Η μούσα ενός δολοφόνου, μια θεά ή μήπως άντρας; 10 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη Μόνα Λίζα

Αν θέλετε να γνωστοποιήσετε έναν σκοπό ή να δυσφημιστείτε βανδαλίζοντας ένα έργο τέχνης, τότε επιλέξτε το διασημότερο όλων. Όταν η κολοκυθόσουπα εκτοξεύτηκε στο αλεξίσφαιρο γυαλί που προστατεύει τη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι στο Λούβρο την περασμένη Κυριακή, εικόνες του πίνακα που καλύπτονταν από στρώματα υγροποιημένης τροφής έκαναν τον γύρο του Διαδικτυου. Γιατί όμως η Μόνα Λίζα είναι τόσο διάσημη;

Εδώ είναι 10 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τον πιο λατρεμένο πίνακα ζωγραφικής στη Γη:

Ποια ήταν η Μόνα Λίζα;

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ξεκίνησε να φιλοτεχνεί το πορτρέτο του της Monna Lisa del Giocondo, της συζύγου ενός εμπόρου της Φλωρεντίας, το 1503. Το «Monna», συντομογραφία της Madonna, ήταν ένας όρος που έδειχνε σεβασμό για τις γυναίκες στην Αναγεννησιακή Φλωρεντία. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι είχε πρόσφατα απορρίψει τις προτάσεις της Ισαβέλλας ντ' Έστε, της Μαρκιονέζας της Μάντοβα, για να τη ζωγραφίσει, και αντ' αυτού ξεκίνησε να κάνει το πορτρέτο της «Λαίδη Λίζα», μιας Φλωρεντιανής της μεσαίας τάξης. Ίσως τη ζωγράφισε επειδή απλώς τον γοήτευσε ή για να τιμήσει την αστική εμπορική πόλη του.

Ο άντρας που του άρεσε να ζωγραφίζει γυναίκες

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι κατηγορήθηκε για σεξουαλικά σκάνδαλα ως νεαρός άνδρας και δεν παντρεύτηκε ποτέ. Ωστόσο, όσον αφορά τα πορτρέτα, προτιμούσε τις γυναίκες. Η Μόνα Λίζα είναι η τελευταία από μια σειρά γυναικείων πορτρέτων που ξεκινά με εκείνο της Ginevra de' Benci περίπου το 1475. Το πορτρέτο αναδεικνύει τον γυναικείο χαρακτήρα, τη δύναμη και την ελευθερία με τρόπο τέτοιο που κανείς άλλος καλλιτέχνης δεν είχε κάνει ποτέ πριν.

Ο πίνακας της επιστροφής

Ο Λεονάρντο προσπάθησε να εγκαταλείψει εντελώς την ελαιογραφία στα χρόνια πριν από τη Μόνα Λίζα. Ήταν ένας αργός ζωγράφος που έπαιρνε τον χρόνο του και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος αυτού κάνοντας επιστημονικά πειράματα. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε σε έναν απεσταλμένο της Isabella d'Este ότι ήταν πολύ απασχολημένος με τα μαθηματικά για να τη ζωγραφίσει. Κάποια στιγμή, ο ντα Βίντσι υπηρέτησε τον Cesare Borgia ως στρατιωτικός μηχανικός στην πιο τολμηρή προσπάθειά του να αφήσει πίσω του την τέχνη. Ύστερα από αυτη την τρομακτική εμπειρία ήταν που ξεκίνησε να ζωγραφίζει τη Μόνα Λίζα στη Φλωρεντία.

Διάσημος εδώ και 500 χρόνια

Προς απογοήτευση των «ακτιβιστών της σούπας», η Μόνα Λίζα χαμογελά στον κόσμο από ένα ασφαλές υαλοπίνακα με ενισχυμένο γυαλί, το οποίο αντικατοπτρίζει την εξέχουσα σημασία αυτού του πίνακα. Δύο απο τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της σύγχρονης ποπ κουλτούρας, ο Andy Warhol και ο Marcel Duchamp απέτισαν φόρο τιμής στη Μόνα Λίζα. Κανένας πίνακας όμως δεν κατάφερε ποτέ να φτάσει την αίγλη και τη γοητεία της Μόνα Λίζα όσο κι αν προσπάθησε. Το 1505, μια γυναίκα που ονομαζόταν Maddelana Doni σταυρωσε τα χέρια της μιμούμενη την πόζα της Μόνα Λίζα σε ένα πορτρέτο του Raphael.

Η αγαπημένη του Λεονάρντο

Ίσως ο μεγαλύτερος θαυμαστής της Μόνα Λίζα ήταν ο ίδιος ο Λεονάρντο, καθώς ουδέποτε μπόρεσε να αποχωρηστεί τον πίνακα. Ποτέ δεν παρέδωσε το έργο στον σύζυγο της Λίζας, ο οποίος του το είχε παραγγείλει. Αντίθετα επέλεξε να συνεχίσει να δουλεύει ξανά και ξανά τον πίνακα για χρόνια, προσθέτοντας νέες λεπτότητες και μυστικά. Όταν δέχθηκε επισκέπτες από την Ιταλία το έτος πριν από το θάνατό του, στον πύργο στο Amboise που τού είχε παραχωρήσει ο Γάλλος βασιλιάς, ο Λεονάρντο τους έδειξε τη Μόνα Λίζα - την αιώνια αγάπη του.

Η ανατομία ενός χαμόγελου

Οι πρώτες μιμήσεις της Μόνα Λίζα από τον Ραφαήλ αναπαράγουν μεν την πόζα της αλλά όχι το χαμόγελό της. Η επιστημονική απεικόνιση φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι η Λίζα ντελ Τζιοκόντο αρχικά δεν χαμογελούσε. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πέρασε πολύ από τον χρόνο του στη δεκαετία του 1500 ανατέμνοντας πτώματα για να «ξεκλειδώσει» τα μυστικά της ανθρώπινης ανατομίας – συμπεριλαμβανομένων των μυών του προσώπου. Τα ανατομικά του σχέδια με τα χείλη και οι σημειώσεις του για τον τρόπο με τον οποίο αυτά κινούνται υποδηλώνουν ότι ανέπτυξε το χαμόγελο της Μόνα Λίζα για να δείξει πώς λειτουργούν σωματικά τα πρόσωπά μας.

Το είδωλο του Ερρίκου Η'

Ένα από τα πρώτα «θύματα» του χαμόγελου της Μόνα Λίζα ήταν ο κατά συρροή συζυγοκτόνος και θρησκευτικός τύραννος ο Ερρίκος VIII της Αγγλίας. Μετά τον (φυσικό) θάνατο της τρίτης του βασίλισσας, Jane Seymour, ο Ερρίκος έστειλε τον καλλιτέχνη της αυλής του Hans Holbein στις Βρυξέλλες για να του βρει μια πιθανή νύφη, τη 16χρονη Cristina της Δανίας. Στον πίνακα του Holbein η ήδη χήρα Cristina είναι τυλιγμένη στα μαύρα, αλλά φωτίζει το δωμάτιο με το χαμόγελό της, το οποίο φαντάζει περιέργως οικείο.

Μυστικά

Ένα από τα πιο μυστηριώδη πράγματα στη Μόνα Λίζα είναι το πράσινο, καφέ και μπλε αιθέριο τοπίο πίσω της. Βέβαια, πρόκειται για έναν εσκεμμένο γρίφο. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι φαίνεται να θέλει να μάς κάνει να αναρωτηθούμε πού είναι ο δρόμος και η γέφυρα, οι οδοντωτοί βράχοι, το ποτάμι και τα βουνά. Τα κάνει, μάλιστα, να φαίνονται ταυτόχρονα συγκεκριμένα και ασαφή, σαν για να μην πειράξει. Στην πραγματικότητα, είναι αρκετά ξεκάθαρο ότι αναφέρεται στον ποταμό Άρνο που ρέει μέσα από τους λόφους της Τοσκάνης, ένα τοπίο γεμάτο αναμνήσεις για εκείνον. Την εποχή που ξεκίνησε να φιλοτεχνεί τη Μόνα Λίζα συμμετείχε σε μια προσπάθεια εκτροπής του Άρνο προκειμένου να πληγεί η οικονομία του εχθρού της Φλωρεντίας της γειτονικής Πίζα.

Ο Μαρσέλ και το μουστάκι

Το 1919 ο εφευρέτης της εννοιολογικής τέχνης Marcel Duchamp σχεδίασε ένα μουστάκι πάνω σε μία δική του Mona Lisa, δίνοντάς της τον τίτλο L.H.O.O.Q., ο οποίος, όταν διαβάζεται φωναχτά, ακούγεται σαν το γαλλικό «She’s got a hot ass». Η Μόνα Λίζα δείχνει ωραία ακόμη και με τρίχες στο πρόσωπο. Αρκετοί είναι εκείνοι που δεν μπορούν να αντισταθούν στην ιδέα ότι πρόκειται στην πραγματικότητα για άντρα, ίσως, μάλιστα, ότι πρόκειται για πορτρέτο του ίδιου του καλλιτέχνη. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι αναμειγνύει συχνά «αρσενικά» και «θηλυκά» χαρακτηριστικά στα πρόσωπα που απεικονίζει και ίσως αυτό το ανδρόγυνο στοιχείο είναι που η Μόνα Λίζα μας στοιχειώνει.

Αχ, μανούλα!

Ίσως το βαθύτερο μυστικό της Μόνα Λίζα δεν αφορά την επιστήμη ή τη σεξουαλικότητα του προσώπου που απεικονίζεται στον πίνακα αλλά έχει να κάνει με την βρεφική ηλικία του ίδιου του καλλιτέχνη. Το τοπίο στο βάθος υποδηλώνει τους λόφους γύρω από το Vinci, την πόλη της Τοσκάνης όπου γεννήθηκε το 1452, το νόθο μωρό ενός δικηγόρου και μιας επαρχιώτισσας που ονομάζεται Κατερίνα. Το παιδί απέκτησε μια θετή μητέρα, αλλά η βιολογική του μαμά παρέμεινε μια φασματική φιγούρα που επιπλέει στις αναμνήσεις του από την ύπαιθρο της Τοσκάνης – λίγο σαν τη Μόνα Λίζα. Είναι αυτή η ονειρική γυναίκα, η προσωπική του εξιδανικευμένη, χαμένη από καιρό μητρική φιγούρα, ενθρονισμένη από την τέχνη του, που τού χαμογελά καλοπροαίρετα. Η δική του Μαντόνα, μια μητέρα θεά.

A killer’s muse, a goddess, or actually a man? … 10 things you need to know about the Mona Lisa