«Καίγοντας» το μέλλον μας: Η Ελλάδα, η καύσης απορριμμάτων και το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου

Η εμπειρία του Ηνωμένου Βασιλείου αποτελεί ένα τρανταχτό παράδειγμα των κινδύνων, αλλά και του αδιέξοδου που προκαλεί η πρακτική αυτή.

Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του BBC, κι έπειτα από έρευνα συνολικά 5 ετών, η καύση απορριμμάτων στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι πλέον και αποδεδειγμένα η πιο ρυπογόνα μέθοδος παραγωγής ενέργειας, παράγοντας μάλιστα τις ίδιες ακριβώς ποσότητες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου με κάθε ένα από τα εργοστάσια άνθρακα που πρόσφατα έκλεισαν στη χώρα.

Το γεγονός αυτό είναι εξαιρετικά ανησυχητικό, ιδιαίτερα σε μια εποχή που ο παγκόσμιος στόχος που έχει τεθεί είναι η άμεση μείωση των εκπομπών αυτών, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση.

Η καύση δεν αποτελεί μια βιώσιμη εναλλακτική

Οι μονάδες καύσης απορριμμάτων παρουσιάζονται συχνά από τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις του κλάδου ως μια «πράσινη» και βιώσιμη εναλλακτική λύση έναντι των χώρων υγειονομικής ταφής. Η πραγματικότητα, όμως, είναι πολύ διαφορετική. Η καύση απορριμμάτων, και ειδικά των πλαστικών, που παράγονται από ορυκτά καύσιμα, απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), γεγονός που επιδεινώνει την κλιματική αλλαγή, καθιστώντας την πρακτική αυτή τη χειρότερη μέθοδο παραγωγής ενέργειας. Καθώς η Ελλάδα δεν σχεδιάζει την κατάργηση του κάδου των σύμμεικτων απορριμμάτων, είναι αναπόφευκτο ότι στα εργοστάσια καύσης θα καταλήγουν μεγάλες ποσότητες πλαστικών, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τις εκπομπές ρύπων και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ενδεικτικά, σύμφωνα με την ανάλυση του BBC, η καύση πλαστικών παράγει 175 φορές περισσότερο CO₂ σε σύγκριση με την έτσι κι αλλιώς περιβαλλοντικά επιβλαβή απόρριψή τους σε χώρους υγειονομικής ταφής.

Στο πλαίσιο αυτό, επιστήμονες και ειδικοί φορείς ζητούν την πλήρη απαγόρευση της κατασκευής νέων μονάδων καύσης, τονίζοντας ότι η πρακτική αυτή είναι καταστροφική για το κλίμα, αντίθετη με τους παγκόσμιους στόχους για την κλιματική κρίση, αντίθετη και της αρχής «μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης» της ΕΕ.

Όταν η καύση σκουπιδιών γίνεται καθημερινός εφιάλτης

Η εμπειρία των κατοίκων κοντά σε εργοστάσια καύσης απορριμμάτων αποκαλύπτει την ανυπολόγιστη επιβάρυνση που υφίστανται και η περίπτωση στο Runcorn[1] του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι χαρακτηριστική. Εκεί λειτουργεί το μεγαλύτερο εργοστάσιο καύσης απορριμμάτων της χώρας, με σοβαρές περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Οι κάτοικοι καταγγέλλουν τη συνεχή παρουσία εντόμων, αρουραίων, έντονης δυσοσμίας και θορύβου, που καθιστούν τη διαβίωσή τους αφόρητη. Επιπλέον, πολλές από τις εγκαταστάσεις καύσης βρίσκονται σε περιοχές κοινωνικο-οικονομικά υποβαθμισμένες, εντείνοντας τις ανισότητες. Συνηθίζεται άλλωστε, η πλειονότητα αυτών των μονάδων να βρίσκεται σε φτωχές κοινότητες, που έχουν 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να φιλοξενούν τέτοιες εγκαταστάσεις σε σχέση με τις πλουσιότερες περιοχές.

Η Ελλάδα δεν είναι εξαίρεση. Οι μονάδες καύσης που προτείνει το ΥΠΕΝ έχουν προταθεί σε περιοχές όπως η Πτολεμαΐδα, ο Βόλος, η Φυλή και πιθανόν η Μεγαλόπολη — τόποι που ήδη φέρουν βαρύ ιστορικό περιβαλλοντικών φορτίων από βιομηχανική δραστηριότητα και μακροχρόνια ρύπανση.

Η συγκέντρωση επιβαρύνσεων σε αυτές τις κοινότητες δεν είναι απλώς στατιστικό στοιχείο. Μιλάμε για πραγματικές συνέπειες στην υγεία, την ποιότητα ζωής και τις οικονομικές δυνατότητες πόλεων και κατοίκων. Όπως έχει ήδη επισημανθεί στις τοπικές αντιδράσεις, η έλλειψη διαφάνειας, οι ανεπαρκείς μετρήσεις και οι περιορισμένες διαδικασίες δημόσιας συμμετοχής εντείνουν την ανησυχία και την αίσθηση αδικίας.

Η καύση απορριμμάτων δεν περιορίζεται μόνο στη ρύπανση από την ίδια την καύση, πρόκειται πρωτίστως για ζήτημα τοπικής δικαιοσύνης. Όταν τέτοιες εγκαταστάσεις τοποθετούνται σε κοινότητες με ήδη αυξημένα περιβαλλοντικά βάρη, οι συνέπειες στην υγεία, στην ποιότητα ζωής και στις τοπικές οικονομίες γίνονται άμεσες και συσσωρευτικές. Γι’ αυτό κάθε απόφαση για νέα μονάδα πρέπει να συνοδεύεται από πλήρη αξιολόγηση σωρευτικής επιβάρυνσης, ανεξάρτητες έρευνες βάσης για την υγεία και δεσμευτικά μέτρα διαφάνειας και συμμετοχής — αλλιώς απλώς μετατρέπουμε φτωχότερες κοινότητες σε «σκουπιδότοπους της πίσω αυλής».

Η οικονομική παγίδα της καύσης και ο πολλαπλός κίνδυνος για την Ελλάδα

Πέρα από τις περιβαλλοντικές συνέπειες, η καύση οδηγεί τις τοπικές δημοτικές αρχές της χώρας και σε ένα παράδοξο οικονομικό αδιέξοδο: οι τοπικές αρχές παγιδεύονται σε πολυετή συμβόλαια με εταιρείες διαχείρισης απορριμμάτων, που τους υποχρεώνουν να στέλνουν συγκεκριμένες ποσότητες σκουπιδιών προς καύση. Αυτά τα συμβόλαια, γνωστά ως «παραδώστε ή πληρώστε» (deliver or pay), εμποδίζουν τους δήμους να μειώσουν τα απορρίμματα μέσω διαλογής στη πηγή, ανακύκλωσης ή άλλων βιώσιμων λύσεων, καθώς αντιμετωπίζουν τεράστια οικονομικά πρόστιμα αν δεν εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους αναφορικά με τις συγκεκριμένες ποσότητες των απορριμμάτων που στέλνονται για καύση.

Αυτή τη στιγμή, η Ελλάδα παραμένει ουραγός στην Ευρώπη στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων, με το συντριπτικό ποσοστό (>80%) των απορριμμάτων να καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής, παρά τις πιέσεις της Ε.Ε. για υιοθέτηση πιο βιώσιμων πρακτικών και παρά το γεγονός ότι πλέον είναι σε λειτουργία αρκετές μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων. Οι αποτυχίες στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων έχουν οδηγήσει τη χώρα σε απανωτά πρόστιμα από την Ε.Ε., επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο την εθνική οικονομία, αλλά και τη δημόσια εικόνα μας προς τα έξω. Επιπλέον, μετά από τη “πρώτη ειδοποίηση”, η χώρα έλαβε και προειδοποιητική επιστολή για το γεγονός ότι δεν καταφέρνει να πιάσει τους ευρωπαϊκούς στόχους ανακύκλωσης. Δηλαδή, το θέμα κλιμακώθηκε και βρίσκεται σε ενεργή διαδικασία εποπτείας.

Παράλληλα, ενώ ο κυβερνητικός σχεδιασμός περιλαμβάνει τη δημιουργία έξι νέων μονάδων καύσης, αυτές δεν συνοδεύονται από σαφείς δεσμεύσεις για μείωση των αποβλήτων ή αύξηση της ανακύκλωσης.

Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν σκοπεύει να καταργήσει την συλλογή των σύμμεικτων απορριμμάτων και να απαλλαγεί σταδιακά από την ύπαρξη του γνωστού σε όλους μας πράσινο κάδο, σημαίνει πως τα εργοστάσια αυτά θα καίνε χωρίς διακρίσεις μεγάλες ποσότητες πλαστικών και οικιακά επικίνδυνα εκτός όλων των άλλων αποβλήτων, ενισχύοντας την περιβαλλοντική επιβάρυνση που συνεπάγεται η καύση τους.

Αν η Ελλάδα προχωρήσει σε επενδύσεις σε εργοστάσια καύσης απορριμμάτων, κινδυνεύει να βρεθεί στην ίδια παγίδα για τις επόμενες δεκαετίες. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα θα δεσμευτεί να καίει απορρίμματα αντί να επικεντρωθεί σε λύσεις. Το WWF Ελλάς στην πρότασή του για βιώσιμη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, προάγει τη στροφή της χώρας σε πολιτικές που εστιάζουν στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση, αλλά και την αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου για την αποτελεσματική και αξιόπιστη λειτουργία των μηχανισμών παρακολούθησης και ελέγχου ώστε να υιοθετηθούν ουσιαστικές λύσεις για το περιβάλλον και την κοινωνία.

Το χειρότερο σενάριο είναι η Ελλάδα να παγιδευτεί σε μια ρυπογόνα μορφή παραγωγής ενέργειας που θα τη δεσμεύσει οικονομικά και περιβαλλοντικά, σε μια εποχή που η Ευρώπη πραγματοποιεί αργά αλλά σταθερά στροφή προς πιο καθαρές και βιώσιμες λύσεις.

Ας αποφύγουμε το «πράσινο μίλι»

Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μόνο ένα από τα δεκάδες άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα για το τι πρέπει να αποφύγει η Ελλάδα. Αν και η καύση απορριμμάτων παρουσιάζεται ως μια «πράσινη» λύση για την παραγωγή ενέργειας, στην πραγματικότητα, είναι μια κλιματική καταστροφή που αυξάνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, δεσμεύει τις τοπικές αρχές σε άδικα και δεσμευτικά συμβόλαια και υποχρεώνει ολόκληρες τοπικές κοινότητες να ζουν σε κάκιστες συνθήκες καθημερινά. Η καύση απορριμμάτων δεν είναι λύση, αντιθέτως, είναι ένας ολισθηρός δρόμος.

* Η Ρόσσυ Σιμεόνοβα, είναι Συνεργάτιδα προγραμμάτων διαχείρισης αποβλήτων της WWF