100 χρόνια Σουρεαλισμός: Γιατί είναι πιο επίκαιρος από ποτέ

Από ένα τρένο ατμού που βγαίνει από ένα τζάκι («Time Transfixed», του René Magritte) ή στη γυμνή πλάτη μιας γυναίκας που μεταμορφώθηκε σε βιολί («Le Violin D'Ingres» του Man Ray) η σουρεαλιστική τέχνη εξακολουθεί να έχει τη δύναμη να μας εκπλήσσει.

Η προέλευση του σουρεαλισμού βρίσκεται στο συλλογικό τραύμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και στην παγκόσμια επιδημία γρίπης του 1918. Πεπεισμένος ότι ο ορθολογικός, μοντέρνος κόσμος έφταιγε για τέτοιες φρικαλεότητες, ο ιδρυτής της ομάδας, ο Γάλλος συγγραφέας Αντρέ Μπρετόν, αναζήτησε μια «παράλογη» εναλλακτική με τις ρίζες του στον κόσμο του ασυνείδητου και των ονειρικών καταστάσεων.

• Διαβάστε επίσης: Τα χαμένα πάνελς σεναρίου του Χίτσκοκ ζωγραφισμένα από τον Σαλβαδόρ Νταλί

Στο πρώτο «σουρεαλιστικό μανιφέστο» - ένα επεξηγηματικό φυλλάδιο που δημοσιεύθηκε στο Παρίσι τον Οκτώβριο του 1924 - ο Μπρετόν ζήτησε μια επανάσταση στη σκέψη «υπαγορευμένη από την απουσία κάθε ελέγχου που ασκείται από τη λογική». Αν και αυτό μπορεί να ακούγεται κάπως μπερδεμένο, στην πραγματικότητα ήταν ένα κάλεσμα για ελευθερία και μια απόρριψη του status quo.

«Είναι ένα κίνημα εξέγερσης ενάντια στους θεσμούς, τη θρησκεία, το στρατό και όλες τις δυνάμεις που προσπάθησαν να φυλακίσουν το μυαλό», είπε ο Xavier Canonne, επιμελητής της έκθεσης «Histoire De Ne Pas Rire» - που μεταφράζεται ως «Η ιστορία του μη γέλιου» - στο Bozar Centre for Fine Arts στις Βρυξέλλες, στο Βέλγιο.

Οι απαρχές

Έχοντας ξεκινήσει ως λογοτεχνικό κίνημα, ο σουρεαλισμός σύντομα μεταμορφώθηκε σε καλλιτεχνικό κίνημα. Οι ονειρικές εικόνες και τα οπτικά παιχνίδια είναι τα επαναλαμβανόμενα χαρακτηριστικά του, όπως και η υποβόσκουσα πολιτική ευαισθησία και η επιθυμία να κάνουν τον θεατή να αμφισβητήσει τον κόσμο γύρω του. Ωστόσο, η απουσία μιας καθορισμένης αισθητικής έδωσε στους σουρεαλιστές καλλιτέχνες μια μοναδική ελευθερία να εκφραστούν με όποιον τρόπο αυτοί επέλεγαν.

Ενώ ο σουρεαλισμός είχε τη φήμη του μισογυνισμού - ο Μπρετόν και η πρώιμη ανδρική ιεραρχία της ομάδας θεωρούσαν τις γυναίκες μέσα στο κίνημα απλώς «μούσες» - οι γυναίκες έφτιαχναν και εξέθεταν τέχνη μαζί με τους άντρες από την αρχή. Το έργο τους, ωστόσο, αγνοήθηκε για πολλά χρόνια από ένα ιστορικό κατεστημένο της τέχνης που ήταν σίγουρα μισογυνίστικο.

Κριτική της πολιτικής και της κοινωνίας

Οι καλλιτέχνες ασχολούνται με κλασικά σουρεαλιστικά τροπάρια, όπως η παρουσίαση του οικείου ως άγνωστου και παράξενου, η αντιπαράθεση φαινομενικά ασύνδετων εικόνων και η χρήση του παραλογισμού για την κριτική πολιτικών ή κοινωνικών θεμάτων «αλλά με νέους τρόπους που μιλούν σε μια νεότερη γενιά», είπε ο Canonne.

Δεδομένης της τρέχουσας πολιτικής και κοινωνικής μας κατάστασης, η οποία κατά κάποιο τρόπο αντικατοπτρίζει εκείνη της δεκαετίας του 1920, υπάρχουν πολλά για τα οποία θέλουν να μιλήσουν οι σύγχρονοι καλλιτέχνες. «Ακόμη και σήμερα ο σουρεαλισμός είναι σύγχρονος, έχουμε πολλούς πολέμους που είναι σε εξέλιξη και μια παγκόσμια ανησυχία για το κλίμα, ο σουρεαλισμός είναι πιο επίκαιρος από ποτέ», είπε ο Canonne.

Η διφορούμενη γλώσσα του σουρεαλισμού μπορεί να είναι η τέλεια γλώσσα για να κάνεις συζητήσεις για τον πόλεμο και την ανθρωπιστική κρίση. Όπως σημείωσε ο Canonne, «Μπορεί να είναι δύσκολο να εκφράσει κανείς τον εαυτό του και τις πεποιθήσεις του χωρίς να προσβάλει κάποιον. Αλλά κανείς δεν πρόκειται να προσβληθεί από τη χρήση της ονειρικής γλώσσας».

Με πληροφορίες από: It turns 100 this year, but what is surrealism and why is it more relevant than ever?