Επτά πιστές μεταφορές της «Οδύσσειας» που μπορείτε να δείτε πριν από την ταινία του Νόλαν

Από τη βωβή «L’Odissea» του 1911 μέχρι το «The Return» του 2024, ακολουθούν επτά (λιγότερο ή περισσότερο) πιστές μεταφορές της «Οδύσσειας» στον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

L’Odissea (1911)

Κι όμως, αυτό το βωβό ιταλικό μπλοκμπάστερ του… 1911 δεν είναι η πρώτη, αλλά η τρίτη μεταφορά της «Οδύσσειας» στο σινεμά. Είχε προηγηθεί το 1905 το βρετανικό «Odysseus and the Giant Polyphemus» (που εστίασε μόνο στη συνάντηση με τον Κύκλωπα) και το γαλλικό «Ulysse» του 1908, αλλά η ιταλική ταινία ήταν πολύ μεγαλύτερη σε διάρκεια, φτάνοντας τα 43 λεπτά. Εντυπωσιάζει με τον πλούτο των σκηνικών και των κοστουμιών της, αλλά και των έξυπνων εφέ σε σκηνές όπως η τύφλωση του Πολύφημου και το πέρασμα από τις Σειρήνες.

Ulysses (1954)

Κλασική «ταινία χλαμύδας» του Μάριο Καμερίνι που χρησιμοποιεί το λατινικό όνομα του ήρωα, τον οποίο υποδύεται ο Κερκ Ντάγκλας, δίπλα στη Σιλβάνα Μαγκάνο σε διπλό ρόλο (Πηνελόπη και Κίρκη) και τον Άντονι Κουίν ως Αντίνοο. Παρά τις αρκετές συμπτύξεις (Κίρκη και Καλυψώ γίνονται ένας χαρακτήρας, για παράδειγμα), η ταινία μοιάζει με ευχάριστο ξεφύλλισμα κλασικών εικονογραφημένων, με όλα τα… greatest hits του ομηρικού έπους, και βοήθησε πολύ στην περαιτέρω διάδοσή του σε όλο τον κόσμο.

L’Odissea (1968)

Η ιταλική τηλεοπτική σειρά του Φράνκο Ρόσι θεωρείται από πολλούς η πιστότερη μεταφορά της «Οδύσσειας» μέχρι σήμερα, απλωμένη σε οκτώ επεισόδια συνολικής διάρκειας 7 ωρών και 26 λεπτών. Τον Οδυσσέα υποδύεται ο Μπεκίμ Φεχμίου και την Πηνελόπη η Ειρήνη Παππά (εμφανίζεται και το μετέπειτα Bond girl Μπάρμπαρα Μπαχ – «Η κατάσκοπος που με αγάπησε» – ως Ναυσικά). Τα εξωτερικά πλάνα γυρίστηκαν στη Γιουγκοσλαβία και τα εσωτερικά σε στούντιο στην Ιταλία. Υπήρξε και μια «πετσοκομένη» εκδοχή 110 λεπτών που προβλήθηκε στους κινηματογράφους της εποχής.

Nostos: Il Ritorno (1989)

Μια πολύ ποιητική, φιλοσοφική και αφαιρετική ματιά στην «Οδύσσεια» από τον Φράνκο Πιαβόλι, με ελάχιστους διαλόγους σε μια επινοημένη ειδικά για την ταινία άγνωστη μεσογειακή γλώσσα, χωρίς υπότιτλους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρωταγωνίστρια είναι η φύση, με τον Οδυσσέα (Λουίτζι Μετσανότε) και τους συντρόφους του σε δεύτερους ρόλους (ερασιτέχνες ηθοποιοί οι περισσότεροι). Μετά από ατελείωτες σκηνές περιπλάνησης στη θάλασσα, σε παραλίες, σε δάση, η ταινία τελειώνει με τον Οδυσσέα να φτάνει στην Ιθάκη, να βλέπει την Πηνελόπη μέσα από ένα παράθυρο και να προφέρει το όνομά της.

The Odyssey (1997)

Η πολύ δημοφιλής μίνι σειρά (δύο επεισόδια συνολικής διάρκειας 176 λεπτών) του Αντρέι Κοντσαλόφσκι έχει προβληθεί αμέτρητες φορές στην ελληνική τηλεόραση (κυρίως ως τρίωρη ταινία). Είναι από τις πιο πιστές μεταφορές του έπους, με εντυπωσιακό καστ – Αρμάν Ασάντε (Οδυσσέας), Γκρέτα Σκάκι (Πηνελόπη), Έρικ Ρόμπερτς (Ευρύμαχος), Ιζαμπέλα Ροσελίνι (Αθηνά), Ειρήνη Παππά (Ευρύκλεια), Κρίστοφερ Λι (Τειρεσίας), Βανέσα Γουίλιαμς (Καλυψώ) και άλλους πολλούς. Ένας βασικός λόγος της επιτυχίας της ήταν και τα εντυπωσιακά οπτικά εφέ, που εκείνη την εποχή δεν ήταν κάτι συνηθισμένο στη μικρή οθόνη, όπως σήμερα. Είναι κατά διαστήματα κιτς, αφελής, με «ξύλινες» ερμηνείες, αλλά αυτό δεν μειώνει ούτε την ψυχαγωγική ούτε την εκπαιδευτική της αξία.

Odysseus (2013)

Αυτή η γαλλική σειρά (γυρισμένη στην Πορτογαλία), που έχει προβληθεί και από την ελληνική κρατική τηλεόραση ως «Ο γυρισμός του Οδυσσέα» δεν ασχολείται καθόλου με τις περιπέτειες του Οδυσσέα, αλλά εκτυλίσσεται εξ’ ολοκλήρου στην Ιθάκη. Τα πρώτα έξι επεισόδια δείχνουν τι συνέβαινε στο νησί όσο ο Οδυσσέας έλειπε, ενώ τα επόμενα έξι περιγράφουν τις αναταραχές που ακολούθησαν την επιστροφή του, με τον Μενέλαο να επιτίθεται για να κατακτήσει την Ιθάκη. Πολλή ίντριγκα, παρασκήνιο και μάχες, ελάχιστος Όμηρος όπως τον ξέραμε.

The Return (2024)

Η «Επιστροφή» του Ουμπέρτο Παζολίνι είναι μια ρεαλιστική απόδοση του τελευταίου τμήματος της «Οδύσσειας», της «Μνηστηροφονίας», χωρίς το θεϊκό στοιχείο. Ο Οδυσσέας φτάνει επιτέλους στην Ιθάκη, αλλά δεν εμφανίζεται η Αθηνά για να τον μεταμορφώσει σε γέρο ή να τον βοηθήσει να νικήσει τους μνηστήρες. Κι εμείς παρακολουθούμε έναν πολύ γυμνασμένο – αλλά και ταλαιπωρημένο – Ρέιφ Φάινς να οργανώνει μεθοδικά το λουτρό αίματος του φινάλε, που θα τον επανενώσει με την Πηνελόπη της Ζιλιέτ Μπινός. Σημαντικό ρόλο στην αληθοφάνεια της ταινίας παίζουν τα κοστούμια και το τοπίο – η ταινία γυρίστηκε κυρίως στην Κέρκυρα και την Πελοπόννησο.