Ο «τιμωρός» που έγινε σύμβολο: Η πολιτική γέννηση και η εξημέρωση του Σούπερμαν

Η ιστορία του Σούπερμαν είναι αξεδιάλυτα συνδεδεμένη με τη ζωή των δημιουργών του, Τζέρι Σίγκελ και Τζο Σούστερ, δύο νέων Εβραίων μεταναστών από το Κλίβελαντ του Οχάιο, που μεγάλωσαν μέσα στη φτώχεια της Μεγάλης Ύφεσης. Όπως έχουν παραδεχτεί οι ίδιοι, ο Σούπερμαν ήταν το όχημα της δικής τους κοινωνικής αγανάκτησης απέναντι σε μια Αμερική γεμάτη φτώχεια, διαφθορά και εκμετάλλευση. Ήταν, κατά τον συγγραφέα Πολ Χιρς, «ουσιαστικά ένας βίαιος σοσιαλιστής».

• Διαβάστε επίσης: «Σούπερμαν»: Μια εκρηκτική, αλλά άνιση νέα αρχή για το κινηματογραφικό σύμπαν της DC

Στα πρώτα τεύχη του Action Comics το 1938, ο Σούπερμαν δεν αντιμετώπιζε εξωγήινους και φανταστικά τέρατα. Αντιμετώπιζε ρεαλιστικούς και επίκαιρους εχθρούς: διεφθαρμένους πολιτικούς, βιομηχάνους που αδιαφορούσαν για την ασφάλεια των εργατών τους, κακοποιητικούς διευθυντές ορφανοτροφείων, ακόμα και οδηγούς που αψηφούσαν τους κανόνες κυκλοφορίας. Η δράση του δεν είχε καμία σχέση με το γράμμα του νόμου: εισέβαλε σε κτίρια, απειλούσε με σωματική βία και κατέστρεφε ιδιοκτησίες όσων θεωρούσε υπεύθυνους για κοινωνικά εγκλήματα.

Ένας ήρωας με ταξική συνείδηση

Σε μία από τις πρώτες του περιπέτειες, ο Σούπερμαν κατεδαφίζει παράγκες για να αναγκάσει τις δημοτικές αρχές να χτίσουν αξιοπρεπείς κατοικίες. Σε άλλη ιστορία, καταστρέφει τα αποθέματα ενός εμπόρου αυτοκινήτων επειδή πουλούσε οχήματα με ελαττωματικά εξαρτήματα, θέτοντας σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές. Όπως εξηγεί ο ιστορικός των κόμικ Μαρκ Γουέιντ, ο Σούπερμαν της εποχής εκείνης «δεν ήταν ένας υπερ-αστυνόμος, αλλά ένας υπερ-αναρχικός».

Η κοινωνική αυτή ματιά δεν ήταν μοναδική για τον Σούπερμαν. Η βιομηχανία των κόμικ ιδρύθηκε σε μεγάλο βαθμό από μετανάστες, Εβραίους, γυναίκες και άλλα περιθωριοποιημένα άτομα που αποκλείονταν από τις παραδοσιακές καριέρες της εποχής, όπως η διαφήμιση ή η δημοσιογραφία. Το αποτέλεσμα ήταν μια πολιτιστική έκρηξη γεμάτη από φωνές που ζητούσαν κοινωνική δικαιοσύνη.

Η Εμπορική «εξημέρωση»

Όμως, η κοινωνική ορμή του ήρωα δεν κράτησε πολύ. Η πρώτη έκδοση του Action Comics έγινε τεράστια επιτυχία και σύντομα οι εκδότες είδαν στον Σούπερμαν μια εμπορική ευκαιρία άνευ προηγουμένου. Ο Τζακ Λίμποβιτς, πρόεδρος της τότε National Allied Publications (αργότερα DC Comics), κατάλαβε ότι για να πουλήσει μαξιλάρια, μπλουζάκια και παιδικά προϊόντα με τον Σούπερμαν, ο χαρακτήρας έπρεπε να είναι οικογενειακός και ασφαλής – όχι ένας εξεγερμένος που πετάει κακοποιούς από παράθυρα.

Επιπλέον, με την είσοδο των ΗΠΑ στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλοί μετανάστες δημιουργοί της βιομηχανίας προσπάθησαν να αποδείξουν τον πατριωτισμό τους. Η ριζοσπαστική κριτική του καπιταλισμού έδωσε τη θέση της σε πατριωτικά αφηγήματα μάχης ενάντια στους Ναζί και στους εξωγήινους εισβολείς.

Η απώλεια του ελέγχου από τους δημιουργούς

Ίσως το πιο ειρωνικό κομμάτι αυτής της ιστορίας είναι η μοίρα των ίδιων των δημιουργών. Ο Σίγκελ και ο Σούστερ πούλησαν τα δικαιώματα του Σούπερμαν το 1938 για μόλις 130 δολάρια και έκτοτε δεν είχαν σχεδόν κανένα έλεγχο πάνω στον χαρακτήρα που δημιούργησαν. Το 1947, προσπάθησαν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους στο δικαστήριο αλλά απέτυχαν. Η κοινωνική κριτική που ενσάρκωνε ο Σούπερμαν στις πρώτες του περιπέτειες βρήκε την πιο τραγική της αντανάκλαση στις ζωές των ίδιων των δημιουργών του, που υπήρξαν και οι ίδιοι θύματα εκμετάλλευσης.

Η εξέλιξη του μύθου μέσα στον χρόνο

Μετά τον πόλεμο, ο Σούπερμαν έγινε το απόλυτο σύμβολο της αμερικανικής ηθικής: πατριώτης, συντηρητικός, ένας “μεγάλος μπλε Πρόσκοπος” (Big Blue Boy Scout). Κατά τη διάρκεια της μακαρθικής εποχής και της επιβολής του Comics Code Authority, οι ιστορίες του απομακρύνθηκαν ακόμα περισσότερο από κοινωνικά ζητήματα. Αντί για διεφθαρμένους πολιτικούς και εκμεταλλευτές, πολεμούσε εξωγήινους, ρομπότ και – κατά κύριο λόγο – την περιέργεια της Λόις Λέιν.

Ωστόσο, κατά περιόδους, ο χαρακτήρας ανέκτησε λίγη από την αρχική του «άγρια» φύση. Ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, αρκετοί συγγραφείς προσπάθησαν να του επαναφέρουν ένα αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και πολιτικής δράσης.

Ο Σούπερμαν του 2025

Με τη νέα ταινία του Γκαν, παραμένει αβέβαιο αν θα δούμε έναν Σούπερμαν κοντά στις ρίζες του ή αν θα παραμείνει ο ήρεμος, ηθικός υπερήρωας που γνωρίζουμε από τις μεταπολεμικές δεκαετίες. Ο Γκαν έχει υποσχεθεί έναν «καλοσυνάτο» αλλά πιο ανθρώπινο Σούπερμαν, μακριά από τον κυνισμό των τελευταίων κινηματογραφικών αποτυπώσεων του χαρακτήρα.

Όπως και να έχει, η ιστορία του Σούπερμαν παραμένει μια ιστορία για το πώς ακόμη και οι πιο εμβληματικοί ήρωες δεν είναι αμόλυντοι από τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που τους γεννούν. Ίσως τελικά, όπως τότε στη δεκαετία του ’30, να χρειάζεται ξανά έναν Σούπερμαν που δεν φοβάται να τα βάλει με τους ισχυρούς της εποχής του.