης: «Όταν σου εμπιστεύονται οι πατέρες μία χιλιόχρονη παράδοση, πρέπει κι εσύ να σταθείς στο ύψος των περιστάσεων. Αλλά με την υπομονή, την επιμονή και την φοβερά προστασία της Θεοτόκου, αντλήσαμε δύναμη, κι εγώ και οι συνεργάτες και μπορώ να πω ότι είχαμε τη δυνατότητα, κατά μυστηριακό τρόπο, να μπορούμε να διεισδύουμε μέσα στα προβλήματα και η μεγαλύτερη δυσκολία να είναι η απαρχή μίας μεγάλης λύσης», εξομολογείται στο CNN Greece και προσθέτει: «Προφανώς και είναι έργο ζωής για ΄μένα, διότι όταν καλείσαι να συμμετάσχεις σε ένα ιστορικό έργο, στη διαχείριση μιας χιλιόχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς, προφανώς είναι ένα από τα μεγαλύτερα έργα που θα μπορούσες ποτέ να φανταστείς».
*Η έκθεση «Πέρασμα στο Φως» παρουσιάζει την ψηφιοποίηση των ιερών κειμηλίων που για αιώνες φυλάσσονταν στις Μονές του Αγίου Όρους και πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από τις 16 έως τις 24/10/2020.
