Ο Trump, το Brexit και η Ευρώπη

Από πολλούς ερμηνεύεται ως αντισυστημική ψήφος, από άλλους ως ριζοσπαστικοποίηση της μεσαίας τάξης. Ως η αντίδραση των στρωμάτων εκείνων που νοιώθουν ότι η φωνή τους δεν ακούγεται στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Είναι όλα αυτά αλλά και περισσότερα. Τόσο στην περίπτωση του Brexit, όσο και στην περίπτωση της εκλογής Trump αυτό το οποίο διαπιστώνουμε είναι μια ευρύτερη, οριζόντια τομή που έχει να κάνει τόσο με την γεωγραφική κατανομή της ψήφου, όσο και με το επίπεδο μόρφωσης των ψηφοφόρων.

Γεωγραφικά τα μεγάλα αστικά κέντρα επέλεξαν την παραμονή της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Hillary Clinton ως Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Το ίδιο συνέβη και με τους κατέχοντες υψηλό επίπεδο μόρφωσης. Κοινό χαρακτηριστικό των στρωμάτων αυτών είναι ότι έχουν ενσωματωθεί στο πλαίσιο του οικονομικού φιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης. Στον αντίποδα η μεσοχώρα τόσο στην Μεγάλη Βρετανία επέλεξε το Brexit, όσο και στις ΗΠΑ τον Donald Trump. Κοινό χαρακτηριστικό τους ο φόβος για τις θέσεις εργασίες που δημιουργεί η αποβιομηχανοποίηση και η μεταφορά της παραγωγικής δύναμης σε άλλες χώρες με χαμηλότερο κόστος.

Με διαφορετικές ιδεολογικές και πολιτικές εκφράσεις αυτό που ονομάζουμε αντισυστημική ψήφος έχει προ πολλού κάνει αισθητή την εμφάνισή της και στην Ευρώπη. Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η πολιτική της έκφραση έχει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από εκείνη των ΗΠΑ και της Μ. Βρετανίας. Ξεκινώντας από την Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία, Αυστρία είναι μόνο ορισμένες από τις χώρες όπου παραδοσιακά κόμματα έχασαν τη δύναμη τους προς όφελος κομμάτων που κινούνται στον χώρο της Αριστεράς ή της Δεξιάς με περισσότερο ή λιγότερο ακραίο λόγο.

Παράλληλα όλοι περιμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Ιταλία, τις Προεδρικές εκλογές στη Γαλλία και αυτό των εθνικών εκλογών στη Γερμανία. Στην μεν Ιταλία το Κίνημα των Πέντε Αστέρων ετοιμάζεται να εκμεταλλευτεί τυχόν επικράτηση του «ΟΧΙ» σε μια σαφή αντιευρωπαϊκή κατεύθυνση, στη Γαλλία η Λεπέν ετοιμάζεται για θρίαμβο τουλάχιστον στον πρώτο γύρο, ενώ στη Γερμανία το ευρωσκεπτικιστικό AfD ανεβάζει συνεχώς τα ποσοστά του.

Με λίγα λόγια το δυτικό πολιτικό σύστημα δοκιμάζεται έντονα, αισθάνεται και βιώνει τους κραδασμούς ενός κόσμου που αλλάζει και γίνεται όλο και πιο συντηρητικό.

Η εύκολη λύση απέναντι σε όλα αυτά τα φαινόμενα είναι η επικράτηση μιας αφοριστικής και υπεροπτικής λογικής. Της αντιπαράθεσης της πολιτικής, οικονομικής και πνευματικής ελίτ με τις επιλογές των ψηφοφόρων. Της δαιμονοποίησης των κοινωνικών δικτύων που δίνουν βήμα σε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες να εκφραστούν με ένα συνήθως ακραίο λόγο. Πραγματικά, κανείς δεν έχει να κερδίσει κάτι από μια τέτοια αντιπαράθεση. Η κοινωνική βάση θα αισθάνεται περισσότερο περιθωριοποιημένη και οι αντισυστημικές επιλογές από εναλλακτικές, θα καταστούν κυρίαρχες τάσεις. Από την άλλη υπάρχει η λογική να δούμε τις γενεσιουργίες αιτίες και να τις θεραπεύσουμε. Προφανώς και δεν τρελάθηκαν τόσα εκατομμύρια ψηφοφόροι που με την στάση τους δείχνουν απογοήτευση και θυμό. Προφανώς και η λύση είναι η επανασύνδεση των αρχών της ελεύθερης αγοράς με τις βασικές αρχές και αξίες της. Να δοθεί και πάλι και με περισσότερη έμφαση προσοχή σε αξίες όπως η ισότητα ευκαιριών, η κοινωνική κινητικότητα, η διάχυση του πλούτου στην κοινωνική βάση.

Διαφορετικά η τάση της ριζοσπαστικοποίησης θα λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις με απρόβλεπτες συνέπειες, ιδίως για την Ευρώπη, η οποία ήταν και παραμένει μια «Σκοτεινή Ήπειρος».

*Ο Βασίλης Φεύγας είναι Πολιτικός Επιστήμονας, Σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας