Η Θάλασσα ως Εθνικό Κεφάλαιο - Η Ελλάδα και το Μέλλον της Γαλάζιας Οικονομίας

Από τον Όμηρο ως τον Ελύτη, και από την παραδοσιακή ναυτοσύνη μέχρι την τουριστική βιομηχανία, το υγρό στοιχείο δεν είναι απλώς φόντο: είναι πρωταγωνιστής. Όμως, αν κοιτάξει κανείς τη θάλασσα πέρα από την ποίηση και την αισθητική, θα δει κάτι πολύ πιο σύνθετο: ένα πεδίο γεωστρατηγικής, οικονομικής και οικολογικής σημασίας. Θα δει έναν οικοσύστημα-πλαίσιο για την εθνική ανθεκτικότητα. Μια πλατφόρμα για επενδύσεις, καινοτομία και διατροφική ασφάλεια. Έναν χώρο συνάντησης πολιτικών, επιστημών και αγορών. Η θάλασσα δεν είναι πολυτέλεια· είναι εργαλείο επιβίωσης.

Η έννοια της «γαλάζιας οικονομίας» (blue economy) περιγράφει το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη θάλασσα — και ταυτόχρονα σέβονται τη βιωσιμότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Δεν αφορά μόνο τη ναυτιλία ή τον τουρισμό.

Αφορά επίσης:

• Την αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες: παραγωγή πρωτεΐνης, επισιτιστική ασφάλεια, αγροτική οικονομία.
• Τις θαλάσσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: κυματική ενέργεια, offshore αιολικά, τεχνολογίες υδρογόνου.
• Την παράκτια έρευνα και ωκεανογραφία: κλιματικά δεδομένα, πρόβλεψη ακραίων φαινομένων, θαλάσσια βιοποικιλότητα.
• Τη βιοτεχνολογία των θαλάσσιων οργανισμών: νέα φάρμακα, βιοϋλικά, καινοτόμα χημικά προϊόντα.
• Την οικολογική παρακολούθηση και πολιτική προστασία.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η γαλάζια οικονομία αντιπροσωπεύει πάνω από 650 δισ. ευρώ σε ετήσιο κύκλο εργασιών για την Ε.Ε. και απασχολεί άνω των 4,5 εκατομμυρίων εργαζομένων. Για χώρες όπως η Ελλάδα, με τεράστια ακτογραμμή, οφέλη αλλά και κινδύνους, το πεδίο είναι εθνικού χαρακτήρα.

Η Ελλάδα έχει μια μοναδική γεωγραφική θέση και θαλάσσιο δυναμικό που λίγες χώρες στον κόσμο μπορούν να διεκδικήσουν: πάνω από 13.000 χλμ. ακτογραμμής, περισσότερα από 6.000 νησιά και νησίδες, στρατηγικά περάσματα, θάλασσες με υψηλή βιοποικιλότητα και πλούσιο πολιτισμικό υπόβαθρο.

Κι όμως, αυτή η θαλάσσια ισχύς παραμένει κατακερματισμένη, υποτιμημένη και συχνά αναξιοποίητη:

• Τα δεδομένα θαλάσσιας παρακολούθησης είναι αποσπασματικά ή ελλιπή.
• Οι παράκτιες δραστηριότητες συχνά συγκρούονται (π.χ. τουρισμός vs. αλιεία vs. προστασία).
• Οι αλιευτικοί στόλοι γερνούν και η αλιεία αντιμετωπίζει σοβαρές απειλές υπερεκμετάλλευσης.
• Τα θαλάσσια απορρίμματα και τα μικροπλαστικά έχουν φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα.

Ως επιστήμονας στον τομέα της θαλάσσιας βιολογίας, παρακολουθώ καθημερινά πόσο κρίσιμη είναι η γνώση για τη λήψη σωστών αποφάσεων. Δεν μπορείς να σχεδιάσεις τουρισμό αν δεν γνωρίζεις τη φέρουσα ικανότητα των κόλπων. Δεν μπορείς να αυξήσεις την ιχθυοπαραγωγή αν αγνοείς τη δυναμική των πληθυσμών. Δεν μπορείς να προσελκύσεις επενδύσεις χωρίς δεδομένα για θερμοκρασίες, ρεύματα, οικολογικούς κινδύνους.

Η επιστήμη πρέπει να πάψει να είναι παρατηρητής. Οφείλει να γίνει εταίρος στη χάραξη πολιτικής, στην οικονομική στρατηγική, στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Χρειαζόμαστε ωκεανογράφους, περιβαλλοντικούς οικονομολόγους, χωροτάκτες, ειδικούς στην παράκτια ανθεκτικότητα. Και χρειάζεται να τους στηρίξουμε.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα – ένα τετράπτυχο δράσης

Η μετάβαση σε μια δυναμική, δίκαιη και βιώσιμη γαλάζια οικονομία απαιτεί ολιστική στρατηγική. Ειδικότερα:

1. Εθνική στρατηγική γαλάζιας ανάπτυξης
   Με συντονισμό όλων των υπουργείων (Ναυτιλίας, Περιβάλλοντος, Ανάπτυξης, Τουρισμού, Αγροτικής Ανάπτυξης, Παιδείας)
2. Επένδυση στην επιστήμη και τα δεδομένα
   Ανάπτυξη δικτύων αισθητήρων, παρακολούθηση πληθυσμών, εφαρμογές τηλεπισκόπησης, συνεργασία με διεθνή ερευνητικά κέντρα και κλιματικά παρατηρητήρια.
3. Προώθηση της βιώσιμης επιχειρηματικότητας
   Κίνητρα για βιώσιμη ναυτιλία, υποστήριξη καινοτόμων start-ups στον θαλάσσιο τουρισμό και την βιοτεχνολογία, χρηματοδότηση κυκλικών οικονομικών σχημάτων στις υδατοκαλλιέργειες.
4. Πολιτισμική αναγέννηση του θαλάσσιου κόσμου
   Προγράμματα στα σχολεία για την ιστορία και το μέλλον της ελληνικής ναυτοσύνης. Μουσεία, πολιτιστικά έργα, αφηγήσεις που επανασυνδέουν τη νεότερη γενιά με τον θαλάσσιο πολιτισμό.

Η θάλασσα δεν είναι υπόθεση μόνο των νησιών. Είναι υπόθεση του κράτους, της κοινωνίας, της αγοράς και της παιδείας. Οι πόλεις της ενδοχώρας πρέπει να ξαναστραφούν στη θάλασσα — όχι μόνο ως καταναλωτές του καλοκαιρινού τουρισμού, αλλά ως ενεργοί κόμβοι μιας θαλάσσιας στρατηγικής.

Τα λιμάνια πρέπει να μετασχηματιστούν σε πύλες καινοτομίας. Οι αλιείς να αναγνωριστούν ως διαχειριστές φυσικού κεφαλαίου. Οι επιστήμονες να συμμετέχουν ως θεσμικοί σύμβουλοι πρόληψης. Η πολιτική ηγεσία να κατανοήσει πως χωρίς θαλάσσια πολιτική, δεν υπάρχει ούτε ενεργειακή ασφάλεια, ούτε βιώσιμη ανάπτυξη, ούτε διπλωματική αυτονομία. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει πρότυπο γαλάζιας ανάπτυξης στη Μεσόγειο. Όχι γιατί έχει μόνο τουριστικά τοπία ή δυναμική ναυτιλία, αλλά γιατί μπορεί να ενώσει επιστήμη, παράδοση και στρατηγική. Να δημιουργήσει μια θάλασσα που δεν εξαντλείται, αλλά φροντίζεται. Που δεν αποτελεί το παρελθόν μας, αλλά την πύλη για το μέλλον.

* Ο Δημήτρης Πάφρας είναι Υποψήφιος διδάκτωρ Θαλάσσιας Βιολογία & Αλιευτικής Δυναμικής